ΤΟΥ
ΑΝΤΩΝΗ ΠΟΛΙΤΗ*
Η περίπτωση της Θεσσαλίας
Η Θεσσαλία, ένα πλήρες σύστημα γεωμορφολογικού και περιβαλλοντικού αποθέματος στην καρδιά του ελλαδικού χώρου, ταυτισμένο στη συλλογική συνείδηση κυρίως ως προς τον πρωτογενή τομέα, την παραγωγή και τη διακίνηση τροφής. Η σημαίνουσα θέση της Θεσσαλίας ως «μήτρας» εξελίξεων από τα αρχαιότατα χρόνια, υποκρύπτεται σε όλο το φάσμα της ελληνικής μυθολογίας και των αρχαιολογικών ευρημάτων, σημαντικές συνιστώσες του κοινού ευρωπαϊκού πολιτισμού.
Η περιοχή χαρακτηρίζεται, όχι άδικα, ως «ατμομηχανή» του πρωτογενούς τομέα στην Ελλάδα, ενώ υπάρχουν στοιχεία που αποδεικνύουν ότι κύρια αγροκτηνοτροφικά προϊόντα παράγονται αδιάλειπτα, τουλάχιστον από τη νεολιθική περίοδο. Διαπρέπουν, σε όλους τους νομούς, ιδιαίτερα ελπιδοφόρες συνεταιριστικές, αλλά και ιδιωτικές επιχειρηματικές πρωτοβουλίες, που εντάσσονται ταυτόχρονα στον δευτερογενή τομέα της οικονομίας, καθώς απορροφούν και μεταποιούν τη θεσσαλική παραγωγή. Ισχυρή παρουσία έχει η μελισσοκομία, η δασοκομία, αλλά ειδικά στη Μαγνησία και η αλιεία που αποτελεί κομβικό σκέλος της πρωτογενούς παραγωγής.
Η Θεσσαλία είναι επίσης τόπος προσέλευσης τουριστών, από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Υπάρχει, ωστόσο, τεράστιο περιθώριο βελτίωσης των ροών επισκεψιμότητας. Το γεωφυσικό περιβάλλον, η ιστορία και ο πολιτισμός της Θεσσαλίας ενδείκνυνται για την ανάπτυξη του αειφόρου τουρισμού, σύγχρονη τάση διαρκώς αυξανόμενη είτε στις επί μέρους περιοχές που ήδη έχουν ικανοποιητική ροή επισκεπτών είτε σε άλλες, που έχουν το υπόβαθρο να την ενισχύσουν σημαντικά. Χαρακτηριστικά παραδείγματα το Πήλιο και η λίμνη Κάρλα. Ο αειφόρος τουρισμός περιλαμβάνει όλους τους τύπους εναλλακτικού τουρισμού που διατηρούν και αναπτύσσουν τους φυσικούς, πολιτιστικούς και κοινωνικούς πόρους της επισκέψιμης περιοχής μακροπρόθεσμα. Ο οικοτουρισμός, επίσης γνωστός ως πράσινος τουρισμός, είναι ένας τύπος βιώσιμου τουρισμού που εστιάζει στην ανακάλυψη και τη διατήρηση του περιβάλλοντος, των οικοσυστημάτων και της βιοποικιλότητας.
Πρόκειται για τάσεις που μπορούν να αναπτυχθούν ταυτόχρονα με τον αγροδιατροφικό χαρακτήρα της Περιφέρειας. Οι επισκέπτες είναι εφικτό να γίνουν καταναλωτές της θεσσαλικής παραγωγής στον τόπο διαμονής τους, ειδικά στο εξωτερικό, μετά τη «γνωριμία» τους με τα ποιοτικά προϊόντα στον τόπο των διακοπών τους. Απαιτούνται βέβαια συμπράξεις και καινοτομία. Δεν αρκεί η έκφραση προθέσεων και η παράθεση σχεδίων επί χάρτου. Μετά από τις αλλεπάλληλες οικονομικές κρίσεις, στην εποχή της ψηφιακής τεχνολογίας, δεν υπάρχει μέχρι σήμερα πλήρες συγκεντρωμένο υλικό σε μία ιστοσελίδα, αναφορικά με το θεσσαλικό τρίπτυχο, φυσικό περιβάλλον – πρωτογενής τομέας – πολιτισμός αγροδιατροφής που θα αποτελέσει ένα εφαλτήριο ενίσχυσης των τουριστικών ροών. Τα θεσσαλικά νεολιθικά μνημεία, αποτελούν από μόνα τους μια ισχυρή βάση διασύνδεσης, δικτύωσης και ενιαίου ιστορικού αφηγήματος.
