Η μάχη ανάμεσα στις δυνάμεις του Ελληνισμού και την Οθωμανική Αυτοκρατορία όπως αποτυπώνεται στο κορυφαίο έργο του Ρήγα Βελεστινλή
Του Δημήτρη Καραμπερόπουλου
Ο Ρήγας Βελεστινλής έχει καταχωρίσει στη δωδεκάφυλλη Χάρτα του (1797) ορισμένους με νόημα συμβολισμούς, θέλοντας έτσι να προσφέρει μήνυμα αισιοδοξίας στους σκλαβωμένους Έλληνες, που βρίσκονταν κάτω από την εξουσία του Οθωμανού κατακτητή.
Τη δύναμη του ελληνισμού τη συμβολίζει με το «ρόπαλο του Ηρακλέους», του ξεχωριστού ήρωα της αρχαιότητας που παραμένει διαχρονικά στη μνήμη του ελληνικού λαού. Αντίστοιχα, την αρχαία περσική δύναμη και τη σύγχρονή του οθωμανική δύναμη, τον βαρβαρισμό, ο Ρήγας τις συμβολίζει στη Χάρτα του με το δίστομο τσεκούρι και την ημισέληνο αντίστοιχα.
Έτσι, ο ολιγάριθμος ελληνισμός αντιπαλεύει ανά τους αιώνες με τον πολυπληθή βαρβαρισμό. Στην αρχαιότητα αντιστάθηκε στην περσική αυτοκρατορία και με τις σημαντικές νίκες στον Μαραθώνα, στη Σαλαμίνα, στις Πλαταιές και στη Μυκάλη κατέστρεψε τις περσικές ορδές. Το ίδιο διακηρύσσει ο Ρήγας πως γίνεται και τώρα στην εποχή του. Οι επαναστατημένοι Έλληνες με τον Θούριό του και το στρατηγικό σχέδιο της επανάστασής του θα κατατροπώσουν τις πολυάριθμες οθωμανικές δυνάμεις και θα δημιουργήσουν τη δημοκρατική του πολιτεία στον ίδιο αυτόν χώρο. Ο Ρήγας προσφέρει μήνυμα αισιοδοξίας, πως τελικά η ηθική δύναμη του ελληνισμού δαμάζει τη δύναμη της ύλης, τη δύναμη των αρμάτων. Σημαντικό δίδαγμα για να εμψυχώσει τους σκλαβωμένους τόσους αιώνες Έλληνες.
Το ρόπαλο και ο πέλεκυς
Αναλυτικότερα, στον τίτλο της Χάρτας, που βρίσκεται στο 4ο φύλλο, ο Ρήγας έχει μια σημαντική παράσταση. Παρουσιάζει τον γυμνόποδα Ηρακλή με το ξύλινο ρόπαλο να παλεύει με την έφιππη Αμαζόνα, της οποίας έχει τσακίσει τον διπλό πέλεκυ. Και στο Υπόμνημα της Χάρτας, που είναι στο 3ο φύλλο, επεξηγεί πως με το ρόπαλο συμβολίζει την ελληνική δύναμη και με το διπλό τσεκούρι την περσική δύναμη.
Τα σύμβολα αυτά τα καταχωρίζει στα ιστορικά γεγονότα, που σημειώνει στη Χάρτα του. Συγκεκριμένα, στο 5ο φύλλο, στην περιοχή του Μαραθώνα συμβολίζει την ελληνική νίκη το 490 π.Χ. με το ρόπαλο του Ηρακλέους και τσακισμένο τον διπλό πέλεκυ, την ηττημένη περσική δύναμη. Παρόμοια και στη ναυμαχία της Σαλαμίνας το 490 π.Χ., καθώς και μία δεκαετία αργότερα στη ναυμαχία της Μυκάλης της Μικράς Ασίας στο 6ο φύλλο της Χάρτας. Επίσης, στον Γρανικό ποταμό της Μικράς Ασίας στο 6ο φύλλο έχει θέσει πάλι το ρόπαλο του Ηρακλέους με τσακισμένο τον διπλό πέλεκυ και τη φράση «εδώ ενίκησε πρώτον ο Αλέξανδρος τον Δαρείον».
Παρόμοια, ο Ρήγας τη βαρβαρική δύναμη της εποχής του, την οθωμανική, τη συμβολίζει με την ημισέληνο. Στη Χάρτα του αναγράφει τις σημαντικές ναυμαχίες στις οποίες κατατροπώθηκε η οθωμανική αρμάδα από τις χριστιανικές δυνάμεις. Έτσι στο φύλλο 5 της Χάρτας έχει τη ναυμαχία της Ναυπάκτου, το 1571, συμβολίζοντας με σταυρό τη χριστιανική δύναμη της Βενετίας και των συμμάχων της και με την ημισέληνο τσακισμένη.
