Του Νίκου Μόσχου
Την τελευταία εβδομάδα έντονα απασχόλησε την επικαιρότητα, το τεράστιο γκράφιτι στο κτίριο του Πολυτεχνείου. Η δημόσια συζήτηση έχει φουντώσει με εκατέρωθεν απόψεις. Πρόκειται για βανδαλισμό μνημείου ή πρωτοποριακή καλλιτεχνική παρέμβαση στο αστικό τοπίο;
Τρεις φοιτητές του Μετσόβιου Πολυτεχνείου κάλυψαν με μπογιές και πινέλα ολόκληρο το κτίριο μέσα σε μια νύχτα. «Αυτή η ζωγραφιά είναι μια υπενθύμιση ότι ο τόπος χρειάζεται αλλαγή κι όσοι το βλέπουν αρνητικά αυτό το δημιούργημα νομίζω, ότι είναι απλά “κολλημένοι” με το αισθητικό κατεστημένο της χώρας και αυτής της πόλης που σίγουρα χρειάζεται αλλαγή» ανέφερε φοιτητής σε κάμερα τηλεοπτικού συνεργείου. «Τέτοια πράγματα απλά κοσμούν την πόλη και μόνο θετικές επιδράσεις έχουν και στον κόσμο που τα βλέπει και στην συνολική αισθητική που αφήνει πίσω της αυτή η πόλη είτε σε έναν ξένο, είτε σ’ ένα ντόπιο». Η συγκεκριμένη μάλιστα αισθητική των καλλιτεχνών, που υπογράφουν με τα ονόματα cos&Case, έχει γραφεί ανήκει στην βερολινέζικη σχολή του graffity.
Το γκράφιτι προκάλεσε την παρέμβαση Εισαγγελέα ο οποίος διέταξε τη διενέργεια κατεπείγουσας προκαταρκτικής εξέτασης για την διάπραξη του, πλημμεληματικού βαθμού, αδικήματος της «διακεκριμένης φθοράς σε αντικείμενο που χρησιμεύει για κοινό όφελος». Στο μεταξύ, τη θλίψη και την οργή τους για το γκράφιτι εκφράζουν, με ανακοίνωση τους τα μέλη του προεδρείου της συνόδου πρυτάνεων ΑΕΙ. «Οι δράστες βεβήλωσαν ένα ιστορικό κτίριο, μνημείο της νεότερης Ελληνικής Ιστορίας και των δημοκρατικών αγώνων αυτού του τόπου» αναφέρουν μεταξύ άλλων». Σε ερώτηση που κατέθεσε στη Βουλή, ο Νικήτας Κακλαμάνης ζητά αυστηρότερες διατάξεις στον Ποινικό Κώδικα για όσους προκαλούν φθορές και καταστροφές σε ιστορικά μνημεία, πολιτιστικά κτίρια ή δημόσια έργα τέχνης. Ο Υπουργός Πολιτισμού κ. Ξυδάκης, το χαρακτήρισε ως εκτός ορίων. Οι γνώμες των πολιτών διχάστηκαν. Άλλοι το θεώρησαν εναλλακτικό, άλλοι το βρήκαν σκοτεινό, σε άλλους άρεσε ως μια μορφή τέχνης, άλλοι το θεώρησαν βανδαλισμό, μερικοί το χαρακτήρισαν ως τη «νέα Γκέρνικα των Αθηνών», άλλοι το χαρακτήρισαν ως το θάνατο της αστικής δημοκρατίας. Το twitter πήρε φωτιά. Το σίγουρο είναι ότι ελάχιστους βρήκε αδιάφορους.
Το κτίριο οικοδομήθηκε σε τρεις διαφορετικές φάσεις αρχής γενομένης από το 1862. Και τα τρία τμήματα βασίστηκαν σε σχέδια του αρχιτέκτονα Λύσανδρου Καυταντζόγλου (1811-1885), του οποίου υπήρξαν “το κατ’ εξοχήν” (Δ. Φιλιππίδης), το “κορυφαίο έργο” (Ελένη Φεσσά-Εμμανουήλ), και σε κάθε περίπτωση ένα από τα σημαντικότερα νεοελληνικά αρχιτεκτονικά δημιουργήματα του 19ου αιώνα.
Νομίζω τέτοια μεγάλη συζήτηση για το αστικό τοπίο, έχει να γίνει από το project «rethink Athens» και την ανάπλαση της Πανεπιστημίου. Ως εκ τούτου κάθε συζήτηση που πραγματοποιείται σε τέτοια έκταση για τις πόλεις και ειδικά για το αστικό τοπίο είναι πάντα θετική και δημιουργική, ακόμη και με μια τέτοια αφορμή.
