Προτάσεις ανάπλασης δημόσιων πλατειών μέσω νέων σταθμών Μετρό από Βολιώτες αρχιτέκτονες και φοιτητές αρχιτεκτονικής που διακρίθηκαν στον διαγωνισμό

Στο Ζάππειο Μέγαρο, για το χρονικό διάστημα από 18 έως 23 Δεκεμβρίου, διοργανώνεται έκθεση προκειμένου να παρουσιαστούν στο ευρύ κοινό τα αποτελέσματα των επτά Αρχιτεκτονικών Διαγωνισμών Ιδεών που διεξήγαγε ως Διοργανώτρια Αρχή η Ανάπλαση Αθήνας Α.Ε. για την ανάπλαση των κοινόχρηστων χώρων και της ευρύτερης περιοχής των νέων σταθμών Μετρό της Γραμμής 4 (Κολωνάκι, Εξάρχεια, Ευαγγελισμός, Αλεξάνδρας, Ακαδημίας, Κυψέλη και Δικαστήρια).
Αρχιτέκτονες του Βόλου που οι προτάσεις τους στο πλαίσιο μιας ευρύτερης διεπιστημονικής Ομάδας, διακρίθηκαν στον διαγωνισμό, καταθέτουν τις απόψεις τους για την ανάγκη μιας διαφορετικής προσέγγισης του δημόσιου χώρου, αλλά και τον ρόλο των διαγωνισμών.
H ταυτόχρονη διεξαγωγή των επτά αυτών διαγωνισμών σε συνδυασμό με τη συζήτηση για τον δημόσιο χώρο στο κέντρο της Αθήνας, ώθησε μια ομάδα αρχιτεκτόνων από τον Βόλο σε συνεργασία με συναδέλφους τους από Αθήνα και Θεσσαλονίκη να συγκροτήσουν μια διεπιστημονική ομάδα σχεδιασμού και να συμμετέχουν σε όλες σχεδόν τις πλατείες, όχι απλά με ένα αθροιστικό σύνολο προτάσεων, αλλά με μία εποπτική αντίληψη που αντιμετωπίζει τον δημόσιο χώρο ως ένα σύστημα σχέσεων.
Τον πρωταγωνιστικό ρόλο είχαν αρχιτέκτονες και αρχιτεκτόνισσες μαζί με πολεοδόμους, συγκοινωνιολόγους, αρχιτέκτονες τοπίου, γεωγράφους, περιβαλλοντολόγους, πολιτικούς μηχανικούς, τοπογράφους και μηχανολόγους μηχανικούς. Οι τελικές αρχιτεκτονικές προτάσεις τους αποτελούν περισσότερο την αρχή μιας διεπιστημονικής προσπάθειας επαναπροσέγγισης του δημόσιου χώρου. Τέσσερις από αυτές διακρίθηκαν (Β’ βραβείο στον Ευαγγελισμό και 3 έπαινοι – εξαγορές σε Ακαδημίας, Αλεξάνδρας και πλατεία Κολωνακίου).
Η προβολή των βραβευμένων προτάσεων, οι ουσιώδεις αντιπαραθέσεις για το περιεχόμενο και τις διαδικασίες των διαγωνισμών, η σύνδεση με υπαρκτές συγκρούσεις και διεκδικήσεις στην πόλη της Αθήνας, η πλούσια αρθρογραφία και το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας, των επαγγελματικών συλλόγων και ενεργών πολιτών, διαμορφώνουν ένα σημαντικό πεδίο δημόσιου διαλόγου και αναδεικνύουν την πραγματική ανάγκη για πλατιά συζήτηση για τον δημόσιο χώρο, τον δημοκρατικό χωρικό σχεδιασμό και την ανάγκη του συμμετοχικού σχεδιασμού.

Φωτορεαλιστική απεικόνιση πάρκου – στάση μετρό Ευαγγελισμού (β’ βραβείο)

