Του Κυριάκου Παπαγεωργίου
Πόσοι περνάνε από το κάστρο του Πλαταμώνα; Πολλοί. Πόσοι κάνουνε μια στάση, έτσι για να δουν τον εσωτερικό περίβολο του κάστρου; Αρκετοί, πιστεύω. Και πόσοι μπαίνουν μέσα στο κάστρο; Ελάχιστοι, νομίζω. Αλλά το κύριο και βασικό ερώτημα είναι: Πόσοι κάνουν τον περίπατο γύρω από το κάστρο; Κι ακόμη περισσότερο, πόσοι γνωρίζουν το πανέμορφο μυστικό μονοπάτι που οδηγεί στη θρυλική πηγή του Ορφέα;
*
Το κάστρο του Πλαταμώνα προσφέρει πλήθος ευκαιρίες για εναλλακτικές διαδρομές που δεν φαίνονται με την πρώτη ματιά.
Η πιο ωραία βόλτα γίνεται στον εξωτερικό περίβολο, με τις μαξιμαλιστικές εικόνες ενός μεσαιωνικού φρουρίου.
Εμείς λοιπόν εδώ προτείνουμε να αφιερώσετε μια ωρίτσα από τον χρόνο σας για να περπατήσετε σε μιαν απρόσμενη φύση και να ευλογηθείτε από τα μυστικά της περιοχής.
*
Αφήνουμε το αμάξι μας στην είσοδο του αρχαιολογικού χώρου, μπροστά από το κιόσκι των εισιτηρίων. Δε χρειάζεται να πληρώσετε είσοδο. Γιατί η διαδρομή μας θα είναι έξω από το κάστρο, σε μια πορεία ελεύθερη, συναρπαστική και κυρίως απροσδόκητη.
Ανηφορίζουμε κατά μήκος της χαλικόστρωτης οδού που έχει κατεύθυνση καθαρά ανατολική. Στο ύψος του νότιου πρανούς του λόφου όπου είναι κτισμένο το κάστρο, θα ανοίξει ο ορίζοντας και θ’ αποκαλυφθεί ο ατρύγετος πόντος.
To μάτι θα περιπλανηθεί για λίγο στο πέλαγο της ιστορίας πριν απορροφηθεί από το δασύ λαγκάδι που θα προκύψει μπροστά μας. Ένα πανέμορφο μονοπάτι θ’ αποκαλυφθεί, ενώ η βλάστηση θα θρασέψει απότομα…
Όταν πια θα έχουμε κάμει τον μισό περίγυρο του κάστρινου τείχους, θα διακρίνουμε, στα δεξιά μας, ένα κατηφορικό μονοπατάκι, ανεπαίσθητο αρχικά, που εγκαταλείπει τον περίβολο του κάστρου και χώνεται μέσα σε έναν ολόπυκνο λόγκο.
Μέσα σε αυτό το φυσικό τοπίο ανδρώθηκε ο λυράρης Ορφέας. Εδώ μέσα θ’ αποκαλυφθεί η ταυτότητά του, που οδηγεί στην πηγή, σε δέκα με δεκαπέντε λεπτά περίπου.
Μια ολοκληρωτική πανδαισία του φυτικού μεγαλείου που διανθίζεται από πλήθος θαμνώδεις και δενδρώδεις παραστάσεις.
Το μονοπάτι βρίσκει την καλύτερη ώρα του εδώ μέσα κι ας είναι έντονα κατηφορικό. Οι κουμαριές, τα σχοίνα, οι δάφνες – κυρίως αυτές, αφού συνάπτονται με την καταγωγή και τη φύση του θεϊκού Ορφέα – τα πεύκα, οι αριές, τα πουρνάρια, τα φυλίκια κι οι μάγισσες βελανιδιές, θα μας αποσαλέψουν με το σκοτεινό τους χρώμα, την πυκνότητα και τη δομή τους. Βοτάνια και μαγικά ραβδιά θα μας παρενοχλούν αγγίζοντάς μας σε όλο το κορμί που θα μαγεύεται, αλλά δε θα μεταμορφώνεται, επειδή τάχα το θέλει ο Οβίδιος και οι συν αυτώ μάντεις, αλχημιστές και ραβδοσκόποι.
Θα βγούμε σε ξάγναντο παρακαλώντας να μην τελειώσει ο δρόμος της ζωής που χάραξε για πάρτη μας ο μυθικός Ορφέας.
Όλα όμως έχουν τέλος και οπωσδήποτε μιαν άλλη αρχή. Αρχή που βασίζεται στο αξίωμα της περιπέτειας που έρχεται και παρέρχεται.
Σε λίγο θ’ αφανιστεί ο κόσμος της λόχμης και του λόγγου και θα δοθεί ο λόγος στη θαλασσινή αύρα για να μας παρασύρει στο δικό της αραξοβόλι έστω και αν τα θεριά κύματα θα σπάνε πάνω στα βότσαλα και τις χαλικωσιές της ομαλής ακτής.
