Του Γ. Καπουρνιώτη
Μια από τις πρώτες ερωτήσεις που κάνουν συχνά οι άνθρωποι στην κοινωνία μας όταν συστήνονται ο ένας στον άλλο, είναι «με τι ασχολείσαι;». Αυτό είναι κάτι περισσότερο από μια ευγενική κουβέντα, είναι ένδειξη της τεράστιας σημασίας που έχει η δουλειά για τον καθένα μας. Η εργασία μάς δίνει μια θέση στον κόσμο, είναι η ταυτότητά μας, μας καθορίζει και τελικά μας περιορίζει.
Κάποιοι θα έκριναν την εργασία με γνώμονα τα επίπεδα επιστημοσύνης, νοημοσύνης και επιδεξιότητας που προϋποτίθενται για να την ασκήσει κανείς. Ας πάρουμε για παράδειγμα έναν γιατρό που αναλαμβάνει κρίσιμα περιστατικά ή έναν νομικό ο οποίος χειρίζεται σοβαρότατες υποθέσεις και συμβάλλει στο να αποδοθεί η δικαιοσύνη. Κάποιοι άλλοι θα έκριναν την εργασία με γνώμονα τις ψυχικές αντοχές. Ας πούμε της νοσηλεύτριας που καλείται να απαλύνει τον πόνο του άλλου, ενίοτε να τον ξεπροβοδίσει… Τι ενσυναίσθηση απαιτείται, πόση στωικότητα και πόση αποστασιοποίηση συνάμα, ώστε να μην λυγίζει μαζί με τον άρρωστο και τους δικούς του; Των ανθρώπων στην καθαριότητα που πρέπει να μαζεύουν κάθε μέρα τα σκουπίδια μας. Των μαγείρων που είναι ώρες πάνω από τηγάνια και φωτιές για να ικανοποιήσουν τον φιλόδοξο ουρανίσκο μας. Των πωλητριών που πρέπει να χαμογελούν σε κάθε παραξενιά των πελατών τους. Των σερβιτόρων που σκύβουν το κεφάλι σε κάθε ιδιοτροπία μας. Των ανθρώπων που καίγονται πίσω από μια οθόνη υπολογιστή ώρες ατέλειωτες για να μας ρυθμίσουν τα οικονομικά μας και αυτών που δουλεύουν νύχτα και βάρδιες γιορτές και αργίες και άλλα πολλά που δεν θα τελειώσει ποτέ αυτή η λίστα…
Ωστόσο, η πιο επίπονη, κοπιαστή δουλειά, είναι του εργάτη. Όχι του τεχνίτη, του μάστορα, αλλά του ανειδίκευτου, του βιομηχανικού εργάτη. Αλήθεια, υπάρχουν ακόμα τέτοιοι; Δεν έχει προχωρήσει τόσο η τεχνολογία ώστε να έχουν αντικατασταθεί από ρομποτικούς βραχίονες; Επισκεφτήκατε ποτέ ένα εργοστάσιο; Εάν κάποιος – γνωστός, φίλος – σας κάνει το χατίρι να σας πάει μια βόλτα στις γραμμές παραγωγής, θα αντικρίσετε μηχανήματα και ιμάντες και όρθιους μπροστά τους, τους συγκεκριμένους εργάτες. Να ξεφουρνίζουν μείγματα. Να συσκευάζουν προϊόντα. Να ξεδιαλέγουν τα κατάλληλα για να διοχετευτούν στο εμπόριο από τα ελαττωματικά.