Δημήτρης Στεφανάκης, αρχιτέκτων
Σε μία περίοδο έντονης κλιματικής κρίσης και καταπάτησης του δημόσιου χώρου, η μελέτη και η ανάπλαση δημόσιων πλατειών αποκτά βαρύνουσα σημασία και θέτει το ερώτημα στην αρχιτεκτονική κοινότητα για τον τρόπο εύρεσης αρχιτεκτονικών εργαλείων που θα ανταποκρίνονται στα σύγχρονα ζητήματα.
Ο διεπιστημονικός χαρακτήρας της ομάδας σε συνδυασμό με τη μελέτη των χώρων αυτών στο κέντρο της Αθήνας, η δυνατότητα σύγκρισης των πλατειών και των χαρακτηριστικών τους, καθώς και η κατηγοριοποίησή τους σε τυπολογίες, μας βοήθησε όχι μόνο να κατανοήσουμε καλύτερα τον δημόσιο χώρο εν γένει, αλλά και να αναπτύξουμε αρχιτεκτονικά εργαλεία, μεθοδολογίες και στρατηγικές για την καλύτερη επεξεργασία της κάθε μεμονωμένης πρότασης και τη σύνδεση των χώρων αυτών. Η συνεχής εναλλαγή της κλίμακας, η μετάβαση από μακροσκοπική σε μικροσκοπική μελέτη και ο ιδιαίτερος χαρακτήρας των πλατειών έκαναν εμφανή την ανάγκη ανάπτυξης μιας συνολικότερης διεπιστημονικής θεώρησης.
Τα ζητούμενα που προέκυψαν ξεφεύγουν από το πλαίσιο των διαγωνισμών, αναδεικνύουν τα όρια του αγωνοθέτη θέτοντας τα ερωτήματα για τον τρόπο διεξαγωγής των διαγωνισμών και κυρίως για ποιον σχεδιάζεται ο δημόσιος χώρος.
Προκύπτει λοιπόν ότι ο δημόσιος χώρος είναι κατεξοχήν πολιτικό θέμα και γι’ αυτόν τον λόγο προσπαθήσαμε μέσω του ενιαίου συνόλου των προτάσεων να πάρουμε μέρος θέτοντας ποικίλα ερωτήματα. Λαμβάνοντας υπόψη την ενεργή διαμάχη και τις διεκδικήσεις των κατοίκων της περιοχής, αποφασίσαμε να μη συμμετέχουμε στον διαγωνισμό για την πλατεία Εξαρχείων, θεωρώντας πως ο δημοκρατικός και άρτιος σχεδιασμός του χώρου δεν συμβαδίζει με την κατάληψη περιοχών από αστυνομικές δυνάμεις.

Φωτορεαλιστική απεικόνιση πλατείας – στάση μετρό Αλεξάνδρας (έπαινος – εξαγορά)

Πολυμενίδης Μιχάλης, αρχιτέκτων
Συγκροτήσαμε μία ευρεία διεπιστημονική ομάδα και επιχειρήσαμε να επαναπροσεγγίσουμε την έννοια του δημόσιου χώρου, πειραματιζόμενοι πάνω στην κλίμακα, την τυπολογία, τη λειτουργία και τις μεθοδολογίες σχεδιασμού. Το υπόγειο δίκτυο των συρμών αναδύεται σημειακά και μας φέρνει αντιμέτωπους με εντοπισμένες περιοχές με ποικίλα μεταξύ τους χαρακτηριστικά, διαφορετική σημασία και λειτουργία μέσα στην πόλη, με συγκείμενο πολιτικές και κοινωνικές αντιπαραθέσεις. Αντλώντας στοιχεία από αυτές τις εντοπισμένες τοπικότητες, κάναμε μερικά βήματα πίσω και κοιτώντας τη μεγάλη εικόνα επιχειρήσαμε να επεξεργαστούμε τους χώρους αυτούς ενταγμένους σε ένα υπερτοπικό υπέργειο δίκτυο δημόσιων ελεύθερων χώρων μέσα στον ασφυκτικό πολεοδομικό ιστό.
Επόμενα βήματα και πρόθεσή μας είναι να ανοίξει για μια ακόμη φορά το ζήτημα του προγραμματισμού και του σχεδιασμού του δημόσιου χώρου, μέσα από ένα ευρύτερο δημοκρατικό διάλογο με φορείς, επιστήμονες, κέντρα λήψης αποφάσεων, θεσμούς και φυσικά τους άμεσα ενδιαφερόμενους, τους πολίτες της κάθε πόλης.

