Της Λώρας Νασίκα*
Σε μία προσπάθεια για συμβολή στον διάλογο που γίνεται ευρέως για την αλλαγή διατάξεων του οικογενειακού δικαίου που αφορούν στη συνεπιμέλεια τέκνων διαζευγμένων ή σε διάσταση γονέων, ως μέλος του 1ου Σοροπτιμιστικού Ομίλου Βόλου, ο οποίος διαχρονικά λαμβάνει θέση και δράση σε θέματα επικαιρότητας, καταθέτω τους ακόλουθους προβληματισμούς:
Τόσο ο Νομοθέτης, όσο και οι Δικαστές των Ελληνικών Δικαστηρίων, κλίνουν (με ελάχιστες ακραίες εξαιρέσεις κι αυτές αιτιολογημένες) στο να δίνουν την επιμέλεια των ανήλικων τέκνων στη μητέρα τους. Η ανάγκη επικοινωνίας των ανήλικων με τον πατέρα τους (και αντίστροφα) ψυχική, συναισθηματική και πρακτική, δεν αμφισβητείται και γι’ αυτόν τον λόγο και υπάρχουν αυστηροί κανόνες, ώστε να εξασφαλίζεται η επικοινωνία του γονέα που δεν έχει την επιμέλεια των τέκνων του. Η ανάγκη επικοινωνίας των παιδιών και με τους δύο γονείς τους, είναι διαχρονικά αδιαπραγμάτευτη και δεν χρειάζεται να είναι κανείς «έγκριτος επιστήμονας» για να αποφανθεί υπέρ αυτού.
Δυστυχώς, στην πράξη, δεν είναι λίγες οι φορές, που ενώ οι συμφωνίες των γονέων (στα συναινετικά διαζύγια), ή οι δικαστκές αποφάσεις (στα διαζύγια με αντιδικία) καθορίζουν συγκεκριμένους όρους τόσο για τη διατροφή, όσο και για την επικοινωνία των τέκνων με τους γονείς τους, οι γονείς, προτάσσουν προσωπικές αντιπαλότητες με αποτέλεσμα: Οι μεν πατέρες να μη δίνουν την οφειλόμενη διατροφή, οι δε μητέρες να μην επιτρέπουν την επικοινωνία με το ανήλικο. Φυσικά και για τις δύο περιπτώσεις ο νόμος έχει μεριμνήσει. Η διατροφή θα απαιτηθεί ακόμα και με κατάσχεση εις βάρος του «οφειλέτη» πατέρα, η επικοινωνία όμως με το ανήλικο μπορεί να υποχρεωθεί να γίνει, μόνο με την επέμβαση αστυνομικού οργάνου, με όλες τις συνέπειες που κάτι τέτοιο έχει για την ψυχική υγεία των ανήλικων, όταν θα δουν τον πατέρα τους να έρχεται με αστυνομικό όργανο στο σπίτι για να ασκήσει το δικαίωμά του επικοινωνίας (δικαίωμα που στην ουσία αποτελεί απόλυτη ανάγκη). Το ποια από τις παραπάνω παραβάσεις της συμφωνίας ή της δικαστικής απόφασης είναι η δράση και ποια η αντίδραση, δηλαδή προηγείται ή έπεται, δεν είναι εύκολα διακριτό, το σίγουρο όμως είναι ότι οφείλεται στην ακραία διάσταση, αντιπαλότητα και αντιδικία των δύο γονέων, δηλαδή στην προβληματική σχέση τους.
Νόμος που θα καθορίζει τη συνεπιμέλεια των ανήλικων τέκνων στους δύο γονείς (με μοιρασμένη διαμονή), θα επιβληθεί στις περιπτώσεις διαζυγίων, κατά τις οποίες οι γονείς δεν μπορούν να συνεννοηθούν για την επικοινωνία και για σοβαρές αποφάσεις που αφορούν στην ανατροφή των ανήλικων τέκνων, δηλαδή στις περιπτώσεις έντονης αντιδικίας, ενώ στις υπόλοιπες συναινετικές, προφανώς υπάρχει συμφωνία και συνεννόηση.
Οι αντιδικίες στις δίκες οικογενειακού δικαίου, φορτίζουν ψυχικά υπέρμετρα τους αντιδίκους και συχνά προβαίνουν σε πράξεις ή δηλώσεις, για τις οποίες και οι ίδιοι αργότερα μπορεί να μετανιώσουν, αλλά σίγουρα δεν είναι καλό για τα τέκνα τους να έχουν στο μέλλον έγγραφες «ομολογίες» όλων αυτών (τα δικόγραφα).
Όταν λοιπόν τα ανήλικα τέκνα υποχρεωθούν από τον νόμο να διαμένουν μοιρασμένα στους δύο γονείς, οι οποίοι για τους προαναφερόμενους λόγους είναι τόσο διαφορετικοί και έχουν τόση αντιπαλότητα μεταξύ τους, αυτό σημαίνει ότι θα έχουν δύο διαφορετικές ζωές, με διαφορετικούς ανθρώπους. Αν οι γονείς διακατέχονται από διαφορετική φιλοσοφία ως προς την ανατροφή των παιδιών και το ζήτημα αυτό αποτέλεσε έναν από τους λόγους κλονισμού της συμβίωσής τους, τα παιδιά θα ανατρέφονται με διαφορετική εναλλασσόμενη παιδαγωγική συμπεριφορά, π.χ. στον ένα γονέα πιο φιλελεύθερα, στον άλλο με περισσότερη αυστηρότητα και έλεγχο, κάτι το οποίο δεν θα τους δίνει τη σταθερότητα που χρειάζονται στην παιδική τους ηλικία.
