«Χαρακτηριστικό γνώρισμα της χειρουργικής της καρδιάς είναι πως έχει θεραπευτικό χαρακτήρα, γίνεται δηλαδή για να δώσει πίσω στον ασθενή την καθημερινότητά του. Ως εκ τούτου, οι επεμβάσεις γίνονται για να προσφέρουν στον ασθενή μεγαλύτερο προσδόκιμο επιβίωσης, καθώς και καλύτερη ποιότητα ζωής» τονίζει με συνέντευξή του στη «Θ» ο αναπληρωτής καθηγητής Καρδιοχειρουργικής Πανεπιστημίου Αθηνών και διευθυντής Δ’ Καρδιοχειρουργικής Κλινικής Νοσοκομείου Υγεία κ. Δημήτρης Ηλιόπουλος.
Ο καρδιοχειρουργός αναφέρεται στους παράγοντες εκδήλωσης καρδιαγγειακών νοσημάτων, στην εξέλιξη της ιατρικής επιστήμης και τεχνολογίας για την αντιμετώπισή τους, αλλά και στο πώς αλλάζει προς το καλύτερο η καθημερινότητα των καρδιοχειρουργημένων. Τέλος στέλνει το μήνυμα της πρόληψης που σώζει ζωές.
Ποια είναι τα κυριότερα αίτια που οδηγούν στην εκδήλωση καρδιακών παθήσεων;
Οι παράγοντες κινδύνου των καρδιαγγειακών νοσημάτων χωρίζονται σε μη τροποποιήσιμους, δηλαδή παράγοντες στους οποίους δεν μπορεί το άτομο και ο ιατρός να παρέμβουν (ηλικία, άρρεν φύλο, κληρονομικό ιστορικό κ.ά.) και σε τροποποιήσιμους. Οι σημαντικότεροι και πλέον τεκμηριωμένοι τροποποιήσιμοι παράγοντες κινδύνου για καρδιαγγειακά νοσήματα είναι οι ακόλουθοι:
Α. Κάπνισμα. Το κάπνισμα τσιγάρων, πούρων ή πίπας, όπως επίσης και το παθητικό κάπνισμα, έχει συσχετισθεί με όλες τις μορφές καρδιαγγειακής νόσου, καθώς και με παθήσεις των πνευμόνων και με νεοπλασίες. Η διακοπή του καπνίσματος ελαττώνει τον κίνδυνο για εμφάνιση καρδιαγγειακών νοσημάτων τουλάχιστον στο μισό, ενώ σε άτομα που έχουν υποστεί έμφραγμα του μυοκαρδίου το μέτρο αυτό επιφέρει την πλέον εντυπωσιακή αποτελεσματικότητα στην πρόληψη επανεμφάνισης καρδιακού επεισοδίου.
Β. Παχυσαρκία. Η παχυσαρκία αποτελεί πλέον επιδημία στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες. Η συσχέτιση του αυξημένου δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ = Σωματικό Βάρος / Ύψος2) σχετίζεται γραμμικά με την ανάπτυξη καρδιαγγειακών νοσημάτων. Η διατήρηση του ΔΜΣ σε επίπεδα 20-25 kg/m2 είναι η βέλτιστη προκειμένου να αποφευχθεί η εμφάνιση καρδιαγγειακής νόσου.
Γ. Καθιστική ζωή. Η σωματική δραστηριότητα και η τακτική αερόβια άσκηση έχει φανεί ότι προστατεύουν αποτελεσματικά έναντι των καρδιαγγειακών νοσημάτων. Μισή ώρα καθημερινής αερόβιας άσκησης, όπως π.χ. περπάτημα, αρκούν για να προστατευτεί η υγεία των αγγείων.
Δ. Δυσλιπιδαιμία. Τα αυξημένα επίπεδα της ολικής χοληστερόλης, και ιδιαίτερα της LDL («κακή» χοληστερόλη) σχετίζονται άμεσα με την εμφάνιση καρδιαγγειακών επιπλοκών. Οι δυσλιπιδαιμίες μπορεί να σχετίζονται με τη διατροφή και τον καθιστικό τρόπο ζωής, υπάρχουν όμως και κληρονομούμενες μορφές που μπορεί να οδηγήσουν σε εμφάνιση αθηροσκλήρωσης από μικρή σχετικά ηλικία. Η αντιμετώπιση της πάθησης στηρίζεται σε συνδυασμό υγιεινοδιαιτητικών μέτρων και κατάλληλης φαρμακευτικής αγωγής. Ο στόχος της θεραπείας είναι διαφορετικός για κάθε ασθενή ανάλογα με τους υπόλοιπους παράγοντες κινδύνου και ο τρόπος αντιμετώπισης θα αποφασιστεί με τη βοήθεια του θεράποντος ιατρού.