Στην εποχή μας, μια σειρά από «εργαλεία» διεθνούς εμβέλειας, αν αξιοποιηθούν, μπορούν να συμβάλλουν στη θωράκιση και προβολή του αφηγήματος αυτού, το οποίο βέβαια προϋποθέτει και γενικότερες πολιτικές, όπως την ενίσχυση των συνεργατικών σχημάτων στον πρωτογενή τομέα, τη δημιουργία κομβικών υποδομών για μεταφορές, η έλλειψη των οποίων αποδείχθηκε με τον χειρότερο τρόπο στο τραγικότατο δυστύχημα των Τεμπών, την αύξηση παροχών υγείας, που λείπουν από τον τόπο σύμφωνα με τη πρόσφατη εμπειρία της πανδημίας αλλά και τα λυπηρά συμβάντα με την παντελή έλλειψη ΜΕΘ Παίδων σε όλη την Περιφέρεια.
Κάποια λοιπόν από τα εργαλεία αυτά ήδη αξιοποιούνται, όχι, όμως, στον μέγιστο εφικτό βαθμό. Δυστυχώς η Θεσσαλία κατατάσσεται σήμερα ως 9η από τις 13 Περιφέρειες της χώρας, βάση του κατά κεφαλήν Α.Ε.Π., ενώ συμπεριλαμβάνεται στις μόλις 23 Περιφέρειες της Ευρωπαϊκής Ένωσης με ανεργία των νέων άνω του 30%. Ενδεικτικά λοιπόν προτείνεται:
Ένταξη ολόκληρης της Θεσσαλίας ή σημείων αυτής στα Παγκοσμίου Ενδιαφέροντος Σημεία Αγροτικής Κληρονομίας (GIAHS), κατοχύρωση παγκόσμιας εμβέλειας μιας και προέρχεται από τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) των Ηνωμένων Εθνών. Το «GIAHS» είναι ένα ζωντανό, εξελισσόμενο σύστημα ανθρώπινων κοινοτήτων σε μια περίπλοκη σχέση με την επικράτειά τους, το πολιτιστικό ή γεωργικό τοπίο ή το βιοφυσικό και ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον. Σε όλη τη περιοχή Ευρώπης και Κεντρικής Ασίας έχουν αναγνωριστεί οκτώ σημεία. Η Ελλάδα δεν έχει πιστοποιήσει κανένα προς το παρόν και η Θεσσαλία θα μπορούσε να αποτελέσει το καλύτερο παράδειγμα, εξελίσσοντας παράλληλα μια σειρά άλλων δράσεων όπως:
Αύξηση των θεσσαλικών κατοχυρώσεων προϊόντων Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης, Προστατευόμενης Γεωγραφικής Ένδειξης και Εγγυημένου Παραδοσιακού Ιδιότυπου Προϊόντος. Παρότι γίνονται ήδη θεσμικές παρεμβάσεις στη σωστή κατεύθυνση, η Θεσσαλία κατέχει οριακά το 10% των ΠΟΠ/ΠΓΕ/ΕΠΙΠ προϊόντων της χώρας. Χαρακτηριστικά, δεν έχει πιστοποιηθεί ούτε ένα ελαιόλαδο στα τριάντα δύο της χώρας.
Στρατηγική ανάδειξης και περισσότερες συνέργειες για τη θεσσαλική μελισσοκομική παραγωγή καθώς δεν αναφέρεται σχεδόν ποτέ σε αναλύσεις, ενώ παράγονται στο τόπο μοναδικά προϊόντα όπως το μέλι καστανιάς και κουμαριάς.
Πληρέστερη αξιοποίηση όλων των θεσμών πολιτιστικής και γεωφυσικής κληρονομιάς της χώρας και της UNESCO. Ξεκίνησε πρόσφατα αξιόλογη προσπάθεια για αναγνώριση Παγκόσμιου Γεωπάρκου στην περιοχή Πύλης – Μετεώρων, που αποτελούν και μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς, κατοχύρωση πού διεκδικεί επίσης ο Όλυμπος. Υπάρχουν, όμως, πολλά ακόμα εξαιρετικά σημεία, όπως οι λίμνες Ζερέλια και πάμπολλα στοιχεία άυλης και υλικής πολιτιστικής κληρονομιάς.