Στον πάτο του απέριττου δρυμού θα διακρίνουμε μια τριπλή πέτρινη κρήνη που ανήκει στον θεό της μουσικής και των ύμνων που ως φαίνεται θα ’χε κάποια στιγμή της κυνηγημένης ζωής του μετακομίσει από τα Λείβηθρα, ώς τούτη τη γωνιά που σμίγει ο πόντος με τα δάση, για να ξεκουραστεί, λίγο πριν τον κατασπαράξουν οι μαινόμενες Πιερίδες.
To τρεχούμενο νεράκι μας παρασέρνει σε σκέψεις και λογισμούς, τους οποίους έρχεται να διακόψει η υπόμνηση του τραγικού τέλους ορφικού ποιητή που άφησε κάπου εδώ τα κοκαλάκια του, κατασπαραγμένος από τις μαινάδες, την ώρα που έπαιζε τη λύρα του.
Η λέξη Ορφέας παραπέμπει σε έναν υπερβατικό μουσικό και ιερέα μυστηρίων. Άλλωστε η λέξη ορφικός ορίζεται ως μυστικός, μαγευτικός, αλλά και εκστασιακός, εξαιτίας του μαντείου του Ορφέα. Κατά μία άλλη άποψη προέρχεται από τη λέξη ορφνή που σημαίνει σκοτάδι.
*
Συνεχίζοντας την πορεία μου κατά μήκος της ακτής φτάνω στην άκρη του γιαλού.
Εκεί αχνοφέγγει ένας πύργος, στο σχήμα των παλιών μεσαιωνικών κτισμάτων που σφραγίζει το τέρμα της οδοιπορικής μας περιδιάβασης. Αλλά όχι! Κάπου εκεί στενεύει το δρομάκι, γίνεται πλακόστρωτο μονοπάτι που οδηγεί στο πίσω μέρος του πύργου, όπου αποκαλύπτεται ένα καινούργιο φροντισμένο και καλόβολο κτήριο, χωμένο κυριολεκτικά στον βράχο στεγάζοντας μιαν απλωτή ολογυάλινη καφετέρια, στη βάση ενός βραχώδους γκρεμού.
Και το όνομα της καφετέριας «Η αφήγηση μιας γαλαρίας».
Αφήνω το απλωτό αυτό παράξενο στοιχειό που βλέπει το ανοιχτό μαινόμενο πέλαγο και συνεχίζω ώς εκεί που η τουριστική επιχείρηση έχει καθαρίσει την ακτή ώστε να σχηματίζεται μια μικρή βοτσαλιά, κοντά στα πανύψηλα βράχια.
Στο τέρμα της ακτής μετά την καφετέρια αρχίζει το σιδηροδρομικό τούνελ που βγάζει στον σταθμό του Πλαταμώνα.
Αξίζει μια στάση και ένας καφές στην «Αφήγηση της Γαλαρίας» για να μάθουμε όλα όσα αφορούν την ιστορία της περιοχής. Ας τα δούμε πώς;
*
Ο Πλαταμώνας, όνομα ομηρικό, σημαίνει πέτρα λιασμένη στη θάλασσα. Είναι χτισμένος στη θέση παλιότερης αρχαίας πόλης με το όνομα Ηράκλειο.
Πρώτη πόλις της Μακεδονίας ήταν αυτό το Ηράκλειον, όπως αναφέρει ο Σκύλαξ ο Καρναδεύς.
Κατά τη Φραγκοκρατία το κάστρο του Πλαταμώνα αναδομούν οι Βενετοί μεταξύ 1204-1217 υπό την εντολή του ευγενούς Πολάντο Πίτσε, στον οποίο παραδίδεται ως φέουδο. Αργότερα ανακτάται από τους Κομνηνούς βυζαντινούς αυτοκράτορες της Ηπείρου.
Στα χρόνια της οθωμανικής κατοχής (τέλη του 14ου αι.) οι Τούρκοι κατέλαβαν τον Πλαταμώνα (τωρινό Παλιό Πλαταμώνα) μαζί με το κάστρο. Για ένα διάστημα το πήραν ξανά οι Βενετοί, αφού το βομβάρδισαν και του προκάλεσαν αρκετές ζημιές. Στη συνέχεια αποκατέστησαν τις ζημιές που οι ίδιοι προκάλεσαν, οι Τούρκοι με τη σειρά τους το κατέλαβαν κρατώντας το σε καλή κατάσταση και ενισχύοντάς το με αναστηλώσεις και προσθήκες λόγω της καίριας στρατηγικής του θέσης.
Το κάστρο παραμένει στους Τούρκους καθ’ όλη τη διάρκεια της τουρκοκρατίας.