Φώφη Γιαμάκου και Σωτήρης Γιαμάκος, αρχιτέκτονες
Ο θεσμός των Αρχιτεκτονικών Διαγωνισμών αποτελεί την πιο ουσιαστική και καθαρή μορφή αρχιτεκτονικού πειραματισμού, ιδιαίτερα για σύνθετα ζητήματα του δημόσιου χώρου, δίνοντας τις καλύτερες λύσεις, στο πλαίσιο βέβαια μιας αξιόπιστης διαδικασίας. Είναι μια εκδήλωση πολιτισμού, ένα σημαντικό εργαλείο για την αειφόρο ανάπτυξη και τον σχεδιασμό του δημόσιου χώρου, με κοινωνική συνοχή και καινοτόμες – πρωτοποριακές προτάσεις. Το θεσμικό πλαίσιο που διέπει τη διενέργεια των διαγωνισμών χρήζει περαιτέρω αναθεώρησης και δυστυχώς από τη διαδικασία των διαγωνισμών εξαιρούνται μια μεγάλη σειρά έργων π.χ. τα έργα των Δήμων που χρηματοδοτούνται από προγράμματα ΕΣΠΑ, σχολικά κτήρια, έργα με ιδιωτικές χρηματοδοτήσεις κ.λπ.
Η συμμετοχή της ομάδας μας στους διαγωνισμούς αυτούς παρά τις όποιες αντιθέσεις, προβληματισμούς και διαφωνίες, υποδήλωσε τη διάθεσή μας για τη στήριξη του θεσμού, δίνοντάς μας την αίσθηση της συμμετοχής στα κοινά, μια ελάχιστη συμβολή στις προτάσεις βελτίωσης του περιβάλλοντος και της ποιότητας της καθημερινής ζωής.
Η συγκρότηση της διεπιστημονικής ομάδας όπως παρακάτω παρουσιάζεται, μας ώθησε μέσα σε κλίμα δημιουργικότητας και ευγενούς άμιλλας να αναπτύξουμε νέους τρόπους και σχέσεις συνεργασίας, να οργανωθούμε με κοινούς στόχους σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, να ερευνήσουμε τον χώρο, την ιστορία του, την ταυτότητά του, να οραματιστούμε νέες ιδέες και να διερευνήσουμε διαφορετικές προτάσεις. Η δημιουργική δυναμική συμμετοχή κυρίως νέων αρχιτεκτόνων, αλλά και φοιτητών με ελεύθερους οραματισμούς και νέους δρόμους ήταν μια δυνατή εμπειρία και ένα μεγάλο κοινό όφελος.
Σε κάθε περίπτωση θεωρούμε ότι έπρεπε να έχει προηγηθεί η διαδικασία του συμμετοχικού σχεδιασμού, μια ουσιαστική διαβούλευση μεταξύ πολιτών και φορέων ακόμη και σε επίπεδο διασύνδεσης των κοινοχρήστων χώρων όλης της πόλης των Αθηνών, προκειμένου να δημιουργηθεί το ορθό πλαίσιο των νέων πολεοδομικών, κυκλοφοριακών, κοινωνικών, αρχιτεκτονικών και περιβαλλοντικών δεσμεύσεων τόσο για τους μελετητές, όσο και για τα μέλη της κριτικής επιτροπής αξιολόγησης.
Οι εν λόγω διαγωνισμοί έχουν εγείρει πληθώρα αντιρρήσεων και ενστάσεων της τοπικής κοινωνίας, καθώς η διαδικασία χωροθέτησης των νέων σταθμών του Μετρό έγινε χωρίς την ενημέρωση των πολιτών, χωρίς να ζητηθεί η διατύπωση των απόψεών τους για τα έργα που σχεδιάζονται, χωρίς να έχουν συμμετάσχει ως ενεργοί πολίτες στη λήψη των αποφάσεων για τον κοινό δημόσιο τόπο, για τον τόπο που ζουν. Η πλατεία Κολωνακίου (έργο του Δημήτρη και της Σουζάνας Αντωνακάκη) ξηλώθηκε και καταστράφηκε ολοσχερώς, όπως και τα έργα διαμόρφωσης στην πλατεία Ακαδημίας (έργο του Δημήτρη Διαμαντόπουλου), πράξεις κατά μια έννοια αντιδεοντολογικές. Δεν διερευνήθηκαν πιθανές εναλλακτικές λύσεις για την πλατεία Εξαρχείων και το πάρκο Ριζάρη όπου εκτός των άλλων η κοπή των δένδρων ξεσήκωσε δίκαια θύελλα αντιδράσεων με κάποιους από τους κατοίκους να έχουν ήδη προσφύγει στο ΣΤΕ.
Η οργάνωση γόνιμου διαλόγου πριν και μετά τους διαγωνισμούς, είμαστε βέβαιοι ότι είναι αναγκαία συνθήκη για να εξασφαλιστεί η αξιοπιστία των βραβεύσεων και ο θεσμός των διαγωνισμών να συνεισφέρει τα μέγιστα στην αρχιτεκτονική παιδεία της χώρας μας.
Ευχόμαστε οι προτάσεις των διαγωνισμών να σταματήσουν να μένουν ασκήσεις Αρχιτεκτονικής επί χάρτου και ο Αγωνοθέτης να δεσμεύεται για την υλοποίηση της καλύτερης πρότασης.

