Της Λίνας Θωμά
Οι Μάηδες της Μακρινίτσας, Μια λαϊκή τελετουργία στο Πήλιο, Κείμενα: Μανόλης Γ. Βαρβούνης, Μαρία Γκασούκα, Κωστής Δρυγιανάκης, Αλέξανδρος Γ. Καπανιάρης, Νάντια Μαχά – Μπιζούμη, Βαγγέλης Μπαντελάς, Ιωάννης Πραντσίδης, Νίκος Τσούκας, Επιστημονική Επιμέλεια: Αλέξανδρος Γ. Καπανιάρης, εκδ. Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2023, σελ. 283.
Δύσκολο να περάσει απαρατήρητη η παρούσα έκδοση για τους Μάηδες της Μακρινίτσας: Με προσεγμένο ιλουστρασιόν χαρτί, χοντρό εξώφυλλο και μελετημένη καλλιτεχνική φροντίδα, μεταφέρει το βίωμα ενός δρώμενου που έρχεται να χτυπήσει την πόρτα μας μέσα από τα βάθη του χρόνου.
Κι αν η αναβίωσή του απηχεί συντονισμό και συλλογική δράση, η «υπεύθυνη και μακρά προετοιμασία» των τοπικών παραγόντων για την επιτυχή εγγραφή του δρώμενου στο Εθνικό Ευρετήριο ως στοιχείο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, μαρτυρεί και αυτή τον ζήλο και την αφοσίωση των ανθρώπων που πονάνε τον τόπο τους: «Με λογισμό και μ’ όνειρο» να φτιάξουν, να φροντίσουν και να διασώσουν. Όπως σημειώνει ο πρώην κοινοτάρχης της Μακρινίτσας Νίκος Τσούκας, άοκνος συντονιστής όλων αυτών των προσπαθειών, δεν έχει πάει ώς σήμερα ο κόπος χαμένος. Μέχρι και νέος φορέας πολιτισμού δημιουργήθηκε «με γενικότερες καταστατικές διατάξεις για ζητήματα του χωριού» (σελ. 281).
Ο εναγκαλισμός αυτός του εθίμου συνεπικούρησε και στην περαιτέρω επιστημονική έρευνά του, ευγενικός καρπός της οποίας αποτελεί και το έργο αυτό. Λαογράφοι της πανεπιστημιακής κοινότητας, ερευνητές της ανθρωπολογίας και της μουσικής έρχονται εδώ να συνδυάσουν τις ματιές τους και να εξετάσουν πολύπλευρα τη λαϊκή αυτή τελετουργία, παραθέτοντας μια πλούσια βιβλιογραφία που έχει αναφορά και σε κείμενα ντόπιων εκπροσώπων της λαογραφικής έρευνας. Πρόκειται για μια ανοιξιάτικη γονιμική τελετουργία που επικοινωνεί με τους αρχαίους διονυσιακούς μύθους, καθώς καταπιάνεται με το μοτίβο «Ζωή – Θάνατος – Ανάσταση», κοινό τόπο όχι μόνο της ελληνικής μυθολογίας – θρησκείας, αλλά και πολλών άλλων θρησκειών.
Όπως σημειώνει σχετικά ο επιμελητής του τόμου, δρ. Αλέξανδρος Καπανιάρης (σελ. 13), στα οχτώ κεφάλαια του βιβλίου, παρουσιάζονται «η ιστορία, το εννοιολογικό πλαίσιο, η προέλευση και η περιγραφή του εν λόγω μαγικο-θρησκευτικού δρώμενου, τα ενδύματα των Μάηδων, ειδικότερα των ζεϊμπέκων, καθώς και το θέμα της παρενδυσίας, της μεταμφίεσης και παραπλάνησης», μια και στο δρώμενο (όπως και στο αρχαίο δράμα άλλωστε), συμμετέχουν μόνο άνδρες. Παράλληλα, συμπεριλαμβάνονται η μελέτη και ανάλυση των χορών, οι μουσικές φόρμες των σκοπών, σχετικές καταγραφές για τους μουσικούς που έπαιζαν τους ζουρνάδες και τα νταούλια, ενώ επιτομείται στο τέλος, η γενικότερη «συνεισφορά της κοινότητας στην τέλεση των Μάηδων της Μακρινίτσας». Η πολύπλευρη αυτή σύνθεση φωτίζει το αντικείμενο από ποικίλες οπτικές γωνίες, εισάγοντας έναν διεπιστημονικό διάλογο, καθώς η σκαπάνη της έρευνας θέτει πάντα ερωτήματα καινούργια.
Όπως και να ’χει, με την αναβίωσή του το έθιμο δεν τελειώνει. Παραμένει ανεξάντλητο και εντάσσεται στο επίκαιρο πνεύμα της κάθε εποχής: Οι Μάηδες όλων των καιρών μοιάζουν να είναι πάντοτε εντατικά παρόντες. Κι αν το δρώμενο έχει αποσυνδεθεί πλέον από τον ημερολογιακό θρησκευτικό κύκλο, μεταφέρει με τη σύγχρονη σκευή του μια παλιά μνήμη: Το σχήμα του τελετουργικού του συμβολισμού. Η όρχησή του συνδέει τέχνες, κερδίζοντας το μάτι, το αυτί και το μυαλό, εμπνέοντας παράλληλα και την καλλιτεχνική δημιουργία.
Κι έπειτα, κάθε αναβίωση του εθίμου μεταφέρει τη μνήμη παλιότερων αναβιώσεων, καταγράφοντας έτσι μια επιστροφή στις δεκαετίες που περάσανε και στα πρόσωπα που συνδέθηκαν μαζί του, από τον Γιάννη Κορδάτο που προλόγισε την εκδήλωσή του στη δεκαετία του ’50 ώς και τους Μάνο Χατζιδάκι, Μίνω Αργυράκη, Γιάννη Τσαρούχη και Θάνο Βελλούδιο, που ως φίλοι του Φιλίππου Κουτσίνα πλαισίωσαν με την παρουσία τους σχετικές εκδηλώσεις στα επόμενα χρόνια.
Τα βιωματικά πλάνα του Δημήτρη Λέτσιου στις αρχικές και τελευταίες σελίδες του βιβλίου, οι φωτογραφίες των Βαγγέλη Τσιάμη, Παναγιώτη Καλού, Αργύρη Ζαφειρίδη, Λέοντα Μουρτζούκου, Α. Γ. Καπανιάρη, Erica Gutenschwager, Kωστή Δρυγιαννάκη, καθώς και τα παλιά καρτ – ποστάλ του Στέφανου Στουρνάρα κιόλας από τις αρχές του 20ού αιώνα, πλαισιώνουν με αξιοσημείωτο οπτικό υλικό τον τόμο. Αναγκαία αναφορά και ο πίνακας του λαϊκού ζωγράφου Ν. Α. Χριστόπουλου σχετικά με τους Μάηδες, καθώς και το έργο του ξυλογλύπτη Βασίλη Βούλγαρη. Εγκαινιάζοντας, αλλά και κλείνοντας την ανάγνωση, από το εσωτερικό εξώφυλλο στο οπισθόφυλλο, οι αριστοτεχνικές φιγούρες των Μάηδων από τον κεραμίστα Βαγγέλη Πατσέα οδηγούν τη διαδρομή του βλέμματος στα περαιτέρω.