Σχετικά χαμηλά στην προτίμηση των πολιτών παραμένει η διαδικασία η οποία μπορεί εν πολλοίς να τους λύσει τα χέρια, δίνοντας σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα λύση στην αστική φύσης διαμάχη που έχουν. Πρόκειται για τον θεσμό που μπήκε στη φαρέτρα της Δικαιοσύνης πριν από ορισμένα χρόνια, και μιλάμε για τη διαμεσολάβηση. Απευθυνθήκαμε στον εκπαιδευτή διαμεσολαβητών, έναν από τους εμπειρότερους δικηγόρους του Βόλου, Χρήστο Πούλιο και τον γνωστό Βολιώτη νομικό Βασίλη Μπακαλιάνο, οι οποίοι δίνουν όλες τις απαραίτητες λεπτομέρειες για τη διαδικασία.
Ο Βασίλης Μπακαλιάνος σκιαγραφεί τη λειτουργία της διαμεσολάβησης, εξηγώντας πως η διαδικασία είναι υποχρεωτική, σύμφωνα με τον νόμο, για αστικές διαφορές που αφορούν χρηματικά ποσά άνω των 20.000 ευρώ. Ωστόσο, όλες σχεδόν οι διαφορές μπορούν να πάνε εάν υπάρχει διάθεση από τις δύο πλευρές, σε διαμεσολάβηση. Το πρώτο «σκαλί» το οποίο είναι και είναι εκ των ων ουκ άνευ ονομάζεται Υποχρεωτική Αρχική Συνεδρία. Πρώτα – πρώτα τα δύο μέρη θα πρέπει να συμφωνήσουν για την υπαγωγή της διαφοράς τους σε διαμεσολάβηση. Έτσι θα απευθυνθούν σε δικηγόρο πιστοποιημένο διαμεσολαβητή. Όταν ο λειτουργός της Δικαιοσύνης κληθεί ως διαμεσολαβητής είναι πλήρως ουδέτερος, καθώς απαγορεύεται να λάβει το μέρος του ενός ή του άλλου και με στοχευμένες ερωτήσεις που υποβάλει προσπαθεί να εξομαλύνει την κατάσταση και να εκμαιεύσει τις προθέσεις των εμπλεκόμενων. Τα δύο μέρη κάθονται στο ίδιο τραπέζι και μαζί με τους δικηγόρους τους επιχειρούν να βρουν μια λύση. Ιδίως για υποθέσεις οικονομικών διαφορών, αφού επιτευχθεί ο διακανονισμός επικυρώνεται με έγγραφο από τον πρόεδρο Πρωτοδικών.
Πρόκειται για μια διαδικασία πολύ πιο γρήγορη από την κλασική. Σε περίπτωση που οι δύο πλευρές τα βρουν μέσω της διαμεσολάβησης, τα πάντα μπορούν να τελειώσουν ακόμα και σε διάστημα μόλις μιας ή το πολύ δύο ημερών.
Ο θεσμός της διαμεσολάβησης που εισήχθη στη χώρα μας με τον Ν. 3898/2010 υπέστη την τελευταία σημαντική αναμόρφωση με τον Ν. 4640/2019, που μεταξύ άλλων εισήγαγε σε ορισμένα είδη υποθέσεων την Υποχρεωτική Αρχική Συνεδρία, προκειμένου να γίνει γνωστός στους πολίτες ώστε να τον επιλέξουν ως έναν εναλλακτικό τρόπο επίλυσης των διαφορών τους. Σχεδόν 3 χρόνια μετά, επιχειρώντας μια αποτίμηση, ο διαπιστευμένος διαμεσολαβητής και εκπαιδευτής διαμεσολαβητών Χρήστος Πούλιος, επιχειρεί μια «ακτινογραφία» της όλης διαδικασίας.
