Το ΚΕΘΕΑ – Πιλότος είναι ένα πρόγραμμα εφήβων και νεαρών ενηλίκων και των οικογενειών τους, το μοναδικό στην περιφέρεια Θεσσαλίας, το οποίο υποδέχεται όλους τους ανθρώπους με προβλήματα εξαρτητικών συμπεριφορών. Οι υπηρεσίες του εκτείνονται από την πρόληψη και την αξιολόγηση έως και τη συμβουλευτική, έγκαιρη παρέμβαση, θεραπεία και επανένταξη. Στην περίπτωση που οι εξυπηρετούμενοι χρήζουν μιας διαφορετικής θεραπευτικής αντιμετώπισης υπάρχει η δυνατότητα να προετοιμαστούν και να παραπεμφθούν σε άλλες δομές κυρίως εντός του ΚΕΘΕΑ, αλλά και εκτός.
Το προσωπικό, αορίστου και ορισμένου χρόνου μέσω ΕΣΠΑ, στο ΚΕΘΕΑ-Πιλότος απαρτίζεται συνολικά από 20 άτομα, προσωπικό θεραπείας, εκπαίδευσης, έρευνας και διοικητικών υπηρεσιών. Το ΚΕΘΕΑ-Πιλότος παρέχει υπηρεσίες κατά μέσο όρο σε 500 άτομα, γονείς, έφηβους και νεαρούς ενήλικες, τον χρόνο και άλλα 2.500-3.000 άτομα σε επίπεδο πρόληψης.
Ο κ. Ξενοφών Σελπεσάκης, υπεύθυνος εκπαίδευσης και έρευνας του ΚΕΘΕΑ-Πιλότος, τόνισε πως οι «υπηρεσίες του προγράμματος εντείνονται σε όλο το φάσμα των εξαρτητικών συμπεριφορών τόσο από νόμιμες, όσο και από παράνομες εξαρτητικές συμπεριφορές, όπως το αλκοόλ και ο τζόγος, η κατάχρηση ή η εξάρτηση από το διαδίκτυο, το κινητό και το gaming. Επίσης καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα υπηρεσιών εστιασμένης κυρίως πρόληψης στον μαθητικό και τον γενικό πληθυσμό, όπως επίσης και στην εκπαίδευση στη διαχείριση ανάλογων συμπεριφορών σε ομάδες εκπαιδευτικών, επαγγελματιών, φοιτητών κ.λπ.».
Το ΚΕΘΕΑ-Πιλότος παρέχει ένα ολοκληρωμένο φάσμα υπηρεσιών, αλλά παράλληλα έχει τη δυνατότητα να συνεργαστεί και με άλλους φορείς, προκειμένου να ανταποκριθεί στις ανάγκες των εξυπηρετούμενων, που μπορούν να λάβουν υπηρεσίες είτε με φυσική παρουσία είτε μέσω τηλεδιάσκεψης. «Επίσης παρεμβαίνουμε στο σωφρονιστικό σύστημα, σε ιδρύματα και κοινωνικούς φορείς» τόνισε.
Από την πλευρά του ο κ. Γιάννης Τζανίδης, ψυχολόγος, υπεύθυνος του Πολυδύναμου Συμβουλευτικού Κέντρου στο ΚΕΘΕΑ-Πιλότος, σημείωσε πως «οι υπηρεσίες είναι προσανατολισμένες στο να καλύπτουν τις πολύπλευρες ανάγκες των εξυπηρετούμενων κάθε ηλικίας. Παρ’ όλ’ αυτά η κύρια έμφαση δίνεται στις ηλικίες έως 25 ετών. Μέσα από την ένταξή τους σε διάφορες ομάδες προσπαθούμε να τους κινητοποιήσουμε, να τους κάνουμε να ονειρευτούν και να γνωρίσουν καλύτερα τον εαυτό τους, ώστε να περάσουν αυτόν τον δύσκολο κάβο της εφηβείας και της ενηλικίωσης».
