Στις επιπτώσεις της πανδημίας και του απαγορευτικού στην ψυχική υγεία των ανθρώπων αναφέρονται τρία στελέχη του ΚΕΘΕΑ ΠΙΛΟΤΟΣ στον Βόλο, ο σύμβουλος εκπαίδευσης, υπεύθυνος εκπαίδευσης/έρευνας κ. Ξενοφών Σελπεσάκης, η υπεύθυνη Μονάδας Πρόληψης και Έγκαιρης Παρέμβασης ψυχολόγος, κ. Κλαίρη Κουτρουλή, και ο ψυχολόγος, υπεύθυνος Πολυδύναμου Συμβουλευτικού Κέντρου κ. Γιάννης Τζανίδης οι οποίοι εμβαθύνουν στο ζήτημα της λειτουργικής διαχείρισης των συνεπειών της πανδημίας στην ψυχική υγεία.
Όπως επισημαίνουν, «σχεδόν έναν χρόνο μετά την έναρξη της πανδημίας πέρα από τις ευρύτατες πρωτογενείς επιπτώσεις στο γενικό πληθυσμό μάς απασχολούν βαθμιαία όλο και περισσότερο οι δευτερογενείς μεν, εξίσου σημαντικές δε, ψυχολογικές επιπτώσεις και οι συνακόλουθες εξαρτητικές συμπεριφορές που είναι δυνατόν να τις συνοδεύουν.
Σύμφωνα με τα δεδομένα (έρευνα του καθηγητή Χημείας του ΕΚΠΑ κ. Θωμαΐδη) κατά τη διάρκεια της πανδημίας και ιδιαίτερα στην πρώτη της φάση είχαμε αύξηση σε κάποιες ουσίες ψυχοφαρμάκων και ιδιαίτερα αντικαταθλιπτικών, αγχολυτικών και κάποιων αντιψυχωσικών μέχρι και 1.000%, καθώς και αύξηση φαρμάκων για την υπέρταση και το έλκος στομάχου. Αλλά και σε εθνικό επίπεδο, σύμφωνα με τα ευρήματα του κ. Σταχτέα σε εκπαιδευτικούς, 34% εξ αυτών δηλώνουν αγχωμένοι έως πολύ αγχωμένοι, ενώ 8% με συμπτώματα οξείας κατάθλιψης.
Οι διαπιστώσεις ισχύουν αφενός σε ευρωπαϊκό επίπεδο: Σύμφωνα με έρευνα της Odoxa – Backbone (Γαλλία), το ένα τρίτο των Γάλλων κάτω των 30 ετών επισκέφθηκε ή σκέφτηκε να επισκεφτεί ψυχολόγο για προβλήματα όπως κατάθλιψη και άγχος. Ο Χανς Κλούγκε – επικεφαλής του ΠΟΥ στην Ευρώπη – τονίζει ότι οι ευρωπαϊκές κοινωνίες κυοφορούν σε συνθήκες lockdown λόγω πανδημίας, μια μεγάλης έκτασης κρίση ψυχικής υγείας, η οποία και θα αποτελεί ένα από τα πιο πιεστικά μελήματα της επόμενης μέρας.
Αντίστοιχα στο επίπεδο των προβληματικών και εξαρτητικών συμπεριφορών φαίνεται ότι αφενός η πανδημία και το lockdown αποτέλεσαν διέξοδο και άλλοθι για τα άτομα που βιώνουν ψυχοπιεστική συνθήκη, εφόσον επέτρεψαν να αναδυθεί ευκρινέστερα η εσωτερική πραγματικότητά τους. Τέτοια συμπτώματα ενδεχομένως και να προϋπήρχαν, αλλά έβρισκαν τρόπο διαφυγής, εκτόνωσης ή αυτοθεραπείας. Αφετέρου οδήγησαν στην αύξηση της χρήσης νόμιμων και παράνομων ουσιών, καθώς και σε περισσότερη προβληματική εμπλοκή με τον τζόγο, το διαδίκτυο κ.ο.κ. Σύμφωνα με τις έρευνες (Λιάπης, Θωμαΐδης), υπήρξε αύξηση στα αιτήματα για βοήθεια για τον τζόγο και το διαδίκτυο, καθώς και αύξηση στη χρήση κοκαΐνης ώς και 60% και αμφεταμινών. Στη Γαλλία υπήρξε επανεμφάνιση η συνέχιση εθισμών στο αλκοόλ, τα ναρκωτικά και το κάπνισμα. Σε πανελλήνια έρευνα (Focus Bari) 7 στους 10 Έλληνες δηλώνουν ότι αύξησαν τον χρόνο και την ενέργεια που αφιερώνουν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Συνολικά τα ευρήματα δείχνουν:
– Εκρηκτική αύξηση της καθήλωσης μπροστά σε οθόνες.