Είναι γεγονός ότι η σχέση μας με το δημόσιο χώρο, την χρήση του και γενικά την αισθητική του, δεν είναι «καθαρή», τουλάχιστον όπως άλλων ευρωπαίων. Τον δημόσιο χώρο, όταν δεν τον διεκδικούμε για το σπίτι μας ή το κατάστημα μας, τον θεωρούμε κάτι ξένο, αδιάφορο, πολλές φορές εχθρικό. Δεν έχουμε αναπτύξει κουλτούρα «δημόσιου χώρου». Ως εκ τούτου δεν προξενεί εντύπωση οι εντυπωσιακά εξ αντιδιαστολής απόψεις που διατυπώνονται για το εν λόγω γκραφιτι. Η σχέση του έλληνα με τον δημόσιο χώρο και ειδικά τον χώρο των πόλεων είναι πολύπλευρη, παθογενής και αντιφατική. Ενοχλούμαστε για το γκράφιτι στο Πολυτεχνείο ή σε άλλους δημόσιους χώρους, αλλά δεν μας ενοχλεί να πίνουμε το καφέ μας μέσα σε αντιαισθητικές νάιλον κατασκευές σε κοινόχρηστους χώρους, οι οποίες επίσης διαμορφώνουν το αστικό τοπίο. Για το λόγο αυτό και το αναφερόμενο γκράφιτι στο Πολυτεχνείο, δεν μπορεί να το προσεγγίσει κανείς μονοσήμαντα ή μονοδιάστατα.
Το ζήτημα της street art είναι από τα πιο ενδιαφέροντα, ειδικά τα τελευταία χρόνια, στην διαμόρφωση της αισθητικής των πόλεων. Οι περιθωριακοί, έως πρότινος, καλλιτέχνες του γκραφιτι βρίσκουν πλέον γόνιμο έδαφος και συνεννόηση με τις δημοτικές αρχές ή άλλους φορείς και τους δημότες. Για το λόγο αυτό βλέπουμε καλαίσθητα αποτελέσματα που ομορφαίνουν το γκρίζο της πόλης. Χαρακτηριστικά παραδείγματα (θεωρώ προς μίμηση) αποτελούν και στην πόλη μας το κτίριο του Υπεραστικού ΚΤΕΛ, αλλά και η όψη του 14ου Δημοτικού Σχολείου στην οδό Μεταμορφώσεως – Γ. Δήμου από την ομάδα της “urbanact”. Είναι πασίγνωστος πλέον, αντικείμενο pop κουλτούρας, o φημισμένος ανατρεπτικός, επιδραστικός Banksy, ο μυστηριώδης άγγλος καλλιτέχνης (φήμες λένε ότι μπορεί να είναι και γυναίκα), τα έργα του οποίου στους δρόμους, αποτελούν καλλιτεχνικά και κοινωνικά γεγονότα και αποτελούν αντικείμενο δημοπρασιών.
Για το επίμαχο γκράφιτι, νομίζω σωστά επισημαίνεται (Κατσάκος Π., Αυγή), ότι το έργο γνώρισε τόσο μεγάλη «επιτυχία», όχι για τα μηνύματα που εκπέμπει ή για την καλλιτεχνική αρτιότητα του, αλλά για τον «καμβά» πάνω στον οποίο φιλοτεχνήθηκε. Εάν το ίδιο έργο αποτυπωνόταν σε κάποιο άλλο κτίριο, σε κάποια πολυκατοικία προφανώς και δεν θα γνώριζε τέτοια «δημοσιότητα».
Το αναφερόμενο γκράφιτι στο Πολυτεχνείο είναι αισθητικά ωραίο, αναδεικνύει το αστικό τοπίο και την ευρύτερη περιοχή; Προσωπική μου άποψη όχι, το αντίθετο συμβαίνει. Από την άλλη δεν θεωρώ, ότι σκοπός των καλλιτεχνών ήταν ο βανδαλισμός.
Σε όλα τα θέματα υπάρχει ένα μέτρο, μια αναλογία, την οποία οφείλουμε κάθε φορά να αναζητούμε. Το κτίριο του Πολυτεχνείου, πέραν του κορυφαίου συμβολισμού που αποπνέει, αποτελεί από μόνο του ένα εξαιρετικό μνημείο. Η καλλιτεχνική έκφραση φυσικά και δεν πρέπει να περιορίζεται και να οριοθετείται, αλλά δεν μπορεί και να ισοπεδώνει και να καταργεί άλλες καλλιτεχνικές, ιστορικές εκφράσεις όπως ένα κτίριο διατηρητέο. Σε μια τέτοια βάση θα φτάναμε στο σημείο να δικαιολογούμε και τις θηριωδίες των τζιχαντιστών στη Συρία. Η άποψη που διατύπωσε το ζωγράφος Δημ. Σεβαστάκης, καθηγητής στο ΕΜΠ και βουλευτής Σάμου του ΣΥΡΙΖΑ, είναι χαρακτηριστική «η τέχνη της εξέγερσης, όταν γίνεται αλαζονική χειρονομία, απλώς ενισχύει τη συντήρηση και τον σκοταδισμό, δεν ανθίσταται και δεν απελευθερώνει»
Το γκράφιτι του Πολυτεχνείου, αποτελεί μια ευκαιρία να αναλογιστούμε τη σχέση μας με το δημόσιο χώρο, την αισθητική του, το τοπίο, τα μνημεία, τα κτίρια. Οι πόλεις είναι ζωντανοί οργανισμοί που αλληλεπιδρούν με τους χρήστες τους. Οφείλουμε να προβληματιζόμαστε και να συζητάμε και να αναζητούμε το καλύτερο, χωρίς υποκρισίες και υστεροβουλίες.