Φωτορεαλιστική απεικόνιση πλατείας – στάση μετρό Ακαδημίας (έπαινος – εξαγορά )

Τσιάντου Στελίνα, αρχιτέκτων τοπίου
Ποιος ο λόγος του σχεδιασμού αστικού πρασίνου; Το αστικό πράσινο είναι κάτι πολύ περισσότερο από μια προσπάθεια ωραιοποίησης της πόλης – είναι απαραίτητο για τη λειτουργία μιας πόλης. Ένα δημιουργικό, ανθεκτικό και βιώσιμο σχέδιο φύτευσης στο αστικό τοπίο πέρα από τον οπτικό σκοπό να είναι ελκυστικό και με αβίαστη αρμονία είναι θεμελιώδες για τη δημιουργία υγιών και βιώσιμων πόλεων. Ο σωστά εκτελεσμένος σχεδιασμός αστικού πρασίνου λαμβάνει υπόψη την οπτική απήχηση, τις συνδέσεις με την τοπική κοινότητα, το φυσικό οικοσύστημα και τις προκλήσεις του, τις υπάρχουσες υποδομές και την καθημερινή ζωή όσων ζουν και εργάζονται στην πόλη για λειτουργήσει συνδετικά και να υποστηρίξει την ταυτότητα του χώρου.

Κορνηλία Χριστοδούλου, Γιάννης Ρέτσιος, Θέμης Νανάς, φοιτητές Αρχιτεκτονικής, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Με αφορμή αυτούς τους διαγωνισμούς προσπαθήσαμε να διατυπώσουμε και εμείς με τη συμμετοχή μας, ανησυχίες σχετικά με τον δημόσιο χώρο ως χώρο αλληλεπίδρασης ελευθερίας και συνύπαρξης του ατόμου. Η ανταλλαγή σκέψεων, η συγκρότηση ιδεών και η σχεδιαστική αποτύπωση μέσα σε μια ομάδα φανέρωσε πως η συνεργασία και η κατανόηση μεταξύ των ανθρώπων δημιουργεί μια αρχιτεκτονική που δεν τείνει να προσαρμοστεί, αλλά να πλάσει το δικό της πρόσωπο!
Μέσα από τον σχεδιασμό των πλατειών ήρθαμε αντιμέτωποι με ζητήματα που αφορούν τόσο στις σχέσεις μεταξύ των σημείων ενδιαφέροντος, όσο και με τις σχέσεις που δημιουργούνται εντός της κάθε πλατείας και των ανθρώπων που ενεργούν μέσα σε αυτήν. Διαχειριστήκαμε τον δημόσιο χώρο σε μακροσκοπική, αλλά και σε μικροσκοπική κλίμακα σκεπτόμενοι πάντα το τι αποτελεί για εμάς δημόσιος χώρος. Με μεγάλη ευαισθησία ως προς τα υλικά και ως προς την καθημερινότητα των χρηστών ξεκίνησε ο σχεδιασμός των νέων αυτών πλατειών. Τελικά, προκύπτουν ποικίλα ζητήματα που προϋποθέτουν να ανοίξει ο διάλογος για τον δημόσιο χώρο και τις σχέσεις συνύπαρξης μέσα σε αυτόν σε μια ευρύτερη κοινότητα.

Η διεπιστημονική ομάδα που πήρε μέρος στους Αρχιτεκτονικούς Διαγωνισμούς Ιδεών είναι:
Στεφανάκης Δημήτρης – Studio99, Κουτσιούμπας Βαγγέλης – αρχιτέκτων, Moυσμουλίδης Θάνος – Μidstudio, Γιαμάκου Φωτεινή – Giamakos Architects, Σουλάκης Νίκος – αρχιτέκτων, Πολυμενίδης Μιχάλης – Spaceop, Σωτήρης Γιαμάκος – Giamakos Architects, Κωνσταντίνος Τριχιάς – LAASTIK, Zανιδάκη Ελευθερία – αρχιτέκτων, Τσιάντου Στελίνα – αρχιτέκτων Τοπίου, Ρέτσιος Γιάννης – φοιτητής Αρχιτεκτονικής, Μιχάλης Νάνας – φοιτητής Αρχιτεκτονικής, Χριστοδούλου Κορνηλία – φοιτήτρια Αρχιτεκτονικής.
Πολεοδομική θεώρηση και πρόταση σε συνεργασία με την Commonspace Coop: Θάνος Ανδρίτσος, αρχιτέκτων μηχανικός – πολεοδόμος, Γιάννης Παρασκευόπουλος, τοπογράφος μηχανικός – πολεοδόμος, Άρτεμις Κουμπαρέλου, αρχιτέκτων μηχανικός – γεωγράφος.
Συγκοινωνιολογική μελέτη σε συνεργασία με την Polinde: Έμιλυ Τουμπουλίδου – συγκοινωνιολόγος μηχανικός.
Ομάδα συνεργατών: Χατζηνικολάου Νίκος – πολιτικός μηχανικός, Διονυσίου Παναγιώτης – μηχανολόγος μηχανικός, Ζέρβας Γιώργος – πολιτικός μηχανικός Υδραυλικών Έργων, Μιχαηλίδου Ευαγγελίας – περιβαλλοντολόγος, αρχιτέκτων, Καραπάνος Σταύρος – γεωπόνος.