Στο φύλλο 6 μνημονεύει τη ναυμαχία του Τσεσμέ του 1770, συμβολίζοντας με σταυρό τον ρωσικό στόλο και με τσακισμένη την ημισέληνο των οθωμανικό στόλο. Έμμεσα θέλει να δείξει ο Ρήγας πως δεν ήταν ανίκητη η οθωμανική δύναμη. Γι’ αυτό εξάλλου στη Χάρτα του έχει και τις συνθήκες ειρήνης που υπογράφηκαν μετά τους αντίστοιχους πολέμους: Πασάροβιτς 1739, Καϊναρτζή 1774 και Συστόβ 1791 (στη Χάρτα, 11ο και 12ο φύλλο).
Αλλά και την ελληνική δύναμη της εποχής του ο Ρήγας τη συμβολίζει επίσης με το «ρόπαλο του Ηρακλέους», όπως διαπιστώνεται από τον σχετικό συμβολισμό της Χάρτας του, που έχουμε αναδείξει στις μελέτες μας. Συγκεκριμένα, στο πρώτο φύλλο της, την «Επιπεδογραφία της Κωνσταντινουπόλεως», έχει καταχωρίσει μια εμβληματική, με νόημα παράσταση.
Το λιοντάρι
Στην παράσταση αυτή ο Ρήγας έχει ένα λιοντάρι που κοιμάται και στη ράχη του επικάθονται τα σύμβολα της εξουσίας του σουλτάνου με τη συμβολική φούντα, τις λόγχες και το γιαταγάνι. Ωστόσο, ο Ρήγας στα πόδια του λιονταριού έχει βάλει οριζόντια το ρόπαλο του Ηρακλέους. Θέλει έτσι να δώσει μήνυμα αισιοδοξίας, πως όταν οι σκλαβωμένοι λαοί του Βαλκανικού χώρου ξυπνήσουν με τον Θούριό του και την επανάστασή του, θα αρπάξουν το ρόπαλο – τα όπλα, θα γκρεμίσουν την εξουσία του κατακτητή και θα δημιουργήσουν τη δημοκρατική του πολιτεία.
Το ότι με το λιοντάρι συμβολίζει τους σκλαβωμένους μάς το λέει ο ίδιος ο Ρήγας στον Θούριό του: «Ως πότε παλληκάρια να ζούμεν στα στενά / μονάχοι σαν λιοντάρια στες ράχες στα βουνά» (στίχοι 1-2) και, παρακάτω, «Σουλιώτες και Μανιάτες λιοντάρια ξακουστά» (στιχ. 63). Εξάλλου με λύκο ο Ρήγας παρομοιάζει τον σουλτάνο στον στίχο 104, «για να ψωφίσει ο λύκος οπού σας τυραννεί».
Παρόμοια, ο Ρήγας καταχωρίζει το «ρόπαλο του Ηρακλέους» και στους άλλους δύο χάρτες που εξέδωσε, το 1797, της Βλαχίας και της Μολδαβίας, και οι οποίες περιλαμβάνονται στον χώρο της δημοκρατικής του πολιτείας, που ήθελε να δημιουργήσει μετά την επανάστασή του. Κάτω από την εικόνα των ηγεμόνων της Βλαχίας Αλεξάνδρου Υψηλάντη και της Μολδαβίας Αλεξάνδρου Καλλιμάχη έχει τους θυρεούς των Ηγεμονιών τους. Τους έχει λοξά τοποθετημένους, σαν παρατεταμένους, και μάλιστα μισοσκεπασμένο με βιβλίο εκείνον της Μολδαβίας και έβαλε οριζόντια το ρόπαλο του Ηρακλέους, θέλοντας να δηλώσει την ίδια δυναμική του ροπάλου, όπως και στην Επιπεδογραφία της Κωνσταντινουπόλεως.
Εξάλλου στο Σύνταγμά του, τη Νέα Πολιτική Διοίκηση, αναγράφει την τρίχρωμη σημαία της δημοκρατικής του πολιτείας, όπου στο μέσον έχει το ρόπαλο του Ηρακλέους.
Ο συμβολισμός του ροπάλου του Ηρακλέους για τον Ρήγα είναι τόσο για την Αρχαία Ελλάδα όσο και για την εποχή του και για όλον τον χώρο της δημοκρατικής του πολιτείας, που περιλαμβάνεται στους χάρτες του. Οι σκλαβωμένοι λαοί του βαλκανικού χώρου με τον Θούριό του και την επανάστασή του θα αρπάξουν το ρόπαλο – τα όπλα και θα γκρεμίσουν την εξουσία του Οθωμανού κατακτητή και θα δημιουργήσουν στον ίδιο χώρο τη δημοκρατική του πολιτεία, χωρίς διάκριση γλώσσας, πίστης και φυλής, όπως τονίζει στο Σύνταγμά του.
(Από τα «ΝΕΑ»)