της Ελένης Χρυσοπούλου*
Σύρος, Κεφαλονιά, Κίμωλος, Πάρος, Πάτμος, Καστελόριζο…
Τα νησιά αυτά, εκτός από ήλιο και θάλασσα, προσφέρουν στον επισκέπτη και κινηματογραφικά φεστιβάλ κατά τους θερινούς μήνες. Και φυσικά, τα κινηματογραφικά δεν είναι τα μοναδικά φεστιβάλ που υλοποιούνται στα ελληνικά νησιά το καλοκαίρι. Φεστιβάλ θεάτρου, μουσικής, χορού, γαστρονομίας και ευεξίας αποτελούν πόλο έλξης για τον υποψιασμένο και ειδικού ενδιαφέροντος τουρίστα ή παρέχουν εναλλακτική διασκέδαση σε όσους τα προτιμούν για τη φυσική τους ομορφιά.
Τα τελευταία χρόνια τα φεστιβάλ και τα ειδικά γεγονότα αποτελούν διαδεδομένα εργαλεία επιτυχούς αστικού μάρκετινγκ στο πλαίσιο ενός έντονου ανταγωνισμού για προσέλκυση τουρισμού και επενδύσεων. Στρατηγικός στόχος αυτής της πρακτικής είναι η διαμόρφωση αξιόλογης και ελκυστικής ταυτότητας, αξιοποιώντας τοπικά γνωρίσματα και παραδόσεις, προκειμένου να προωθηθούν οι τοπικές οικονομίες.
Η δύναμη των φεστιβάλ ως αναπτυξιακού εργαλείου σε πολλές περιπτώσεις οδηγεί στην εντατικοποίησή τους, με αποτέλεσμα να γίνεται λόγος για «φεστιβαλοποίηση» των τόπων, όρος συχνά με αρνητικές υποδηλώσεις, καθώς δημιουργούνται φαινόμενα υπερτουρισμού και κακής διαχείρισης φυσικών πόρων.
Τα κινηματογραφικά φεστιβάλ αποτελούν ισχυρό τμήμα της φεστιβαλοποίησης των πόλεων, με αυξανόμενο ρυθμό αριθμητικής ανάπτυξης και συνθετότητας τα τελευταία χρόνια. Χαρακτηριστική αυτής της τάσης είναι η δήλωση του διευθυντή του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Κοπεγχάγης, Janne Giese, πως «κάθε μεγάλη πόλη που σέβεται τον εαυτό της πρέπει να έχει ένα κινηματογραφικό φεστιβάλ».
Η αρχή του φαινομένου των κινηματογραφικών φεστιβάλ έγινε στην Ευρώπη, λόγω της ιδιαίτερης γεωπολιτικής κατάστασης στα 1930 και της νέας πολιτικής συνθήκης στα τέλη της δεκαετίας του 1940 και στις αρχές του 1950. Το πρώτο σημαντικό κινηματογραφικό φεστιβάλ ιδρύθηκε το 1932 στη Βενετία, υπό τη φασιστική κυβέρνηση, και το 1939 ιδρύθηκε το φεστιβάλ των Καννών, ως αντίπαλο πολιτικό και ιδεολογικό δέον. Μέσα στα επόμενα είκοσι χρόνια ιδρύθηκαν δέκα από τα μεγαλύτερα διεθνή κινηματογραφικά φεστιβάλ, όπως αυτό του Καρλόβι Βάρι, του Λοκάρνο, η Μπερλινάλε, ενώ μέχρι το 2010 υπήρχαν κατά προσέγγιση 3.500 διεθνή κινηματογραφικά φεστιβάλ.
Πέρα από τις τοπικές ιδιαιτερότητές τους και τη διαφοροποίησή τους ως προς το περιεχόμενό τους – ενδεικτικά αναφέρονται φεστιβάλ ντοκιμαντέρ, περιβαλλοντικά, queer, μικρού μήκους, μαθητικά – όλα τα κινηματογραφικά φεστιβάλ αποτελούν τον φυσικό χώρο προβολής ταινιών από όλο τον κόσμο, αφιερωμάτων ή ταινιών που δεν βρίσκουν άλλο δίκτυο διανομής, σε υποδομές που έχουν πολλαπλές χρήσεις μέσα στο τοπίο, όπως σχολεία, πλατείες, εγκαταλελειμμένα και ξεχασμένα κτίρια, και με την πολύτιμη βοήθεια εθελοντών, ενεργοποιώντας και εμπλέκοντας με τον τρόπο αυτό και την τοπική κοινωνία.
Επιπλέον, τα κινηματογραφικά φεστιβάλ λειτουργούν ως κοινωνικός χώρος συνάντησης και ειδικών γεγονότων για συγκεκριμένες ομάδες με κοινά ενδιαφέροντα, όπως παιδιά και νέοι, φοιτητές, κινηματογραφόφιλοι, καθώς και ως αγορά για τους επαγγελματίες του χώρου. Τα φεστιβάλ λειτουργούν ως πάροχοι εναλλακτικής πληροφόρησης και ψυχαγωγίας και ευνοούν την ανάπτυξη κριτικής σκέψης, τη σύσφιξη κοινοτικών δεσμών, αλλά και ως δημόσιος χώρος ανταλλαγής θέσεων και διαλόγου και έμπνευσης για το μέλλον.
Το κοινό των κινηματογραφικών φεστιβάλ αποτελείται από ντόπιους και από επισκέπτες. Το κοινό την περίοδο του φεστιβάλ είναι πρόθυμο να ρισκάρει και να παρακολουθήσει ταινίες έξω από τη ζώνη άνεσής του και αυτό οφείλεται στην ξεχωριστή ατμόσφαιρα του φεστιβάλ και στη χαλαρή διάθεση των θερινών διακοπών.
Αν και ο κινηματογράφος είναι δημοφιλές είδος διασκέδασης, τα σχετικά φεστιβάλ ελκύουν έναν μικρό αριθμό τουριστών, σε αντίθεση με άλλα φεστιβάλ. Ωστόσο, σύμφωνα με την έρευνα του Ευρωπαϊκού Συντονιστικού Οργανισμού για τα Κινηματογραφικά Φεστιβάλ, οι κινηματογραφικοί τουρίστες είναι άτομα υψηλότερου μορφωτικού και οικονομικού επιπέδου, με οικολογικές ανησυχίες, που ξοδεύουν περισσότερα και σέβονται τον τόπο που επισκέπτονται.
Αυτός είναι και ένας πολύ βασικός λόγος που νησιά που δεν επιθυμούν να προσελκύσουν μαζικό τουρισμό, αλλά στοχεύουν στην αύξηση της επισκεψιμότητας και στην επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου επιλέγουν την υλοποίηση κινηματογραφικών φεστιβάλ. Μολονότι έχει αποδειχτεί μέχρι τώρα ότι πρόκειται για καλή και επιτυχημένη πρακτική, υπάρχει ο κίνδυνος η κινηματογραφική, και όχι μόνο, φεστιβαλοποίηση των ελληνικών τουριστικών προορισμών να πάψει να αποτελεί ανταγωνιστικό πλεονέκτημα και να οδηγήσει σε κορεσμό και σε στροφή σε άλλες μορφές και προορισμούς διασκέδασης και ψυχαγωγίας.
*υπεύθυνης διοργάνωσης CineDoc Βόλου