Του
δρ. Απόστολου Ι. Παπατόλια,
πρ. Νομάρχη
Πριν από έναν χρόνο ο θλιβερός κλήρος έλαχε στον σιδηρόδρομο. Κανείς, όμως, δεν μπορεί να προβλέψει ποιος τομέας του κράτους θα ευθύνεται για την επόμενη τραγωδία. Καθώς στα συντρίμμια των Τεμπών γίνονται τα αποκαλυπτήρια του ανίκανου, αναποτελεσματικού και διεφθαρμένου πολιτικοδιοικητικού μας συστήματος, τα «7 αμαρτήματα» κωδικοποιούν τις κρατικές ευθύνες και δείχνουν τον δρόμο των αναγκαίων μεταρρυθμίσεων για τη ριζική αλλαγή του μοντέλου διακυβέρνησης.
1. Απουσία συνολικού σχεδιασμού. Καθώς η ασφάλεια, αποτελεί πρωταρχικό δημόσιο αγαθό, ο σχεδιασμός και η εποπτεία των σχετικών πολιτικών πρέπει να ανήκουν στον «σκληρό πυρήνα» του κράτους. Ο τεκμηριωμένος προγραμματισμός για την κάλυψη των αναγκών, ο τεχνολογικός εκσυγχρονισμός και ο σχεδιασμός «συγχωρητικών συστημάτων», που μετριάζουν τις επιπτώσεις του ανθρώπινου σφάλματος εμπίπτουν στα καθήκοντα αποκλειστικά των κεντρικών υπηρεσιών.
2. Απουσία ανεξάρτητου ρυθμιστή. Για να μην εκφυλίζονται οι ευρωπαϊκές προδιαγραφές ασφάλειας σε γραφειοκρατικές διατυπώσεις, η Ανεξάρτητη Αρχή (ΡΑΣ), που ασκεί τον ρόλο της «Εθνικής Αρχής Ασφαλείας» πρέπει να εξοπλιστεί με ουσιαστικές ελεγκτικές αρμοδιότητες και επαρκή στελέχωση για την εκπλήρωση της αποστολής της.
3. Αδυναμία συντονισμού των εμπλεκόμενων φορέων.. Η προβληματική συνεργασία των διασπασμένων σιδηροδρομικών φορέων (ΟΣΕ – ΕΡΓΟΣΕ) οφείλεται στον συνεχή ανταγωνισμό μεταξύ τους με έπαθλο την παραλαβή των σιδηροδρομικών έργων. Σε συνθήκες διοικητικής διάσπασης είναι αναγκαία η ενεργοποίηση ενός τελικού «ολοκληρωτή» του συστήματος, που θα έχει τον τελευταίο λόγο στις διοικητικές αποφάσεις, θα συντονίζει τους επιμέρους φορείς και θα κατευθύνει τη συλλειτουργία τους.
4. Επισφαλής εσωτερική λειτουργία. Αυτή αφορά εξίσου τις ελλιπείς εγγυήσεις ασφαλούς λειτουργίας του δικτύου, την απουσία τεκμηρίωσης των αποφάσεων με συγκεκριμένα δεδομένα και προκαθορισμένους στόχους και την απουσία αξιόπιστων «πρωτοκόλλων λειτουργίας» και διοικητικών αυτοματισμών. Είναι αναγκαίο ένα νέο μοντέλο επιχειρησιακής λειτουργίας.
5. Απουσία αξιοκρατικών επιλογών και αξιολόγησης. Η στελέχωση των κρίσιμων θέσεων ασφάλειας δεν συνάδει ούτε με πελατειακές «έκτακτες» προσλήψεις ούτε με απασχόληση εξωτερικών συνεργατών ούτε, βεβαίως, με εκπτώσεις στις προδιαγραφές και τις απαιτήσεις των θέσεων. Οι αξιοκρατικές αξιολογήσεις οφείλουν να χαρακτηρίζουν όλα τα στάδια του κύκλου στελέχωσης (επιλογή, εκπαίδευση, πιστοποίηση, ανάθεση καθηκόντων, αξιολόγηση απόδοσης). Συγχρόνως, ο πρακτικές του πελατειασμού και της κομματοκρατίας, που κυριαρχούν στην ανάδειξη της διοικητικής ηγεσίας των σιδηροδρομικών φορέων, πρέπει να αντικατασταθούν από σύγχρονες αξιοκρατικές επιλογές μέσω ΑΣΕΠ.
6. Αδιαφάνεια, αστοχίες και διαπλοκή. Τα φαινόμενα αδιαφάνειας και αναποτελεσματικότητας στη διαχείριση των έργων και των συμβάσεων επιτείνονται από την αποτυχία των προληπτικών και των κατασταλτικών ελέγχων. Κανόνες χάριν της χρηστής διαχείρισης «εργαλειοποιούνται» από τα ιδιοτελή κέντρα σε ένα πολυσύνθετο πλαίσιο διαπραγμάτευσης «μιζών» και ωφελημάτων, γεγονός που εξηγεί και την παροιμιώδη «απάθεια» των Αρχών στα διαδοχικά σήματα κινδύνου. Το αμαρτωλό τρίγωνο της διαπλοκής (ΟΣΕ – ΕΡΓΟΣΕ – Ανάδοχοι) φανερώνει υψηλό βαθμό «αποικιοποίησης» του σιδηροδρόμου από τα ανταγωνιστικά συμφέροντα. Στα Τέμπη επιβεβαιώνεται πλήρως η παραδοχή ότι «η διαφθορά σκοτώνει». Απαιτείται η αναδιάταξη των ελεγκτικών μηχανισμών.
7. Κακή χρήση των κοινοτικών χρηματοδοτήσεων. Καθώς οι σιδηροδρομικές μεταφορές ρυθμίζονται με εθνικές στρατηγικές, ο πελατειακός ή επικοινωνιακός αυτοσχεδιασμός υπερισχύει της ορθολογικής ιεράρχησης, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τις δράσεις ψηφιακού εκσυγχρονισμού. Η ΕΕ, παρά τα 3 δισ. που έχει διαθέσει, είναι απρόθυμη να καλύψει τα εγχώρια ρυθμιστικά κενά, μεταφέροντας την ευθύνη στο εθνικό επίπεδο, με τα γνωστά τραγικά αποτελέσματα.
Συμπέρασμα: Σε ένα πολυδιασπασμένο σύστημα, με ιδιωτικοποιημένες υπηρεσίες, ρόλο «τελικού ρυθμιστή και εγγυητή» μπορούν να αναλάβουν μόνο οι θεσμοί ενός σύγχρονου «Αναπτυξιακού Κράτους – Στρατηγείου» που θα χαράσσουν την εθνική στρατηγική για τον σιδηρόδρομο και θα εγγυώνται την ασφάλεια των πολιτών, έναντι των ανταγωνιστικών και διαπλεκόμενων συμφερόντων. Εδώ, όμως, ξεκινάει μια άλλη ιστορία…