Ο κ. Πούλιος είναι ο καταλληλότερος να μιλήσει για τον θεσμό, καθώς είναι από τους πρώτους και παλαιότερους διαμεσολαβητές στην Ελλάδα, με πλήθος εκπαιδεύσεων και εξειδικεύσεων πέραν της Διαμεσολάβησης Αστικών και Εμπορικών διαφορών, όπως στην Οικογενειακή Διαμεσολάβηση, στην Κτηματολογική Διαμεσολάβηση, στη Διαμεσολάβηση των διαφορών που ανακύπτουν στον χώρο εργασίας, στην Ηλεκτρονική Επίλυση Καταναλωτικών Διαφορών, στη Διαμεσολάβηση στις Διαφορές Διανοητικής Ιδιοκτησίας, κ.ά. Έχει επίσης πληθώρα διαμεσολαβήσεων στο ενεργητικό του, που ένεκα της εμπειρίας και εκπαίδευσής του επιλέχτηκε και είναι από το 2020, Τακτικό Μέλος της «Κεντρικής Επιτροπής Διαμεσολάβησης» του υπουργείου Δικαιοσύνης και γι’ αυτόν τον λόγο απαντά σε μια σειρά ερωτημάτων:
Ποιες υποθέσεις υπάγονται στη διαμεσολάβηση;
Αστικές και Εμπορικές διαφορές, εθνικού ή διασυνοριακού χαρακτήρα, υφιστάμενες ή μέλλουσες, εφόσον τα μέρη έχουν την εξουσία να διαθέτουν το αντικείμενο της διαφοράς, σύμφωνα με τις διατάξεις του ουσιαστικού δικαίου, δηλαδή η διαφορά τους δεν είναι από εκείνες που ο νόμος επιβάλει υποχρεωτικά να επιλύονται δικαστικώς. Έτσι στη διαμεσολάβηση υπάγονται: i) Αστικές υποθέσεις, όπως είναι οι υποθέσεις Οικογενειακού δΔικαίου (π.χ. διατροφή συζύγου ή τέκνων, μετοίκηση συζύγου, διαμοιρασμός κινητών και ακινήτων του ζευγαριού κ.λπ., όχι, όμως και η έκδοση διαζυγίου για την οποία απαιτείται υποχρεωτικά δικαστική απόφαση), Μισθωτικές, Κατασκευαστικές, Αθλητικές κ.λπ. και ii) Εμπορικές υποθέσεις, όπως π.χ. αυτές που αναφύονται από εμπορικές συναλλαγές και σχέσεις, οι εταιρικές διαφορές ή όσες αφορούν Σήματα, Ευρεσιτεχνίες, Δικαιώματα Διανοητικής Ιδιοκτησίας κ.λπ..
Πώς γίνεται η διαμεσολάβηση; Τα μέρη παρίστανται μόνα τους ή μαζί με τον δικηγόρο τους; Ποιο το κόστος;
Στη διαδικασία διαμεσολάβησης τα μέρη παρίστανται μαζί με τον νομικό παραστάτη τους, εξαιρουμένων των υποθέσεων των καταναλωτικών διαφορών και των μικροδιαφορών, στις οποίες επιτρέπεται η αυτοπρόσωπη παράσταση, ενώ μπορεί να μετέχει και τρίτο πρόσωπο, εφόσον αυτό κρίνεται απαραίτητο και συμφωνούν τα μέρη και ο διαμεσολαβητής. Η αμοιβή του νομικού παραστάτη κάθε μέρους συμφωνείται ελεύθερα και για τη συμμετοχή του σε όλη τη διαδικασία της διαμεσολάβησης εκδίδεται, σύμφωνα με τον Κώδικα Δικηγόρων, γραμμάτιο προκαταβολής εισφορών ποσού 60 ευρώ για υποθέσεις Ειρηνοδικείου, ποσού 100 ευρώ για υποθέσεις Μονομελούς Πρωτοδικείου και ποσού 150 ευρώ για υποθέσεις Πολυμελούς Πρωτοδικείου. Ο διαμεσολαβητής ορίζεται από τα μέρη ή από τρίτο πρόσωπο της κοινής τους επιλογής. Ο χρόνος, ο τόπος και οι λοιπές διαδικαστικές λεπτομέρειες καθορίζονται από τον διαμεσολαβητή σε συμφωνία με τα μέρη. Αν δεν είναι δυνατή η φυσική παρουσία αμφότερων των μερών και του διαμεσολαβητή στον ίδιο τόπο και χρόνο, η διαμεσολάβηση μπορεί να πραγματοποιηθεί με τη διαδικασία της τηλεδιάσκεψης μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή ή άλλου συστήματος τηλεδιάσκεψης, στο οποίο έχουν πρόσβαση τα άλλα μέρη της διαφοράς. Ο διαμεσολαβητής μπορεί να επικοινωνεί με καθένα από τα μέρη και να τα συναντά είτε χωριστά είτε από κοινού, ενώ οι πληροφορίες που αντλεί κατά τις επαφές του με το ένα μέρος δεν γνωστοποιούνται στο άλλο μέρος χωρίς τη σύμφωνη γνώμη του μέρους που τις έδωσε. Η όλη διαδικασία έχει εμπιστευτικό χαρακτήρα, δεν τηρούνται πρακτικά και πρέπει να διεξάγεται κατά τρόπο που να μην παραβιάζει το απόρρητο αυτής, εκτός αν τα μέρη συμφωνήσουν διαφορετικά. Πριν από την έναρξη όλοι οι συμμετέχοντες δεσμεύονται εγγράφως να τηρήσουν το απόρρητο της διαδικασίας. Εφόσον η διαφορά αχθεί ενώπιον των δικαστηρίων ή σε διαιτησία, ο διαμεσολαβητής, τα μέρη, οι νομικοί παραστάτες τους και όσοι συμμετείχαν με οποιονδήποτε τρόπο δεν εξετάζονται ως μάρτυρες και εμποδίζονται να προσκομίσουν στοιχεία που προκύπτουν από τη διαδικασία της διαμεσολάβησης ή έχουν σχέση με αυτήν, ιδίως, να αναφερθούν στις συζητήσεις, δηλώσεις και προτάσεις των μερών, καθώς και στις απόψεις του διαμεσολαβητή, παρά μόνο εφόσον τούτο επιβάλλεται από λόγους δημόσιας τάξης, κυρίως για να εξασφαλιστεί η προστασία των ανηλίκων ή για να αποφευχθεί ο κίνδυνος να θιγεί η σωματική ακεραιότητα ή η ψυχική υγεία προσώπου.
Τι είναι η Υποχρεωτική Αρχική Συνεδρία (Υ.Α.Σ.);
Για να είναι παραδεκτή η συζήτηση της αγωγής που τυχόν ασκηθεί θα πρέπει να κατατεθεί μαζί με τις προτάσεις της συζήτησης της υπόθεσης πρακτικό της Υποχρεωτικής Αρχικής Συνεδρίας (Υ.Α.Σ.) διαμεσολάβησης, με εξαίρεση τις υποθέσεις όπου διάδικο μέρος είναι το Δημόσιο, Ο.Τ.Α. ή Ν.Π.Δ.Δ. Οι αστικές και εμπορικές διαφορές που υπάγονται στην υποχρεωτική αρχική συνεδρία διαμεσολάβησης, εφόσον τα μέρη έχουν εξουσία διάθεσης του αντικειμένου της μεταξύ τους διαφοράς είναι: α) οι οικογενειακές διαφορές, εκτός από αυτές των περιπτώσεων α’, β’ και γ’ της παραγράφου 1, και εκείνες της παραγράφου 2 του άρθρου 592 Κ.Πολ.Δ.. β) Οι διαφορές που εκδικάζονται κατά την τακτική διαδικασία και υπάγονται στην καθ’ ύλην αρμοδιότητα του Μονομελούς Πρωτοδικείου, αν η αξία του αντικειμένου της διαφοράς υπερβαίνει το ποσό των 30.000 ευρώ και Πολυμελούς Πρωτοδικείου, σύμφωνα με τις διατάξεις του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας. γ) Οι διαφορές για τις οποίες σε έγγραφη συμφωνία των μερών προβλέπεται και είναι σε ισχύ ρήτρα διαμεσολάβησης.
Πώς φτάνουμε στην Υ.Α.Σ. σε αυτές τις υποθέσεις και τι γίνεται σε αυτή;
1) Κατ’ αρχάς πριν από την προσφυγή στο Δικαστήριο, ο πληρεξούσιος δικηγόρος οφείλει να ενημερώσει τον εντολέα του εγγράφως για τη δυνατότητα διαμεσολαβητικής διευθέτησης της διαφοράς ή μέρους αυτής και για την υποχρέωση προσφυγής στην Υ.Α.Σ. στις συγκεκριμένες υποθέσεις που αναφέραμε και το ενημερωτικό αυτό έγγραφο συμπληρώνεται και υπογράφεται από τον εντολέα και τον πληρεξούσιο δικηγόρο του και κατατίθεται με το δικόγραφο της αγωγής που τυχόν ασκηθεί επί ποινή απαραδέκτου αυτής ή με τις προτάσεις.
2) Το μέρος που έχει την πρωτοβουλία (επισπεύδον) έχει τη δυνατότητα είτε να επικοινωνήσει με το άλλο ή τα άλλα μέρη της διαφοράς για τον διορισμό διαμεσολαβητή κοινής αποδοχής είτε να απευθυνθεί σε διαμεσολαβητή της επιλογής του. Στην περίπτωση αυτή, ο διαμεσολαβητής επικοινωνεί με το άλλο ή τα άλλα μέρη με κάθε πρόσφορο μέσο, για να διαπιστώσει αν επιτυγχάνεται συμφωνία ως προς το πρόσωπό του και λαμβάνει σχετική έγγραφη έγκρισή τους. Αν δεν καταστεί δυνατή η επικοινωνία ή αν δεν επιτευχθεί συμφωνία ως προς το πρόσωπο του διαμεσολαβητή, τότε διορίζεται διαμεσολαβητής από την Κεντρική Επιτροπή Διαμεσολάβησης με επιμέλεια του επισπεύδοντος μέρους.
3) Το επισπεύδον μέρος υποβάλλει στον διαμεσολαβητή που έχει οριστεί αίτημα προσφυγής στη διαμεσολάβηση, σε συμπληρωμένο έντυπο, στο οποίο υποχρεωτικά αναγράφονται τα στοιχεία των μερών και το αντικείμενο της διαφοράς και λαμβάνει απόδειξη παραλαβής. Ο διαμεσολαβητής επικοινωνεί με τα μέρη για τον ορισμό της ημερομηνίας και του τόπου διεξαγωγής της Υ.Α.Σ. και σε περίπτωση μη συμφωνίας των μερών τα ορίζει ο ίδιος γνωστοποιώντας τα στα μέρη εγγράφως 5 τουλάχιστον μέρες πριν από την Υ.Α.Σ., με συστημένη επιστολή ή ηλεκτρονικά και λαμβάνει απόδειξη παραλαβής της γνωστοποίησης.
4) Η Υ.Α.Σ. διαμεσολάβησης πραγματοποιείται το αργότερο εντός 20 ημερών από την επομένη της αποστολής στον διαμεσολαβητή του αιτήματος προσφυγής στη διαμεσολάβηση από το επισπεύδον μέρος. Μετά το πέρας της Υ.Α.Σ. συντάσσεται πρακτικό από τον διαμεσολαβητή που υπογράφεται από τον ίδιο και όλους τους συμμετέχοντες και αν επακολουθήσει άσκηση αγωγής ή αν έχει ήδη ασκηθεί, αυτό κατατίθεται στο Δικαστήριο επί ποινή απαραδέκτου της συζήτησης της υπόθεσης μαζί με τις προτάσεις, όπου αναγράφεται ο τρόπος γνωστοποίησης της Υ.Α.Σ. στα μέρη και η συμμετοχή τους ή μη σε αυτήν.
5) Στην υποχρεωτική αρχική συνεδρία τα μέρη παρίστανται μαζί με νομικό παραστάτη, ενώ στην περίπτωση νομικών προσώπων ο νόμιμος εκπρόσωπος μπορεί να διορίζει αντιπρόσωπο με εξουσιοδότηση και θεώρηση του γνησίου της υπογραφής του. Κατ’ εξαίρεση επιτρέπεται με εξουσιοδότηση, μόνη η συμμετοχή του νομικού παραστάτη του μέρους, του οποίου αποδεδειγμένα δεν είναι δυνατή η φυσική παρουσία, ιδίως, στις περιπτώσεις που αντιμετωπίζει δυσκολία μετακίνησης λόγω σοβαρής ασθένειας ή αν δεν υπάρχει δυνατότητα τηλεδιάσκεψης μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή ή άλλου συστήματος τηλεδιάσκεψης ή αν είναι κάτοικος εξωτερικού.
6) Κατά τη διάρκεια της Υ.Α.Σ. ο διαμεσολαβητής ενημερώνει τα μέρη για τη διαδικασία της διαμεσολάβησης και για τις βασικές αρχές που τη διέπουν, καθώς και για τη δυνατότητα εξωδικαστικής επίλυσης της διαφοράς τους με βάση τις ιδιαιτερότητές της και τη φύση αυτής.
7) Εφόσον τα μέρη αποφασίσουν να συνεχίσουν τη διαδικασία της διαμεσολάβησης είτε με τον ίδιο είτε με διαφορετικό διαμεσολαβητή, συντάσσεται έγγραφο συμφωνίας υπαγωγής της διαφοράς στη διαδικασία της, η οποία θα πρέπει να έχει ολοκληρωθεί εντός 40 ημερών από την επομένη της λήξης της προαναφερθείσης 20ήμερης προθεσμίας, χωρίς να υπολογίζεται ο Αύγουστος, ενώ τα μέρη μπορούν να συμφωνήσουν παράτασή της έως 40 ημέρες.
8) Το Δικαστήριο που επιλαμβάνεται της διαφοράς μπορεί να επιβάλει στο μέρος που δεν προσήλθε στην Υ.Α.Σ., παρότι έχει κληθεί χρηματική ποινή, από 100 έως 500 ευρώ.
Τι θα γίνει αν τα μέρη συμφωνήσουν; Τι ισχύ έχει το πρακτικό που θα υπογραφεί;
Μετά το πέρας της διαδικασίας ο διαμεσολαβητής συντάσσει πρακτικό διαμεσολάβησης που πρέπει να περιέχει τα στοιχεία που επιβάλλει ο νόμος και τη συμφωνία στην οποία κατέληξαν τα μέρη ή τη διαπίστωση περί μη επίτευξης συμφωνίας, το οποίο υπογράφεται από τον διαμεσολαβητή, τα μέρη και τους νομικούς παραστάτες τους. Κάθε μέρος μπορεί να καταθέσει το πρακτικό επίτευξης συμφωνίας οποτεδήποτε στη γραμματεία του καθ’ ύλην και κατά τόπο αρμόδιου δικαστηρίου, στο οποίο εκκρεμεί ή πρόκειται να εισαχθεί η εκδίκαση της υπόθεσης, προσκομίζοντας και ένα παράβολο των 50 ευρώ. Μετά την κατάθεση του πρακτικού στο Δικαστήριο η άσκηση αγωγής για την ίδια διαφορά είναι απαράδεκτη στο μέτρο που το αντικείμενό της καλύπτεται από τη συμφωνία των μερών, τυχόν δε εκκρεμής δίκη καταργείται. Το πρακτικό της διαμεσολάβησης, από την κατάθεσή του στη γραμματεία, αποτελεί εκτελεστό τίτλο και η συμφωνία που αποτυπώνει μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο αναγκαστικής εκτέλεσης, ενώ αν αυτό περιλαμβάνει και διατάξεις που αφορούν δικαιοπραξίες, οι οποίες υπόκεινται εκ του νόμου σε συμβολαιογραφικό τύπο, οι δικαιοπραξίες αυτές πρέπει να περιβληθούν τον συμβολαιογραφικό τύπο. Τέλος το πρακτικό της διαμεσολάβησης μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ως τίτλος προς εγγραφή ή εξάλειψη υποθήκης.
Ποια είναι τα πλεονεκτήματα της Διαμεσολάβησης;
Η διαμεσολάβηση έχει προφανή πλεονεκτήματα, τα κυριότερα των οποίων είναι: 1) η ταχύτητα, 2) το χαμηλό κόστος, 3) η εμπιστευτικότητα, 4) η ευελιξία της διαδικασίας (απουσία δικονομικών τύπων), 5) η μη δεσμευτικότητα της διαδικασίας, 6) η ενεργητική συμμετοχή των μερών στη διαδικασία, 7) η διασφάλιση των δικαιωμάτων των μερών, αφού τηρούνται ίσες αποστάσεις και δεν απεμπολούν το δικαίωμα τους να προσφύγουν και στο δικαστήριο, 8) ο προσανατολισμός στα ουσιαστικά συμφέροντα και όχι στα τυπικά δικαιώματά τους, 9) η εστίαση στα πραγματικά συμφέροντα και όχι στις θέσεις τους, 10) η αποκατάσταση της επικοινωνίας και αξιοπρέπειας μεταξύ των μερών, 11) η αποκατάσταση των σχέσεων ή η διατήρηση καλών σχέσεων μεταξύ των μερών («σώζεται η σχέση»), 12) η προοπτική μελλοντικής συνεργασίας, 13) η λήξη μιας συνεργασίας με φιλικό τρόπο, 14) το πιο δίκαιο αποτέλεσμα, αφού η απόφαση λαμβάνεται από τα ίδια τα μέρη, 15) η βιωσιμότητα της επιτευχθείσης συμφωνίας, δεδομένου ότι είναι ευκολότερη η αποδοχή των πρακτικών και ουσιαστικών αποτελεσμάτων της από τα μέρη που τα ίδια αποφάσισαν για τη διαφορά τους, 16) μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα.
Ποια η πορεία του θεσμού της Διαμεσολάβησης στην πράξη μετά τον Ν. 4640/2019 και ειδικότερα της Υ.Α.Σ.;
Με βάση την Έκθεση της Κεντρικής Επιτροπής Διαμεσολάβησης του υπουργείου Δικαιοσύνης του Δεκεμβρίου 2021 που αφορά όλη τη χώρα, δεδομένων και των περιορισμών ένεκα του covid το 2021, πραγματοποιήθηκε Υ.Α.Σ. σε 9.148 υποθέσεις, από τις οποίες, μετά από αυτή, τα μέρη συνέχισαν με διαμεσολάβηση και κατέληξαν σε πλήρη ή μερική συμφωνία σε 698 υποθέσεις. Μαζί και με τις υποθέσεις που τα μέρη κατέληξαν σε συμφωνία ήδη στην Υ.Α.Σ., το ποσοστό των υποθέσεων που υπήχθησαν σε Υ.Α.Σ. και επιτεύχθηκε συμφωνία είναι 7,63%. Σε ό,τι αφορά στην εκούσια διαμεσολάβηση, όπου τα μέρη επιλέγουν τα ίδια την υπαγωγή της υπόθεσής του στη διαμεσολάβηση υπήρξαν 1.208 περιπτώσεις (διπλάσιες απ΄ ότι το 2020) και επιτεύχθηκε συμφωνία σε 952 περιπτώσεις (έναντι 500 το 2020) και μερική συμφωνία σε 50 (έναντι 39 το 2020). Ισχυρότερη είναι η τάση προσφυγής στη διαμεσολάβηση στις οικογενειακές διαφορές και ακολουθούν οι εμπράγματες και οι εμπορικές. Τα δεδομένα αποδεικνύουν ότι ο θεσμός εμπεδώνεται βαθμιαίως και αργά στη συνείδηση των πολιτών. Το μονοψήφιο ποσοστό επιτυχίας δεν είναι ευκαταφρόνητο ούτε όμως και ικανοποιητικό. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι είναι άγνωστη η περαιτέρω πορεία μιας υπόθεσης στην οποία απέτυχε η διαμεσολάβηση. Μπορεί να αποτέλεσε το κίνητρο για μια άλλου είδους προσέγγιση των μερών για την επίλυση της διαφοράς τους. Πολλά εξαρτώνται και από την ποιότητα και την προσωπικότητα του διαμεσολαβητή.