Πιστοποίηση περιπατητικών και ποδηλατικών διαδρομών, μέσω θεσμών όπως τα «κορυφαία ποιοτικά μονοπάτια – Καλύτερα της Ευρώπης» και το «eurovelo» που αποτελεί το ευρωπαϊκό δίκτυο ποδηλασίας, ώστε να προσεγγιστούν συγκεκριμένες ομάδες επισκεπτών. Στον θεσμό των ευρωπαϊκών μονοπατιών η Θεσσαλία δεν έχει εντάξει ούτε μια διαδρομή, στις γενικότερα λίγες ενταγμένες της χώρας.
Ενίσχυση της βιώσιμης θεσσαλικής αλιείας με την προώθηση προγραμμάτων και πιστοποιήσεων όπως το «HELLASFISH». Ταυτόχρονα, αξιοποίηση του αλιευτικού δυναμικού για δημιουργία οργανωμένου δικτύου παρόχων υπηρεσιών ενάλιου τουρισμού, συνδυαστικά με τις ήδη υπάρχουσες υποδομές όπως τα υποβρύχια μουσεία και το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου Βορείων Σποράδων.
Ανάδειξη, αξιοποίηση και προστασία υδάτινων πόρων, όπως λίμνες και ποτάμια, με συμμετοχή όλων των θεσσαλικών Δήμων αναφοράς που δεν έχουν ακόμα ενταχθεί στο Ελληνικό Δίκτυο Δήμων με ποτάμια και στο Ελληνικό Δίκτυο Πόλεων με λίμνες. Παράλληλα βέβαια απαιτείται ολοκλήρωση όλων των μεγάλων έργων υποδομής για την άρδευση που χρονίζουν ημιτελή. Μετά την κρίση στην ενέργεια, αναμένεται κρίση ως προς τους υδάτινους πόρους με τραγικές συνέπειες για την αγροτική παραγωγή.
Τα παραπάνω είναι μερικά παραδείγματα από όσα μπορούν να γίνουν. Αποτελούν μάλιστα περίληψη προσωπικής πρότασης, που υπεβλήθη προς αξιολόγηση στη διαδικτυακή πλατφόρμα δημοκρατικού διαλόγου όλων των πολιτών, digitalsociety.gr, την οποία θέσπισε πρόσφατα το ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής.
Είναι δεδομένο ότι ο πολιτισμός της αειφόρου πρωτογενούς παραγωγής μπορεί να αποτελέσει βασικό εργαλείο περιφερειακής ανάπτυξης. Συμπεριλαμβάνει και συσχετίζει άμεσα τη γεωργική παραγωγή, το φυσικό περιβάλλον και τις υπάρχουσες αστικές υποδομές με τον τουρισμό. Στόχος είναι οι επισκέπτες να λειτουργήσουν ως πολλαπλασιαστικές μονάδες προβολής των ποιοτικών προϊόντων της Θεσσαλίας, για να αυξηθεί η εξαγωγική δραστηριότητα και η υπεραξία να επιστρέψει πίσω σε αγροτικές και μεταποιητικές επιχειρήσεις που αποτελούν παραγωγικό κορμό του τόπου μας. Πρόκειται για έναν διαρκώς ανατροφοδοτούμενο οικονομικό κύκλο και είναι σίγουρο ότι η Θεσσαλία έχει την απαιτούμενη δυναμική, αρκεί να την αξιοποιήσουμε ενιαία, στο σύνολό της. Πέρασαν 113 χρόνια από την εξέγερση στο Κιλελέρ, που αύριο τιμάται επίσημα. Η χώρα αυτή και σίγουρα η Θεσσαλία θα πρέπει πλέον να αντιμετωπίσει ειλικρινά, ως αναπτυξιακό εργαλείο τον πρωτογενή τομέα και την ιστορία του, όχι απλώς να διασφαλίζει οριακά την επιβίωση των παραγωγών. Τους αξίζουν περισσότερα.
Ο Αντώνης Πολίτης είναι κοινωνικός επιστήμονας – οικονομολόγος, μέλος Κεντρικής Πολιτικής Επιτροπής ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής