Του
Γ. Καπουρνιώτη
Οι στιγμές της ζωής μας επιβίωσαν στον χρόνο μέσα από τις φωτογραφίες. Κάποτε οι φωτογραφίες ήταν στιγμές. Καρφιτσωμένες πάνω στο τέλειο γυαλιστερό τους χαρτί, μας θύμιζαν και μας θυμίζουν, όσα χρόνια κι αν περάσουν, εποχές, σχέσεις και συναισθήματα. Οι φωτογραφίες δεν είναι μονάχα εικόνες. Είναι ο τρόπος για να αιχμαλωτίζεται η στιγμή, να επισημαίνονται οι αλλαγές μέσα στα χρόνια, να θυμόμαστε όσα ο χρόνος ξεθωριάζει, να μοιραζόμαστε την ιστορία μας με τα παιδιά μας, τα εγγόνια μας, τις επόμενες γενιές. Είναι μυρωδιές που έρχονται και φεύγουν για να συμπληρώνουν ακόμη πιο έντονα την ανάμνηση. Έγχρωμες ή ασπρόμαυρες, έχουν την αίγλη του περασμένου. Είναι η απαθανάτιση στιγμών που δεν πρόκειται να ζήσουμε ποτέ ξανά. Απλές καθημερινές στιγμές, εορταστικές στιγμές, εφηβικές στιγμές πλαισιωμένες από οικεία πρόσωπα, όμορφα πρόσωπα, αλλοιωμένα σήμερα από τον μεγάλο δυνάστη, τον χρόνο. Έτσι ψηλαφώντας τα άδυτα αυτού του χρόνου, προσπαθούμε εναγώνια να προσδιορίσουμε το αρκετές φορές απροσδιόριστο, να ανιχνεύσουμε αυτό το κάτι, που κάτι, κάποιον μας θυμίζει.
Κάποτε η επιλογή των φωτογραφιών γινόταν με ιδιαίτερη επιμέλεια, καθώς αντιπροσώπευαν τη δημόσια εικόνα της οικογένειας. Και όλες περιείχαν πρόσωπα, το τοπίο ήταν σκηνικό για τον πρωταγωνιστή του καρέ. Ήταν, άλλωστε, η εποχή που μετρούσες τις πόζες στο κρυστάλλινο τασάκι ή στη φοντανιέρα ή αλλιώς κουπ. Ο επισκέπτης γύριζε τις σελίδες και έδινε προφορικά «like». Τα πιο καλά άλμπουμ επέτρεπαν και την προσθήκη λεζάντας, με τον τόπο και τη χρονολογία. Φιλοξενούσαν μόνο τις πιο σημαντικές φωτογραφίες, εκτός, φυσικά, από εκείνες που ήταν αυστηρά προσωπικές και έμεναν καταδικασμένες σε μια αιώνια κιτρινίλα μέσα σε κάποιο συρτάρι. Κάτι παλιοί έρωτες που έπρεπε να μείνουν κρυφοί, τις περισσότερες φορές τους ροκάνιζε το σκοτάδι.
Με τις εκτυπωμένες φωτογραφίες και τα άλμπουμ έκανες διαχείριση αναμνήσεων, διατηρούσες μία σαφή και οριοθετημένη σχέση με το παρελθόν. Τοποθετούσες το δάχτυλο επί της προστατευτικής ζελατίνας, έδειχνες τη φωτογραφία και άνοιγε ένας χρονικός διάδρομος που οδηγούσε πίσω, στη συγκεκριμένη στιγμή. Διότι για να μπει στο άλμπουμ μία φωτογραφία, έπρεπε, στα αλήθεια, να αντιπροσωπεύει ένα γεγονός, μία περίσταση που άξιζε να «παγώσει» για να διατηρηθεί στον χώρο φύλαξης των αναμνήσεων. Στο παλιό σύμπαν διατηρούσαμε διαφορετική σχέση με τον χρόνο. Πρώτα-πρώτα ήταν πιο άδειος από γεγονότα ή, τέλος πάντων, έτσι τον αισθανόσουν. Και σίγουρα κυλούσε πιο αργά, σταγόνα-σταγόνα, καμία σχέση με το σήμερα που η βρύση ξεχάστηκε ανοιχτή και τρέχει ακατάπαυστα και ανεξέλεγκτα. Ο κόσμος ήταν μεγαλύτερος, πολύ μεγαλύτερος. Και οι στιγμές που αποτύπωνε το φωτογραφικό χαρτί, ασπρόμαυρες ή έγχρωμες, έφτιαχναν το φιλμ της ζωής σου.
Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, η έλευση της ψηφιακής φωτογραφίας, αντικατέστησε την εκτυπωμένη φωτογραφία και σήμερα το φωτογραφικό άλμπουμ της οικογένειας είναι το Instagram, γιατί δίνει τη δυνατότητα επεξεργασίας και κοινοποίησης φωτογραφιών και βίντεο στο διαδίκτυο. Καλοστημένα πορτρέτα με τουριστικό φόντο, οικογενειακά τραπέζια, οι παππούδες στα νιάτα τους και κάτι κουμπάροι, θείοι ή ξαδέρφια χαμένοι με τα χρόνια. Σήμερα έχεις χιλιάδες φωτογραφίες στο κινητό σου. Φωτογραφίζεις τον εαυτό σου και τους κοντινούς ανθρώπους. Παίρνεις βίντεο, επεξεργάζεσαι εικόνες. Δεν τις σβήνεις γιατί πρακτικά, έχεις απεριόριστο χώρο! Εντελώς χύμα, πεταμένες στη ροή του ψηφιακού άλμπουμ, σαν να βλέπεις ανακατεμένα τραπουλόχαρτα στο τραπέζι. Δεν το καταλαβαίνεις, αλλά, στην πραγματικότητα, υπάρχει μόνο ένα μεγάλο πρόβλημα. Σπάνια θα κάτσεις και θα τα βάλεις όλα αυτά, βίντεο και φωτογραφίες, σε μια σειρά. Τα αφήνεις εκεί, να βρίσκονται σε πλήρη αταξία. Πρακτικά η αξία των αναμνήσεών σου έχει υποτιμηθεί, δεν τις διαχειρίζεσαι όπως οι άνθρωποι που είχαν μόνο φιλμ και άλμπουμ. Ανεβάζεις, βέβαια, στα social media, διατηρώντας, κατά κάποιον τρόπο ένα ψηφιακό ημερολόγιο της ζωής σου. Δεν το καταλαβαίνεις, αλλά στην πραγματικότητα, γυρίζεις ένα ντοκιμαντέρ της ζωής σου. Σε δέκα χρόνια το Facebook θα σου θυμίσει τι έκανες αυτά τα Χριστούγεννα. Και (ποιος ξέρει;) σε πενήντα ή και σε εξήντα χρόνια, όταν εσύ δεν θα είσαι εδώ, το προφίλ σου στα social media θα στέκει σαν αναμμένο καντήλι, φωτεινό απομεινάρι της παρουσίας σου στον κόσμο.
Όμως με τη ζωή να τρέχει πιο γρήγορα και σχεδόν κάθε γεγονός να διεκδικεί θέσεις στις αναμνήσεις σου, κάπου χάνεται το μέτρο, μαζί με την αίσθηση του χρόνου. Αν ακολουθήσεις αντίστροφα τη ροή των φωτογραφιών στο κινητό, θα διαπιστώσεις δύο πράγματα: πρώτον, έχεις φωτογραφίσει δεκάδες ή εκατοντάδες στιγμιότυπα που σήμερα θα φαίνονται αδιάφορα και δεύτερον κάτι δεν έχεις υπολογίσει σωστά στον χρόνο. Αν κάτι συνέβη στην αρχή του έτους είτε δεν το θυμάσαι καθόλου είτε θεωρείς ότι ανήκει πιο πίσω στο παρελθόν. Ο χρόνος πλέον έχει φουσκώσει προς τα πάνω, δεξιά και αριστερά. Το μήκος του παραμένει ίδιο, αλλά έχει φορτωθεί με τόσα γεγονότα, ώστε τα χάνεις όταν πρόκειται να τα τοποθετήσεις στο σωστό κουτάκι του ημερολογίου. Πιάστε το κινητό σας. Μετρήστε πόσες φωτογραφίες πήρατε μέσα στην 23η χρονιά της 3ης χιλιετίας και του 21ου αιώνα. Και πόσες από αυτές δεν σας λένε απολύτως τίποτα. Κάθε χρόνος που φεύγει μας θυμίζει ότι τον ξοδέψαμε και σε πράγματα που αποδείχθηκαν ανούσια, εντελώς άδεια.
Κλείνοντας, δε λέω, καλή και η τεχνολογία, αλλά ας ανοίξουμε τα παλιά άλμπουμ (αν υπάρχουν;), ας τολμήσουμε να ψαχουλέψουμε τα συρτάρια του σπιτιού μας, τα συρτάρια των παππούδων μας. Ας τα ανοίξουμε, για να πάρουμε λίγη δροσιά και για να βρούμε όλα αυτά που στο τώρα μας λείπουν, ώστε να ανασάνει η ψυχή μας έστω για λίγες στιγμές. Χρειαζόμαστε μια ψυχική ανάσα αλλά και μια συνέχεια στην ιστορία μας. Μακρινό το ταξίδι με τις φωτογραφίες και δύσκολο, αλλά οι στιγμές τους θησαυρός.