– Παρουσία κάποιας μορφής ανεξέλεγκτης υπερκατανάλωσης π.χ. φαγητό, αλκοόλ κ.ά. (δήλωσαν τα 2\3).
– Αύξηση της κατανάλωσης καπνού περισσότερο από το 1\3 των καπνιστών.
– Αύξηση στη χρήση αγχολυτικών.
Επίσης τα κοινά συμπεράσματα των ερευνών δείχνουν ότι παρουσιάστηκαν:
– Συμπτώματα διαταραχής μετα-τραυματικού στρες.
– Εξάντληση, αυξημένη ευερεθιστότητα, νευρικότητα, φόβος / αϋπνία.
– Συναισθηματική απομάκρυνση από άλλους.
– Κατάθλιψη, μελαγχολία \ θυμός και ενοχή, σύγχυση.
– Μειωμένη συγκέντρωση και μείωση της αποδοτικότητας στην εργασία.
– Αναποφασιστικότητα και μείωση επιθυμίας για εργασία.
– Καταχρήσεις – αύξηση ψυχοφαρμάκων.
– Αύξηση ενδο-οικογενειακής βίας.
– Έξαρση ψυχοπαθολογικών εκδηλώσεων ειδικά όπου υπήρχε ιστορικό.
Πώς επηρεάστηκε και αντέδρασε η σχολική κοινότητα
Παράλληλα προσθέτουν πως «τα παραπάνω συμπεράσματα επιβεβαιώνονται και από τα κλινικά δεδομένα του ΚΕΘΕΑ ΠΙΛΟΤΟΣ κατά το αντίστοιχο χρονικό διάστημα και φαίνεται να επηρεάζουν την ομάδα στόχου: Έφηβοι και νεαροί ενήλικες μέχρι 25 και τις οικογένειές τους.
Ειδικότερα στους έφηβους μαθητές Γυμνασίων και Λυκείων φαίνεται ότι οι επιπτώσεις στον γενικό πληθυσμό «ακούμπησαν» και «κούμπωσαν» στα ψυχολογικά χαρακτηριστικά τους, που έχουν ούτως ή άλλως: Την άρνηση και την τάση για απομόνωση, τα αισθήματα θλίψης, άγχους, μοναξιάς, πλήξης, ντροπής, την ταλάντευση μεταξύ χαμηλής και υψηλής αυτοπεποίθησης κ.ά. Παράλληλα έθεσαν περιορισμούς ως προς τα κοινωνικά χαρακτηριστικά τους, την ανάγκη του ανήκειν, τις σχέσεις με συνομηλίκους, την επιδίωξη της περισσότερης ελευθερίας κ.ά.
