Της Μαρίας Αλμπανίδου,
νομικού MSc, ποιήτριας αρθρογράφου
Καλημέρα, καλημέρα αγαπημένες φίλες και αγαπημένοι φίλοι! Σήμερα θα σας προτείνω, κυρίως στους νομικούς που διαβάζουν τα άρθρα μου, όπως τους δικηγόρους, εισαγγελείς, δικαστές, αλλά και στους φοιτητές νομικών σχολών, ακόμη και στους κρατούμενους των φυλακών, ένα εξαιρετικό εργαλείο, μία πολύ ενδιαφέρουσα, άκρως τεκμηριωμένη και ολοκληρωμένη συλλογή από έναν πολύ αγαπημένο μου άνθρωπο, φίλο και συμφοιτητή στο μεταπτυχιακό στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, τον οποίο σας έχω ξαναναφέρει όταν σας μίλησα για το βιβλίο «Αξιόποινες σεξουαλικές πράξεις», το οποίο συνέγραψε με ένα επίσης πολύ αγαπημένο μου πρόσωπο, τον ομότιμο καθηγητή Ποινικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και πρώην υπουργό Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Νίκο Παρασκευόπουλο, τον οποίο είχα καθηγητή στο Πανεπιστήμιο. Και φυσικά σας μιλάω για τον νομικό και πρώην γενικό γραμματέα Αντεγκληματικής Πολιτικής του υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Ευτύχη Φυτράκη και το έργο το οποίο επιμελήθηκε ο ίδιος, τη συλλογή «Σωφρονιστικός Κώδικας και Συναφή Νομοθετήματα», από τις εκδόσεις Σάκκουλα, του Νοεμβρίου του 2022.
Για να ξαναθυμηθούμε λίγο, ποιος είναι ο επιμελητής της συλλογής;
Ο Ευτύχης Φυτράκης είναι νομικός. Γεννήθηκε στα Χανιά Κρήτης. Σπούδασε νομικά στη Νομική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Ειδικεύτηκε στο ποινικό δίκαιο στα Πανεπιστήμια Θεσσαλονίκης, Λειψίας και το Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ για αλλοδαπό και διεθνές ποινικό δίκαιο. Το 1997 αναγορεύτηκε διδάκτορας Νομικής ΑΠΘ, ενώ το 2009 διεξήγαγε μεταδιδακτορική έρευνα στο Πανεπιστήμιο Γκίσσεν της Γερμανίας.
Ιδιαίτερα ασχολήθηκε εκτός από το ποινικό δίκαιο (ουσιαστικό, δικονομικό, σωφρονιστικό), με το δημόσιο δίκαιο και το δίκαιο της ψυχικής υγείας.
Έχει δημοσιεύσει μεγάλο αριθμό άρθρων σε επιστημονικά περιοδικά, συλλογικούς και τιμητικούς τόμους, ενώ συμμετείχε σε ερευνητικά προγράμματα, στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Εξέδωσε τα βιβλία: «Η απαγόρευση της αναδρομικότητας στην ποινική δικονομία», 1998, «Τα εκλεκτικά σώματα της διοίκησης», 2010, «Ποινικός εγκλεισμός και δικαιώματα» (επιμέλ. μαζί με Β. Καρύδη), 2011, «Αξιόποινες σεξουαλικές πράξεις», 2011 (μαζί με τον Νίκο Παρασκευόπουλο), «Αόρατες Ποινές. Ευρωπαϊκή διάσταση-ελληνική προοπτική» (επιμέλ.), 2018.
Είναι δικηγόρος Αθηνών από το 1992, ενώ από το 1999 μέχρι το 2015 εργάστηκε στον Συνήγορο του Πολίτη ως ειδικός επιστήμονας. Από τον Μάρτιο του 2015 έως τον Ιούλιο του 2019 υπηρέτησε ως γενικός γραμματέας Αντεγκληματικής Πολιτικής του υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Διδάσκει από το 2001 στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.
Όπως αναφέρει ο ίδιος στο προλογικό σημείωμα του Κώδικα, «Ο Σωφρονιστικός Κώδικας (Σ.Κ.) συνιστά κρίσιμο εργαλείο για την ποινική πράξη, καθώς ρυθμίζει την ποινική καταστολή σε ρεαλιστικό επίπεδο. Ο ισχύων Σ.Κ. (ν. 2776/1999) έχει, προ πολλού, κλείσει μια εικοσαετία εφαρμογής. Στα χρόνια αυτά, εμφανίστηκαν δύο σχέδια αντικατάστασής του (2012, 2017), χωρίς όμως, κανένα απ’ αυτά να νομοθετηθεί. Αντίθετα, εντελώς πρόσφατα, με τον ν. 4985/2022 σημειώθηκε μία ευρύτατη τροποποίηση, η οποία άγγιξε όχι μόνο επιμέρους θεσμούς, αλλά και το γενικό πνεύμα του Κώδικα. Αυτή η εξέλιξη υπήρξε το έναυσμα για την παρούσα έκδοση.
Η έκτιση των ποινών συνιστά την τρίτη στιγμή του ποινικού φαινομένου. Μετά τον ποινικό νομοθέτη και τον ποινικό δικαστή, η σωφρονιστική διοίκηση αναλαμβάνει να πραγματώσει υλικά την ποινική δικαιοσύνη. Βέβαια το «σωφρονίζειν» συνιστά άσκηση κρατικής εξουσιαστικής βίας και, ως εκ τούτου, διαμορφώνει σχέσεις κράτους-ατόμου. Αυτό το πεδίο έντασης ρυθμίζουν οι σωφρονιστικοί κανόνες, ως τρίτος πυλώνας του ποινικού δικαίου. Εδώ, μάλιστα, η θέση του ατόμου-κρατούμενου, καθορίζεται, όλο και περισσότερο, από το διεθνές δίκαιο, ιδίως από την ΕΣΔΑ. Γενικά, άλλωστε, ο ποινικός εγκλεισμός είναι ένα πεδίο δοκιμασίας και ταυτόχρονα ένα αίτημα προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου.
Οι μεταβολές του ν. 4895/2022, πέραν των δικαιοπολιτικών ενστάσεων που εγείρουν, προκαλούν ζητήματα ορολογίας, ενώ γεννούν και προβλήματα εφαρμοστέου δικαίου. Πιο σοβαρά όμως αναμένονται τα προβλήματα διαχρονικού δικαίου και ιδίως αναδρομικής εφαρμογής των νέων, δυσμενέστερων για τους κρατούμενους διατάξεων. Όλα αυτά είναι βέβαιο ότι θα προβληματίσουν τους νομικούς και θα απασχολήσουν ιδιαίτερα τους εφαρμοστές του (σωφρονιστικού) δικαίου, δηλαδή τη Σωφρονιστική Διοίκηση, τα Δικαστήρια, αλλά και τους Εισαγγελείς-Επόπτες των φυλακών.
Η ανά χείρας συλλογή επιδιώκει να είναι ακριβής, λιτή, αλλά και πλήρης. Περιλαμβάνει εκτός από τον Σωφρονιστικό Κώδικα, όπως ισχύει, τα βασικά νομοθετήματα για τη σωφρονιστική πράξη (π.χ. Κανονισμούς λειτουργίας και ασφάλειας, Άρθρα του ΠΚ (Ποινικός Κώδικας) και του ΚΠΔ (Κώδικας Ποινικής Δικονομίας), Νομοθεσία για την Εξωτ. Φρουρά και το Σώμα Επιθεώρησης). Απευθύνεται στον νομικό της θεωρίας, αλλά, κυρίως, της πράξης (δικηγόρο, εισαγγελέα, δικαστή), τον σωφρονιστικό υπάλληλο, τον φοιτητή, αλλά και τον ίδιο τον κρατούμενο, ο τελευταίος άλλωστε εξαρτά την τύχη του από τις προβλέψεις του νόμου αυτού. Ελπίζω να καλύψει τις ανάγκες του».
Είναι αλήθεια ότι η κωδικοποίηση της ελληνικής σωφρονιστικής νομοθεσίας αποτελεί, χρονολογικά, πρόσφατο εγχείρημα και σε κάθε περίπτωση πολύ μεταγενέστερο αντίστοιχων κωδικοποιήσεων άλλων βασικών νομοθετημάτων του σύγχρονου ελληνικού κράτους. Ο πρώτος Σωφρονιστικός Κώδικας δημοσιεύθηκε από τη δικτατορία με τη μορφή αναγκαστικού νόμου (α.ν. 125/1967), αλλά στη βάση σχεδίου νόμου που είχε εκπονηθεί και κατατεθεί προγενέστερα (Νοέμβριος 1966). Στη συνέχεια τέθηκαν σε ισχύ τρεις διαφορετικοί Σωφρονιστικοί Κώδικες που ίσχυσαν για χρονικά διαστήματα από μία δεκαετία μέχρι περισσότερο από μία εικοσαετία. Ο ν. 1851/1989 με προσανατολισμό την «αγωγή» και «επανένταξη» των κρατουμένων, ο ν. 2776/1999 με ουδέτερη στοχοθεσία που πρότασσε την αρχή της νομιμότητας κατά την έκτιση των ποινών και ο πρόσφατος ν. 4985/2022 με σαφές «σωφρονιστικό» πρόταγμα.*
Σε κάθε περίπτωση, η παρούσα συλλογή έρχεται να καλύψει ένα μακροχρόνιο εκδοτικό κενό στον τομέα της σωφρονιστικής νομοθεσίας. Έρχεται να προσφέρει στον αναγνώστη τη δυνατότητα να προσεγγίσει με ακρίβεια, λιτά και με πληρότητα, όπως αναφέρει και ο ίδιος ο Ευτύχης Φυτράκης, το ισχύον θεσμικό πλαίσιο της σωφρονιστικής πράξης.
Ώς την επόμενη φορά, έχετε την αγάπη μου!
*Πηγή: Βιβλιοπαρουσίαση-βιβλιοκρισία του καθηγητή Εγκληματολογίας Γιώργου Νικολόπουλου, στο ενημ. δελτίο της Ελλ. Εταιρίας Εγκληματολογίας «Έγκλημα και Τιμωρία», τευχ. 13 (Μαρτ. 2023), σελ. 104-106.