Το πρόβλημα δεν είναι οι αντικειμενικές συνθήκες. Δεν υποφέρουν στη μεγάλη τους πλειονότητα σήμερα οι βιομηχανικοί εργάτες ούτε από παγωνιά ούτε από τη μεγάλη ζέστη. Δεν εισπνέουν αναθυμιάσεις, δεν καταπονείται το μυοσκελετικό τους σύστημα – ελάχιστες σχετικά εργασίες απαιτούν ιδιαίτερη σωματική δύναμη. Το πρόβλημα είναι η μονοτονία. Όσοι, για παράδειγμα, δουλεύουν στα call center – τηλεφωνικά κέντρα – καταλαβαίνουν αυτή την μονοτονία, γιατί η δουλειά τους στηρίζεται στην επανάληψη. Οι ίδιες κουβέντες, ειπωμένες με τον ίδιο τρόπο ξανά και ξανά για ώρες. Η δουλειά τους όμοια με εκείνη ενός εργάτη εργοστασίου, που επί οκτώ ώρες επαναλαμβάνει με την ίδια μηχανική μονοτονία την ίδια κίνηση. Τι ζητείται; Να κάνει στη βάρδια του ξανά και ξανά και ξανά τις ίδιες απλές σχετικά κινήσεις. Να πατά διακόπτες. Να ανεβοκατεβάζει μοχλούς. Να επαναλαμβάνει ό,τι του έχουν διδάξει. Οχτάωρα. Μήνες. Χρόνια. Χάνουνε τις λέξεις. Ένα απλό γρανάζι στον τεράστιο τροχό του μεγάλου εργοστασίου στο οποίο δουλεύει. Όλη την ημέρα ασχολείται μονότονα με το ίδιο πράγμα… Ξεχνάνε να μιλάνε. Καινοτομία; Επινοητικότητα; Λέξεις αυστηρά απαγορευμένες. Ο τρόπος για να γίνει η δουλειά είναι ένας και μοναδικός. Άλλοι τον έχουν προαποφασίσει. Ο εργάτης εκτελεί πιστά. Μπορεί τουλάχιστον να ταξιδεύει το μυαλό του ενώ τα χέρια του ενεργούν αυτοματοποιημένα; Απαγορεύεται αυστηρά. Λίγο να αφαιρεθεί, στιγμιαία να ρεμβάσει, κινδυνεύει πρώτος από ατύχημα.
Διανοείσθε πώς τον στραγγίζει, πόσο τον εξοντώνει, να αξιοποιεί στη δουλειά του ένα πολύ μικρό ποσοστό του μυαλού του, ίχνος δε από το συναίσθημά του; Και να μην είναι καν ακατέργαστος, ανίδεος από τα ωραία της ζωής, αλλοτριωμένος από την ανάγκη της επιβίωσης… Αρκετοί βιομηχανικοί εργάτες σήμερα έχουν σπουδάσει, έχουν καλλιεργηθεί. Οι αποδοχές εντούτοις στο εργοστάσιο είναι υψηλότερες από μια θέση «αντάξια των προσόντων τους», σίγουρα δε προτιμότερες από την ανεργία! «Η τεχνολογική επανάσταση θα εξαφανίσει όλες αυτές τις θέσεις» μου έλεγε ένας που ξέρει. «Το στοίχημα είναι να μην πεταχτεί στα αχρείαστα, ο κάθε χειρωνάκτης. Να εξελιχθεί σε χειριστή».
«Όταν θα μάθεις πως είμαι εργάτης, τότε θα πάψεις να μ’ αγαπάς. Κι αυτά τα χέρια μου, τα ροζιασμένα με ειρωνεία θα τα κοιτάς…» τραγουδούσε κάποτε παραπονιάρικα ο Καζαντζίδης, το 1967. Εγώ θα έκανα ακριβώς το αντίθετο. Θα ένιωθα δέος απέναντί του. Θα του φιλούσα τα χέρια, γιατί τα δικά του χέρια κρατάνε τη ζωή που διεκδικούμε. Έχουν καθαρότερα χέρια από κάτι «χαρτογιακάδες» της διαπλοκής και διαφθοράς που «πίνουν» το αίμα ανυπεράσπιστων συνανθρώπων που τυραννάνε ανήμπορους και εκβιάζουν αδικημένους της μοίρας. Πού να συγκριθεί το χέρι της «δημιουργίας» με τα χέρια «βολεμένων» – δήθεν ξύπνιων κύριων κοστουμάτων που υπογράφουν εναντίον συνανθρώπων αποφάσεις και εγκυκλίους, που εξαφανίζουν δικαιώματα, περιουσίες, ιδρώτα ετών, συντάξεις, κεκτημένα, σπίτια, μαγαζιά που χτίστηκαν με αίμα ετών; Γι’ αυτό οφείλουμε να συλλογιόμαστε πάντοτε τα χέρια του. Πολύ θα ήθελα να σφίξω στα χέρια του, τα τίμια χέρια που κρατάνε την οικονομία μας δουλεύοντας στις μηχανές.
Μπορεί ο άνθρωπος να πήγε στο διάστημα. Όμως χωρίς εργάτη που θα κατασκευάσει το εξάρτημα, δορυφόρος δεν γίνεται.