Στο Βέλγιο για παράδειγμα, όπου εκ του νόμου τα ανήλικα τέκνα διαμένουν εναλλάξ και με τους δύο γονείς ανά δεκαπενθήμερο, τα παιδιά έχουν άλλα ρούχα στο κάθε σπίτι, άλλες συνήθειες στην καθημερινότητά τους, άλλους κανόνες. Στην δε ελληνική πραγματικότητα, θα δημιουργηθούν επιπλέον πρακτικά θέματα, όπως το αν το σχολείο θα είναι κοντά και στις δύο κατοικίες, τα διάφορα φροντιστήρια και λοιπές καθημερινές δραστηριότητες, ώστε να είναι εύκολη η πρόσβαση και συμμετοχή του ανήλικου.
Πολλοί πατέρες αδυνατούν αντικειμενικά να αναλάβουν μέρος της επιμέλειας των παιδιών τους (λόγω αυξημένων επαγγελματικών απαιτήσεων) και γι’ αυτό δεν το επιδιώκουν και αρκούνται στην επικοινωνία, ενώ άλλοι, που το διεκδικούν, στην πράξη αναθέτουν την άσκησή της στους γονείς ή τ’ αδέλφια τους, αλλά τότε δεν πρόκειται για γονεϊκή συνεπιμέλεια.
Επιπλέον, συνεπιμέλεια που θα σήμαινε και μείωση της οφειλόμενης διατροφής από τους πατέρες, πολύ πιθανό να οδηγούσε μητέρες που βασίζονται σε αυτήν για να παρέχουν στα ανήλικα τέκνα τους την ίδια ποιότητα ζωής που είχαν πριν το διαζύγιο, να υποχρεωθούν να αλλάξουν συνήθειες και να μειώσουν τις παροχές που πρόσφεραν, δηλαδή τελικά και πάλι ζημιωμένα να είναι τα ανήλικα π.χ. λόγω υποχρεωτικής αλλαγής κατοικίας.
Με το ισχύον έως τον μήνα Αύγουστο του 2020 νομικό καθεστώς, ο γονέας (συνήθως η μητέρα) που είχε την επιμέλεια των ανήλικων, μπορούσε να πάρει από μόνη της διάφορες αποφάσεις, μεταξύ των οποίων και η αλλαγή τόπου διαμονής, σε άλλη πόλη ή και σε άλλη χώρα, μακριά από τον τόπο διαμονής του πατέρα, χωρίς κανέναν ιδιαίτερο λόγο ή αιτιολογία, ακόμα και ενεργώντας εκδικητικά, δυσκολεύοντας, ή καθιστώντας και πρακτικά ανέφικτη την επικοινωνία των ανήλικων τέκνων με τον πατέρα τους, κάτι που συνέβαινε σε πολλές περιπτώσεις και προφανώς ήταν άδικο. Κατά το νέο άρθρο 1519 του Αστικού Κώδικα που ισχύει από τον Αύγουστο 2020, αυτή η αδικία έχει αρθεί: «Μεταβολή του τόπου διαμονής του τέκνου, που επιδρά ουσιωδώς στο δικαίωμα επικοινωνίας του γονέα με τον οποίο δεν διαμένει το τέκνο, απαιτεί προηγούμενη συμφωνία των γονέων ή προηγούμενη οριστική δικαστική απόφαση μετά από αίτημα οποιουδήποτε από τους γονείς».
Επιπρόσθετα, για πράξεις που δεν επαναλαμβάνονται και οι οποίες επηρεάζουν αποφασιστικά το μέλλον του τέκνου, όπως το είδος της εκπαίδευσης που θα λάβει, την προετοιμασία για πρωταθλητισμό κ.λπ., απαιτείται απόφαση και των δύο γονέων.
Δηλαδή, ήδη έχει συντελεστεί στο νομικό πλαίσιο σημαντική αλλαγή, ουσιαστική, που εξασφαλίζει κάποια από τα δικαιώματα του πατρός, ο οποίος δεν έχει την επιμέλεια των ανήλικων τέκνων του, ώστε να μπορεί να ασκήσει το δικαίωμα επικοινωνίας με αυτά και να συμμετέχει στη λήψη κρίσιμων αποφάσεων για την ανατροφή τους. Οποιαδήποτε περαιτέρω αλλαγή για συνεπιμέλεια των ανήλικων τέκνων, πρέπει να γίνει με ιδιαίτερη προσοχή, για να μην οδηγήσει σε προβληματικές καταστάσεις, με δημιουργία πρακτικών προβλημάτων στην καθημερινότητά τους λόγω της έλλειψης σταθερότητας και άσχημων ψυχολογικών συνεπειών. Το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο είναι ικανοποιητικό, ο ανθρώπινος παράγοντας, «το υποκειμενικό» δημιουργεί τις δυσλειτουργίες. Οι γονείς πρέπει να ξεπερνούν τις προσωπικές τους αντιπαλότητες προς όφελος των τέκνων τους και αυτό δυστυχώς δεν θα εκλείψει με κάποια νομοθετική αλλαγή για συνεπιμέλεια.
*Η Λώρα Νασίκα είναι δικηγόρος, αντιπρόεδρος του 1ου Σοροπτιμιστικού Ομίλου Βόλου.