Το 1912 ο ελληνικός στρατός ξεκινάει την απελευθερωτική του εκστρατεία και το 1916 αρχίζει η κατασκευή της γαλαρίας και μαζί με την απελευθέρωση της Μακεδονίας και τη συνένωσή της με τη υπόλοιπη Ελλάδα αρχίζει η κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής και της γαλαρίας που ουσιαστικά ανήκε στην ενωτική γραμμή Παπαπούλι – Λάρισα – Πλατύ Ημαθίας.
Το Orient Experss περνούσε μέσω της γαλαρίας κατά τη δεκαετία του ’20. Το τελευταίο δε δρομολόγιο του Orient Express έγινε στις 20 Μαΐου 1977.
Στη διάρκεια του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου ο Πλαταμώνας υπήρξε το θέατρο της δεύτερης οχυρωματικής γραμμής. Οι συμμαχικές δυνάμεις φεύγοντας ανατίναξαν τη γαλαρία.
Από το 2004 εγκαταλείπεται η παλιά σιδηροδρομική γραμμή που διέρχεται μέσα από απαράμιλλης ομορφιάς τοπία και χαρακτηρίζεται ιστορικός τόπος. Η διέλευση της γαλαρίας γίνεται πια με τα πόδια.
Το έργο της αποκατάστασης ενέκρινε η Εφορεία Νεοτέρων Μνημείων Κεντρικής Μακεδονίας (Εφορεία Αρχαιοτήτων Πιερίας). Η επιχείρηση είναι αλήθεια πως σεβάστηκε τον ιστορικό τόπο και πάντρεψε αρμονικά την ιστορία ενός αιώνα με το σήμερα.
Ο χώρος της Γαλαρίας θεωρείται μνημείο, αλλά και χαρακτηριστικό δείγμα νεότερης βιομηχανικής αρχιτεκτονικής.
*
Βγαίνοντας από το αναψυκτήριο της Γαλαρίας διασχίζω τον εξωτερικό χώρο μέχρι που φτάνω στην είσοδο της αληθινής γαλαρίας, απ’ όπου αρχίζει η σήραγγα της σιδηροδρομικής γραμμής.
Με το που μπαίνω περπατώντας πάνω στις ράγες μέσα στο σκοτάδι αστράφτει μεμιάς όλη η γαλαρία από αυτόματους λαμπτήρες που φωτίζουν τη διάβαση της γραμμής για τετρακόσια περίπου μέτρα διαγράφοντας μια καμπύλη τροχιά πάνω στις επισανιδωμένες ράγες.
Ξαναβγαίνω στο φως από την ανατολική έξοδο της σήραγγας, όπου με υποδέχεται ένας θαυμάσιος ολοπέτρινος πύργος, δυο βήματα πάνω από τη θάλασσα.
Η σιδηροδρομική γραμμή συνεχίζει τη μαγευτική της πορεία προς νότο μέχρι που συναντάει τον δρόμο, ο οποίος κατηφορίζει από το κάστρο του Πλαταμώνα, με προορισμό τον σιδηροδρομικό σταθμό.
Ακολουθώ τις ράγες του τρένου για άλλα 1.800 μέτρα, ώσπου φτάνω πηγαίνοντας παράλληλα με την παράκτια λωρίδα της θάλασσας στον σιδηροδρομικό σταθμό του Πλαταμώνα.
Εκεί τερματίζει το οδοιπορικό μου, από την είσοδο του κάστρου του Πλαταμώνα μέχρι τον σιδηροδρομικό σταθμό με ενδιάμεσους σταθμούς το αλσύλλιο του Παντελεήμονα, την πηγή του Ορφέα, την τουριστική Γαλαρία, τη σήραγγα και τον σταθμό.
Φλεβάρης του ’20
ΕΠΙΜΕΤΡΟ
1. Για να επιστρέψει κανείς στην είσοδο του κάστρου, όπου θα έχει αφήσει το αμάξι του μπορεί να πάρει τον ασφαλτοστρωμένο ανήφορο, ο οποίος σε τετρακόσια μέτρα φτάνει στην είσοδο του Κάστρου του Πλαταμώνα και να κλείσει μια θαυμάσια κυκλική (περιμετρική) διαδρομή από το κάστρο μέχρι και τον Σταθμό.
2. Η γαλαρία, η γραμμή και ο πύργος χαρακτηρίζονται ως μνημεία και προστατεύονται από την Εφορεία Νεοτέρων Μνημείων της Κεντρικής Μακεδονίας, καθώς και από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Πιερίας.
3. Η όλη κατασκευή της Γαλαρίας στηρίζεται σε υπερυψωμένο δάπεδο για την προστασία των γραμμών, ενώ στον πέτρινο τοίχο της σήραγγας υπάρχει μόνιμη έκθεση με ιστορικό υλικό και φωτογραφίες από την ιστορία του μνημείου, με συνέπεια ο χώρος να μεταμορφώνεται σε κέντρο πολιτισμού και αναψυχής.
Κεντρική φωτό: Η παραλία του Πλαταμώνα έξω από το κατάστημα της Γαλαρίας