Ε. Αρτηριακή υπέρταση. Η αυξημένη αρτηριακή πίεση αποτελεί μείζονα παράγοντα για την εμφάνιση καρδιαγγειακών νοσημάτων και αρρυθμιών, όπως η κολπική μαρμαρυγή. Η ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης σε χαμηλά επίπεδα στους ασθενείς επιτυγχάνεται με υγιεινοδιαιτητικά μέτρα και όταν αυτά δεν επαρκούν, με τη χορήγηση κατάλληλης αντιυπερτασικής αγωγής. Η πρώιμη αντιμετώπιση της αρτηριακής υπέρτασης επιφέρει σημαντικά οφέλη και προστατεύει τους πάσχοντες από την εμφάνιση καρδιαγγειακών επεισοδίων (ελάττωση των αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων σε ποσοστό έως 35% και των εμφραγμάτων σε ποσοστό έως 20%).
Στ. Σακχαρώδης διαβήτης. Η εμφάνιση σακχαρώδη διαβήτη (αυξημένο σάκχαρο αίματος) σχετίζεται με βλάβες των μικρού και μεσαίου μεγέθους αρτηριών του οργανισμού (μικροαγγειοπάθεια και μακροαγγειοπάθεια αντίστοιχα). Οι ασθενείς που πάσχουν από σακχαρώδη διαβήτη θεωρούνται εξ’ ορισμού ως υψηλού κινδύνου για εμφάνιση καρδιαγγειακών επεισοδίων, και ως τέτοιοι ωφελούνται από παρεμβάσεις σε όλους τους παράγοντες κινδύνου για καρδιαγγειακή νόσο. Σήμερα, επίπεδα γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης (ένας δείκτης της καλή ή μη ρύθμισης σακχάρου αίματος) < 6,5% θεωρούνται σημαντικός στόχος για την προστασία των ασθενών αυτών.
Άτομα που έχουν περισσότερους από έναν παράγοντες κινδύνου εμφανίζουν πολλαπλάσιο κίνδυνο για εμφάνιση καρδιαγγειακών νοσημάτων. Σήμερα, χάρη σε μεγάλες μελέτες που έχουν διεξαχθεί στο παρελθόν, υπάρχει η δυνατότητα να υπολογισθεί η πιθανότητα ένα άτομο να εμφανίσει καρδιαγγειακή νόσο με βάση τους παράγοντες κινδύνου που έχει. Με αυτό τον τρόπο ο ιατρός μπορεί να κατευθύνει με κατάλληλες συμβουλές και παρεμβάσεις, συμπεριλαμβανομένου της κατάλληλης φαρμακευτικής αγωγής.
Η Ευρωπαϊκή Καρδιολογική Εταιρεία προτείνει για τον υπολογισμό του καρδιαγγειακού κινδύνου το HeartSCORE κατάλληλα τροποποιημένο για τον ελληνικό πληθυσμό.
Σε ποιες ηλικίες εμφανίζονται περισσότερο τα καρδιακά επεισόδια; Πλήττουν και τους νεότερους; Υπερισχύουν οι άνδρες από τις γυναίκες;
Η στεφανιαία νόσος είναι η συχνότερη καρδιακή πάθηση σκοτώνοντας το 2020 στις ΗΠΑ 382.820 άτομα. Η ηλικία είναι ένας από τους παράγοντες που επιβαρύνουν την καρδιακή λειτουργία. Ωστόσο στις ΗΠΑ, περίπου 20,1 εκατομμύρια ενήλικες ηλικίας 20 ετών και άνω (≈7,2%) πάσχουν από στεφανιαία νόσο. Το 2020, 2 στους 10 ασθενείς με στεφανιαία νόσο ήταν κάτω από την ηλικία των 65 ετών. Οι γυναίκες είναι συνήθως κατά 5-10 έτη μεγαλύτερες από τους άνδρες όταν εμφανίζονται για πρώτη φορά στον καρδιολόγο. Στην πανελλήνια μελέτη του οξέος εμφράγματος η μέση ηλικία των γυναικών ήταν 69,5 έτη, ενώ στους άνδρες 60 έτη (Πιπιλής).