Όσον αφορά στο σωφρονιστικό σύστημα ο κ. Γ. Τζανίδης επισήμανε πως «στην Κασσαβέτεια έχουμε μια πολυετή συνεργασία, υλοποιώντας δράσεις συμβουλευτικής και ενημέρωσης σε ανήλικους και νεαρούς ενήλικες έως 21 ετών, ενώ αντίστοιχες δράσεις υλοποιούμε και στο Ίδρυμα Αγωγής Ανηλίκων Βόλου. Με τους πρόσφυγες επίσης κάνουμε μία συστηματική προσπάθεια ώστε να συναντηθούμε, να κατανοήσουμε τις ανάγκες τους και να παρέμβουμε προς όφελός τους, τόσο στην Παιδόπολη Αγριάς, όσο και σε άλλες δομές».
Ο κ. Ξ. Σελπεσάκης τόνισε πως «μεγάλη μας έννοια είναι να διευρύνουμε συνεχώς τις υπηρεσίες μας, ώστε να καλύπτουμε τις ανάγκες των ανθρώπων σε όλη τη Θεσσαλία, εφόσον είμαστε και το μοναδικό πρόγραμμα που απευθύνεται σε αυτές τις ηλικίες. Γίνεται μια συντονισμένη προσπάθεια δικτύωσης με όλους τους κοινωνικούς φορείς (Κέντρα Κοινότητας, ΤΟΜΥ και άλλους φορείς Υγείας, Βοήθεια στο Σπίτι κ.ά.), ώστε να πηγαίνουμε όπου οι άνθρωποι βρίσκονται και να παρέχουμε τις υπηρεσίες μας, χωρίς απαραίτητα να χρειάζεται να έρθουν στην έδρα μας. Παλεύουμε με στόχο να βελτιώσουμε τις υπηρεσίες λειτουργώντας συνεργατικά με ένα δίκτυο άλλων υπηρεσιών και δομών. Σε αυτό συνέτεινε και ο Covid-19, που μας «υποχρέωσε» να επεκτείνουμε τα εργαλεία μας. Ανοίξαμε την εξ αποστάσεως παροχή υπηρεσιών για να μη μείνουν άνθρωποι αβοήθητοι».
Έρευνα στον μαθητικό πληθυσμό
«Θέλοντας να έχουμε άμεση πρόσβαση στην πληροφορία και στα χαρακτηριστικά των πληθυσμών που μας απασχολούν, υλοποιήσαμε μία έρευνα μεγάλης κλίμακας για τη διερεύνηση των αντιλήψεων και εξαρτητικών συμπεριφορών στους μαθητές Γυμνασίων της Μαγνησίας» δήλωσε ο κ. Ξ. Σελπεσάκης.
Η έρευνα πραγματοποιήθηκε την περίοδο Απριλίου-Ιουνίου 2018 σε 13 σχολεία της Μαγνησίας, με ηλικιακό εύρος 13-15 ετών.
«Από τη συγκεκριμένη έρευνα προέκυψαν τα εξής πολύ ενδιαφέροντα, τα οποία μας επέτρεψαν να διαμορφώσουμε μία καλύτερη εικόνα και να διαμορφώσουμε στρατηγικές προσέγγισης αυτών των ηλικιών:
Η κύρια ηλικία έναρξης που οι έφηβοι δοκιμάζουν για πρώτη φορά αλκοόλ με δική τους πρωτοβουλία βρέθηκε να είναι τα 13 με 14 έτη. Ο αριθμός των εφήβων που δήλωσαν ότι καταναλώνουν αλκοόλ βρέθηκε να αυξάνεται από τα 12 έτη και μετά τόσο ως προς τη συχνότητα, όσο και ως προς την ποσότητα. Στα άτομα μεταξύ 12 και 20 χρόνων, υπάρχει η τάση, αν και όχι καθημερινά, να πίνουν βουλιμικά, δηλαδή πάνω ή και αρκετά πάνω από το όριο τοξικότητας της ηλικίας τους, όταν καταναλώνουν αλκοολούχα ποτά.
Το 84% των μαθητών δήλωσαν ότι δεν έχουν δοκιμάσει καν να καπνίσουν. 10% δήλωσαν ότι έχουν δοκιμάσει ή κάπνιζαν, αλλά σταμάτησαν, 3% περίπου δήλωσαν περιστασιακή χρήση μέσα στον μήνα, άλλο ένα 3% καθημερινή χρήση.
Από το σύνολο των συμμετεχόντων περίπου το 3% δήλωσε ότι κάνει χρήση ουσιών. Κύρια ουσία χρήσης, αλλά και έναρξης της χρήσης ουσιών με βάση τα ερευνητικά δεδομένα βρέθηκε να είναι η κάνναβη. Ηλικία έναρξης φαίνεται να είναι τα 13 έτη. Ο αριθμός χρηστών κάνναβης βρέθηκε να τριπλασιάζεται από τα 14 στα 15 έτη.
