Ο θρύλος του Τζορτζ Γκόρντον Μπάιρον

του Γ. Καπουρνιώτη

Ο Τζορτζ Γκόρντον Μπάιρον, γνωστός στην Ελλάδα ως Λόρδος Βύρων, ήταν ένας αριστοκράτης, ποιητής, πολιτικός, φιλέλληνας και μια από τις σημαντικότερες μορφές του ρομαντισμού. Θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους Βρετανούς ποιητές και παραμένει ακόμα και σήμερα δημοφιλής. Από το πλούσιο έργο του ξεχωρίζουν τα μακροσκελή ποιήματα «Δον Ζουάν» (1824) ημιτελές λόγω του θανάτου του, και «Το προσκύνημα του Τσάιλντ Χάρολντ» (1812) κάτι που τον έκανε περιζήτητο και διασημότητα της εποχής. Παρεμπιπτόντως, «Το προσκύνημα του Τσάιλντ Χάρολντ» είναι ένα ποίημα όπου ο Λόρδος Βύρων αποτυπώνει τις εντυπώσεις του από τη βάρβαρη αίγλη της φιλοξενίας του Αλή Πασά στο Σαράι του στο Τεπελένι.
Ο Λόρδος Βύρων υπήρξε πολύ λαοφιλής, ευπατρίδης, σχετικά πλούσιος, με καλές πωλήσεις σε όλη την Ευρώπη, με ένα περίφημο «ηφαιστειώδες» ταπεραμέντο και με μια σκανδαλώδη προσωπική ζωή που άφησαν εποχή στο Λονδίνο. Ιδιαίτερα, είχε μεγάλη επιτυχία στο ωραίο φύλο, ωραίος ως Άδωνις «υπέστην περισσότερες αρπαγές απ’ οποιονδήποτε άλλον από την εποχή του Τρωικού πολέμου». Ήταν ένας ευκατάστατος αναρχικός, που η ιδιορρυθμία του θυμικού του τον έκαμε να πιστεύει ότι στις επιθυμίες του δεν υπάρχουν φραγμοί (θυελλώδεις ερωτικές περιπέτειες, διαζύγιο, ερωτικός δεσμός με την ετεροθαλή αδελφή του), αλλά και ένας πετυχημένος ποιητής, όπου μέσα στο αδιέξοδο των παθών του, αφιέρωσε πολύ χρόνο για να συνθέσει τα ποιήματά του «Ο Γκιαούρης», «Η νύφη της Αβύδου», «Ο Κουρσάρος», «Ο Λάρα», «Παριζίνα», «Η πολιορκία της Κορίνθου». Με το ποίημά του «Προφητεία του Δάντη» είχε καταδικάσει τα τυραννικά καθεστώτα και είχε εκφράσει τη συμπάθειά του για τους απελευθερωτικούς αγώνες των λαών. Στο Σούνιο εμπνεύσθηκε το ποίημα «Νησιά της Ελλάδας», όπου περιγράφει τις εντυπώσεις του και από την αρχαία Τροία και ως ελληνολάτρης ποιητής αγανάχτησε από τα βάθη της ψυχής του από το ανοσιούργημα του Έλγιν, που έκλεψε από την Ακρόπολη τα μαρμάρινα καλλιτεχνήματα κι έγραψε το ποίημα «Η κατάρα της Αθηνάς».

Πέθανε στο Μεσολόγγι στις 19 Απριλίου 1824 ύστερα από πυρετό (στις 7 του μήνα, αν ακολουθήσουμε το παλιό ημερολόγιο που ίσχυε εκείνη την περίοδο) και προς εκδήλωση του πένθους στο Μεσολόγγι ρίχτηκαν 37 κανονιοβολισμοί από την ανατολή του ηλίου, μία κάθε λεπτό, καθώς ήταν τότε μόνο 37 ετών. Ο θάνατός του «εις την Ελλάδα, και διά την Ελλάδα», σύμφωνα με τον επικήδειο που εκφώνησε ο Σπυρίδων Τρικούπης (πατέρας του επιφανή Έλληνα πολιτικού Χαρίλαου Τρικούπη) λίγες μέρες αργότερα, μετατράπηκε αυτομάτως σε θρύλο που διαρκεί μέχρι και σήμερα. Δεν συνιστά υπερβολή αν ισχυριστεί κανείς ότι για την Ελλάδα ο Λόρδος Βύρων έχει μεταμορφωθεί σε σύγχρονο μύθο: η ιδέα του καταραμένου, ρομαντικού ποιητή που θυσίασε αυτοβούλως τη ζωή του στον σκοπό της απελευθέρωσης των καταπιεσμένων υπόδουλων άσκησε μεγάλη επιρροή στη φαντασία διαδοχικών γενεών από τότε – όχι μόνο ανάμεσα στους Έλληνες, αλλά παντού στον κόσμο.

Υπάρχουν πολλοί λόγοι γιατί αυτός ο θρύλος έχει ακόμη μεγάλη σημασία για τη σημερινή Ελλάδα. Η προσωπική φήμη του Λόρδου Βύρωνος ήταν η αιτία που μετά το θάνατό του στη σχετικά άγνωστη, βαλτώδη πόλη της Δυτικής Ελλάδας, η λέξη «Μεσολόγγι» έγινε γνωστή παντού στην Ευρώπη, ακόμη και στις Η.Π.Α. Το κίνημα του Φιλελληνισμού είχε αποκτήσει ήδη γερές βάσεις, αλλά τα ονόματα «Μπάιρον» και «Μεσολόγγι» του έδωσαν νέα ώθηση στο πλαίσιο του ελληνικού Αγώνα για την απελευθέρωση από την οθωμανική κυριαρχία. Η συνέχεια έδειξε και κάτι άλλο. Η σύμπτωση ώστε η ηρωική Έξοδος του Μεσολογγίου και η αυτοθυσία των πολιορκημένων να πραγματοποιηθούν ακριβώς την ίδια περίοδο δύο χρόνια αργότερα (10/22 Απριλίου 1826) διασφάλισε ότι στο μέλλον το όνομα του Λόρδου Βύρωνος έμενε στο μυαλό πολλών ανθρώπων συνδεδεμένο με εκείνο το γεγονός.
Ο Βύρων έζησε στην ελεύθερη Ελλάδα του Μεσολογγίου μόλις τρεις μήνες και δέκα ημέρες, από τις 5 Ιανουάριου έως τις 19 Απριλίου 1824. Κατά τη διάρκεια αυτή, ο ίδιος διατηρούσε αλληλογραφία με Άγγλους επιχειρηματίες, για την οικονομική ενίσχυση των επαναστατών και ήταν από τους πρώτους που συνειδητοποίησαν τις καταστροφικές συνέπειες που θα είχε το δάνειο στην περίπτωση που αυτό χρησιμοποιείτο όχι για εθνικούς σκοπούς, αλλά για πολιτικές διαμάχες. Με τον θάνατό του, ωστόσο, δημιούργησε έναν θρύλο τόσο ισχυρό ώστε οι αντηχήσεις του να φτάνουν ως τις ημέρες μας. Η ίδια η δέσμευσή του υπέρ της Ελλάδας παράλληλα με την αναπάντεχη τραγωδία του θανάτου του, τράβηξαν αναμφισβήτητα την προσοχή πολλών σε «τούτο το αλωνάκι», όπως θα χαρακτήριζε λίγο αργότερα το Μεσολόγγι ο εθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός – κατ’ επέκταση, βέβαια, και όλη την επαναστατημένη Ελλάδα.

Ύστερα από όλα αυτά, πώς να μην υπάρχει ο «θρύλος του Μπάιρον»; Είναι εξαιτίας αυτού του θρύλου που πολλοί Έλληνες επέλεξαν την εξελληνισμένη μορφή του ονόματός του για δικό τους όνομα, όπως το αθηναϊκό προάστιο, στις παρυφές του Υμηττού, χτισμένο για να φιλοξενήσει πρόσφυγες από τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, ονομάστηκε «Βύρωνας». Εξάλλου, οι περισσότερες ελληνικές πόλεις και κωμοπόλεις έχουν από μία οδό Βύρωνα. Αγάλματα και ανδριάντες που τον αναπαριστούν βρίσκονται στο Ζάππειο της Αθήνας και στον Κήπο των Ηρώων του Μεσολογγίου (στη βόρεια πλευρά του). Η Τράπεζα της Ελλάδος, εξάλλου, εξέδωσε πρόσφατα προς τιμήν του ένα αναμνηστικό νόμισμα σε μια περιορισμένη σειρά για συλλέκτες. Ο πίνακας του Θεόδωρου Βρυζάκη σε ελαιογραφία το 1861 που απεικονίζει την άφιξη και υποδοχή του στο Μεσολόγγι, αποτελεί ένα από τα πλέον συναρπαστικά εκθέματα στην πρόσφατα ανακαινισμένη Εθνική Πινακοθήκη. Ο πίνακας συνιστά ένα αφηγηματικό σύνολο λαϊκότροπης τεχνοτροπίας και σε αυτό οφείλονται η κατάχρηση της ενδυματολογικής και οπλογραφικής αφήγησης, οι θεατρικές χειρονομίες του Λόρδου Βύρωνος, επισκόπου, οπλιτών, παιδιών, τα λάβαρα με τον σταυρό και οι πομπώδεις στάσεις και ενώ με φανερούς τους συμβολισμούς, ο ιερέας πίσω από τον επίσκοπο που ευλογεί κρατά μια εικόνα της Ανάστασης του Χριστού – σύμβολο της ανάστασης της Ελλάδας – και στο βάθος ένας μισογκρεμισμένος λευκός μιναρές προοιωνίζει την εκδίωξη των Τούρκων. Όσο για τον λόρδο Βύρωνα απεικονίζεται ως Μεσσιανική μορφή κάτι που γίνεται εντονότερο καθώς οι Έλληνες τον προϋπαντούν με κλαδιά ελιάς που κάποιοι μάλιστα τα αφήνουν γονατιστοί για να πατήσει στο πέρασμά του. Πρόκειται ουσιαστικά για πίνακα που η σύνθεσή του υπαγορεύθηκε από την φιλελληνική ζήτηση θεμάτων από τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων, με σκοπό τη μαζική αναπαραγωγή του σε εξώφυλλα βιβλίων, άρθρα εφημερίδων.
Αποτέλεσμα είναι ότι ο μύθος τον πήρε από το χέρι και τον εκτόξευσε στους ουρανούς της Ελληνικής Ιστορίας και τον κατέταξε ως κορυφαίο Φιλέλληνα του 19ου αιώνα!