Τα παραπάνω δεδομένα υπήρξαν η αφορμή για τη διαδικτυακή συνάντηση του ΚΕΘΕΑ ΠΙΛΟΤΟΣ με τους καθηγητές Γυμνασίων και Λυκείων Μαγνησίας, μέσα από μια συνάντηση που διοργάνωσε ο Σύνδεσμος Φιλολόγων Μαγνησίας την Παρασκευή 29 Ιανουαρίου, υπό τον συντονισμό του ΠΕΚΕΣ Θεσσαλίας και με τη συμμετοχή του ΚΕΣΥ Μαγνησίας. Βασικό μέλημα ήταν της συνάντησης υπήρξε η υποδοχή των μαθητών στη δια ζώσης τάξη και οι επιπλέον δεξιότητες και στάσεις που απαιτούνται από την πλευρά των εκπαιδευτικών ώστε να διαχειριστούν τη νέα πραγματικότητα. Η συνάντηση, σύμφωνα με την αξιολόγηση των συμμετεχόντων, ήταν πετυχημένη, έδωσε κουράγιο και ελπίδα και τη δυνατότητα αναπλαισίωσης των εμπειριών, της προώθησης της γνωστικής ευελιξίας τους. Για να δοθεί κουράγιο και ελπίδα χρειάζεται να δοθεί έμφαση:
– Στην απενεχοποίηση του ρόλου του εκπαιδευτικού – ήρωα.
– Στον αναστοχασμό του παιδαγωγικού ρόλου.
– Στην ενεργοποίηση όλων των αποθεμάτων -εργαλείων.
– Στην ανάγκη δημιουργίας χώρου και χρόνου στη διεργασία προσαρμογής μέσα και έξω από τη σχολική τάξη.
– Στη φροντίδα του πολυφωνικού εαυτού μας που θα ενορχηστρώσει τις αντικρουόμενες φωνές.
– Στην προώθηση των συνεργασιών και των δικτύων όπου ανήκουμε.
Βήματα για μια πιο λειτουργική διαχείριση
Συνοπτικά τα πρώτα βήματα μιας πιο λειτουργικής διαχείρισης χρειάζεται να συμπεριλάβουν τα εξής:
Πρακτικές αλλαγές στην καθημερινότητα:
– Ναι στην πληροφόρηση όχι στην υπέρ ή πάρα πληροφόρηση.
– Ναι στη ρουτίνα ενός προγράμματος.
– Ναι στη φροντίδα του εαυτού και των αγαπημένων μας.
– Ναι στα σχέδια για το μέλλον.
– Ναι στο να μάθουμε να ζητούμε βοήθεια, αν κάτι δεν μπορεί να είναι διαχειρίσιμο.
– Ναι στην ανοιχτή συζήτηση για τον covid (εφόσον είμαστε σε καλή διάθεση και ήρεμοι).
– Ναι στην ανοιχτή επικοινωνία και στο μοίρασμα (συναισθήματα, ιστορίες, καταστάσεις).
– Ναι στο να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να βιώσει τα στάδια του πένθους, ώστε να φτάσει κάποια στιγμή στην αποδοχή (ούτως ή άλλως όλοι βιώνουμε μια κατάσταση συλλογικού ή και προσωπικού πένθους).
Κατά συνέπεια θα φτάσουμε στον επιθυμητό μας στόχο που δεν είναι άλλος από το:
– Να μάθουμε να αναγνωρίζουμε και να ιεραρχούμε τις ανάγκες και τις επιθυμίες μας.
– Να αξιοποιούμε τις πρότερες εμπειρίες μας και τα ψυχικά μας αποθέματα (δεν ήταν / είναι η πρώτη δυσκολία που αντιμετώπισα).
– Να επιστρατεύουμε τη φαντασία και τα όνειρά μας για το μέλλον (πώς θα μπορούσε να είναι αλλιώς).
– Να ορίζουμε ενδιάμεσα βήματα.
– Να φροντίζουμε με ευθύνη τις συνθήκες που χρειάζεται να δημιουργηθούν για να φτάσουμε εκεί που επιθυμούμε.
Το ΚΕΘΕΑ ΠΙΛΟΤΟΣ συνεχίζει το έργο του, ήδη προετοιμάζει διαδικτυακή ομάδα γονέων για θέματα εφήβων και των οικογενειών τους, και μπορεί να συμβάλλει και σε άλλες πρωτοβουλίες, μέσα από το πλαίσιο του ρόλου του και με απώτερο στόχο την πρόληψη και έγκαιρη διαχείριση των εξαρτητικών συμπεριφορών».