Με βάση τα δεδομένα το 95% του συνόλου των συμμετεχόντων στην έρευνα έχει το δικό του κινητό. Ο μέσος όρος ηλικίας απόκτησης κινητού είναι τα 11 έτη, ενώ υπήρχαν άτομα που απέκτησαν κινητό όταν ήταν μόλις 5 χρονών.
Επιπροσθέτως, ο αριθμός των ατόμων με καθημερινή χρήση του κινητού μέχρι 5 ώρες είναι στα 12 έτη περίπου 1 στους 8, αυτό γίνεται 1 στους 5 στα 13 έτη, 1 στους 4 στα 14 και σχεδόν 1 στους 3 στα 15.
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, το 99% των συμμετεχόντων έχει πρόσβαση στο διαδίκτυο, κυρίως μέσω του κινητού (76%) και μέσω του προσωπικού υπολογιστή (19%). Μέσος όρος πρόσβασης στο διαδίκτυο είναι από 10 χρονών. Η μικρότερη ηλικία με πρόσβαση στο διαδίκτυο που καταγράφηκε ήταν 5 χρόνων. Περίπου το 32% των μαθητών με πρόσβαση στο διαδίκτυο δεν έχει ποτέ την επίβλεψη κάποιου ενήλικα ενώ το 25% έχει σπάνια.
Από τον συνολικό αριθμό των συμμετεχόντων, το 80% των μαθητών δήλωσε ότι παίζει ηλεκτρονικά παιχνίδια. Το 57% των ατόμων αυτών δήλωσε ότι ασχολείται μέχρι 2 ώρες την ημέρα παίζοντας ηλεκτρονικά παιχνίδια.
Το 19% των συμμετεχόντων δήλωσαν ότι παίζουν τυχερά παιχνίδια. Περίπου το 14% των κοριτσιών και το 25% τον αγοριών δήλωσαν ότι παίζουν τυχερά παιχνίδια. Οι άντρες δήλωσαν ότι παίζουν τυχερά παιχνίδια που έχουν να κάνουν κυρίως με αθλήματα και οι γυναίκες κυρίως με παιχνίδια αριθμών, όπως το λόττο και το τζόκερ».
Μια πύλη συνεχώς ανοιχτή
Οι εργαζόμενοι στο ΚΕΘΕΑ-Πιλότος προσπαθούν ώστε να έχουν μία πύλη συνεχώς ανοικτή στην κοινότητα. «Για αυτόν τον λόγο δημιουργήσαμε το στέκι πολιτισμού Μεταμορφώσεις και την ανοικτή δανειστική βιβλιοθήκη στο κτήριο της Γ. Καρτάλη 48. Δεν είναι το παραδοσιακό θεραπευτικό πρόγραμμα που έρχονται οι άνθρωποι με αγωνία μην τους δει κανένας γείτονας. Δεν είναι κάποιο ίδρυμα. Η πόρτα ανοικτή σημαίνει ότι οποιοσδήποτε άνθρωπος, οποιαδήποτε στιγμή μπορεί να μπει στον χώρο να δανειστεί ένα βιβλίο ή να μπει σε μία εκδήλωση. Έτσι μας γνωρίζει και σιγά-σιγά γίνεται συμμέτοχος, φίλος, εθελοντής κ.λπ.» τόνισε ο κ. Ξ. Σελπεσάκης.
«Στόχος μας είναι κάθε εβδομάδα ένα τμήμα σχολείου να επισκέπτεται το ΚΕΘΕΑ-Πιλότος και μαζί τους να χτίζουμε μια σχέση μέσα από πρότζεκτ (καλλιτεχνικά, ερευνητικά και άλλα) που τελικά θα τους δώσει εφόδια να δυναμώσουν για να μπορούν να προλαμβάνουν επικίνδυνες συμπεριφορές. Παράλληλα μέσα από εργαλεία, όπως το «Ασφαλές Σχολείο», ομάδες καθηγητών εκπαιδεύονται για να μπορούν να διαχειριστούν δυσλειτουργικές συμπεριφορές μέσα στα σχολεία τους» επισήμανε.
Η πανδημία του Covid-19 έφερε πανδημία ψυχικής υγείας
Σύμφωνα με τον κ. Γ. Τζανίδη, «μετά την πανδημία του Covid-19 επήλθε μία πανδημία ψυχικής υγείας. Οι έρευνες κατέδειξαν ότι υπήρξε κατακόρυφη άνοδος στη χρήση ψυχοφαρμάκων, αλκοόλ, ναρκωτικών κ.λπ.».
Ο κ. Ξ. Σελπεσάκης πρόσθεσε πως αυτή την περίοδο μαζί με την αύξηση της κατάχρησης ουσιών και φαρμάκων αυξήθηκε η ψυχική ευαλωτότητα με συνέπεια την αύξηση της ανάγκης για παράλληλη στήριξη τόσο για την ψυχική υγεία, όσο και για τις καταχρήσεις.
«Ό,τι υπήρχε στο υπόβαθρο του καθενός η πανδημία το έφερε στην επιφάνεια» ανέφερε ο κ. Γ. Τζανίδης, συμπληρώνοντας: «Η πρώτη κίνηση των ανθρώπων δεν είναι να ζητήσουν βοήθεια. Προσπαθούν μόνοι να διαχειριστούν αυτό που συμβαίνει. Τις περισσότερες φορές, όμως, όχι με τρόπο που να είναι ασφαλής. Τα ναρκωτικά ή το αλκοόλ είναι μια τέτοια περίπτωση. Να ανακουφίσεις ουσιαστικά μερικές δυσκολίες και πόνους».
Διαδίκτυο και gaming
Άλλη μια αισθητή επίπτωση της πανδημίας ήταν η αύξηση της χρήσης, αλλά και κατάχρησης των οθονών, του διαδικτύου και του gaming. Το ΚΕΘΕΑ-Πιλότος δημιούργησε μια εξειδικευμένη υπηρεσία, προκειμένου να ανταποκριθεί στις συγκεκριμένες αναδιδόμενες ανάγκες. Όλες οι εξαρτητικές συμπεριφορές δεν έχουν τον ίδιο τρόπο προσέγγισης και αντιμετώπισης.
Σύμφωνα με τον κ. Γ. Τζανίδη, ο μεγαλύτερος κίνδυνος σε μια οικογένεια είναι η έλλειψη επικοινωνίας: «Όταν δεν υπάρχει η επικοινωνία μεταξύ των μελών, όταν υπάρχουν άκαμπτα όρια ή καθόλου όρια κι όταν το συναίσθημα δεν ανταλλάσσεται υπάρχει σοβαρός κίνδυνος να αναπτυχθούν προβληματικές συμπεριφορές. Συνήθως τα παιδιά αναλαμβάνουν τον ρόλο να τις εκφράσουν».
Για τον κ. Ξ. Σελπεσάκη όλο αυτό μπορεί να εκφραστεί μέσα από την υπεραπασχόληση στο διαδίκτυο, την κατάχρηση αλκοόλ, ακόμα και τη χρήση ουσιών: «Αυτό που παρατηρούμε εμείς, ειδικά στην εφηβεία, είναι πως μια οικογένεια που έχει προβλήματα στις σχέσεις μεταξύ των γονιών, τις περισσότερες φορές το/τα παιδιά αναλαμβάνουν να φέρουν στην επιφάνεια αυτά τα προβλήματα και αυτό μπορεί να γίνει με διάφορους τρόπους, συνήθως επικίνδυνους για τα ίδια τα παιδιά».
Κλείνοντας τόνισαν από κοινού πως «θα θέλαμε να προτρέψουμε τους γονείς να ξεπεράσουν τις όποιες δικαιολογημένες αναστολές μπορεί να νιώθουν και να έρθουν ή να τηλεφωνήσουν σε περίπτωση που ανησυχούν για μια συμπεριφορά του παιδιού τους. Οι γονείς δεν χρειάζεται να τα γνωρίζουν όλα εκ των προτέρων, χρειάζεται όμως να ενημερώνονται και να υποστηρίζονται ώστε να είναι αποτελεσματικοί στο ρόλο τους».
«Δεν είναι ταμπού να μην ξέρουμε, δεν είναι κάτι κακό. Όλοι εκπαιδευόμενοι γονείς είμαστε. Καλύτερα να ρωτάς, να μαθαίνεις και να εξελίσσεσαι» κατέληξαν.