Έχει επηρεάσει η πανδημία στην εκδήλωση περισσότερων καρδιακών;
Οι αριθμοί ποικίλλουν ανάλογα με τη χώρα προέλευσης αυτών. Με βάση τα δεδομένα από το Ηνωμένο Βασίλειο, οι μεγάλες λίστες αναμονής, οι καθυστερήσεις των ασθενοφόρων, καθώς και η αδυναμία πρόσβασης σε δομές υγείας αύξησαν κατά πολύ τον αριθμό των θανάτων από καρδιαγγειακές παθήσεις. Πιο συγκεκριμένα, το χρονικό διάστημα από Μάρτιο 2020 έως Αύγουστο 2022 καταγράφηκε αύξηση των θανάτων πάνω από 30.000, συμπεριλαμβανομένων και αυτών από καρδιαγγειακά νοσήματα, ένας μέσος όρος 230 θανάτων την εβδομάδα πάνω από τον προβλεπόμενο. Στις ΗΠΑ κατά τους πρώτους 10 μήνες της πανδημίας οι θάνατοι από ισχαιμική καρδιοπάθεια και υπέρταση αυξήθηκαν κατά πολύ συγκριτικά με τους αντίστοιχους του περασμένου έτους. Αντίστοιχα στην Μπολόνια της Ιταλίας, περιοχή που χτυπήθηκε ιδιαίτερα από την πανδημία, η θνησιμότητα από καρδιοαγγειακά νοσήματα παρουσίασε αύξηση 7,5% κατά τους πρώτους 6 μήνες της πανδημίας. Τέλος στη Γιουχάν της Κίνας οι θάνατοι από αντίστοιχα αίτια αυξήθηκαν κατά 30% μόλις στους πρώτους τρεις μήνες. Στην Ελλάδα τα δεδομένα ακόμα είναι ελλιπή, ωστόσο είναι προφανές πως έχει επηρεάσει σημαντικά τη νοσηρότητα των καρδιαγγειακών παθήσεων.
Πόσο έχουν εξελιχθεί οι επεμβάσεις καρδιάς τα τελευταία χρόνια;
Από τις αρχές του 1900 όποτε και ξεκίνησαν οι πρώτες προσπάθειες στη χειρουργική αντιμετώπιση των καρδιακών παθήσεων είναι προφανές ότι έχουν γίνει άλματα. Μεγαλύτερος σταθμός και αυτός που άλλαξε την καρδιοχειρουργική αποτελεί η εφεύρεση της εξωσωματικής κυκλοφορίας, στα μέσα περίπου του 20ού αιώνα. Έκτοτε η εξέλιξη της καρδιοχειρουργικής υπήρξε ραγδαία. Σήμερα πλέον έχουν βελτιστοποιηθεί οι τεχνικές των επεμβάσεων ανοικτής καρδιάς, μειώνοντας τον χρόνο νοσηλείας, τις επιπλοκές και πλέον έχουμε φθάσει στο επίπεδο της ενδοσκοπικής και ρομποτικής χειρουργικής. Αποτελέσματα των παραπάνω είναι η διόρθωση σοβαρών καρδιακών παθήσεων με σημαντική μείωση του χρόνου παραμονής στο νοσοκομείο και βελτίωση της ποιότητας ζωής του ασθενούς. Έχουν αναπτυχθεί οι επεμβάσεις βαλβιδοπλαστικής της μιτροειδούς και της αορτικής βαλβίδος. Γίνεται με μεγάλη επιτυχία η αντιμετώπιση των ανευρυσμάτων της αορτής σε όλο το μήκος της, δηλαδή αορτική ρίζα, ανιούσα αορτή, αορτικό τόξο, θωρακικά και θωρακοκοιλιακά ανευρύσματα. Επιπλέον οι διαχωρισμοί της αορτής αντιμετωπίζονται με μεγαλύτερη επιτυχία γιατί γίνεται καλύτερη προστασία των οργάνων. Για τη χειρουργική της στεφανιαίας νόσου (by pass) έχουμε πλέον καλύτερα αποτελέσματα με τη χρήση αρτηριακών μοσχευμάτων (μαστικές και κερκιδικές αρτηρίες).
Ποια είναι η ποιότητα ζωής του ασθενούς μετά την καρδιοχειρουργική επέμβαση; Πόσο αλλάζει η καθημερινότητά του;
Χαρακτηριστικό γνώρισμα της χειρουργικής της καρδιάς είναι πως έχει θεραπευτικό χαρακτήρα, γίνονται δηλαδή για να δώσουν πίσω στον ασθενή την καθημερινότητά του. Ως εκ τούτου, οι επεμβάσεις γίνονται για να προσφέρουν στον ασθενή μεγαλύτερο προσδόκιμο επιβίωσης, καθώς και καλύτερη ποιότητα ζωής. Είναι λοιπόν προφανές πως με εξαίρεση το πρώτο χρονικό διάστημα που ο ασθενής αναρρώνει από την επέμβαση, η υπόλοιπη ζωή του επανέρχεται στο ακέραιο και βελτιωμένη συγκριτικά με το παρελθόν αφού πλέον δεν έχει τα συμπτώματα και τους περιορισμούς της ασθένειας που τον οδήγησε στο χειρουργείο.
Οι περιορισμοί στους καρδιοχειρουργημένους έγκεινται κυρίως στη συνέπεια στη λήψη της φαρμακευτικής τους αγωγής, καθώς και στον επαναπροσδιορισμό της ζωής των σε ένα περισσότερο υγιές πρότυπο.
Από ποια ηλικία και μετά πρέπει να γίνεται ένας προληπτικός καρδιακός έλεγχος για τους άνδρες και τις γυναίκες;
Η Ευρωπαϊκή Καρδιολογική Εταιρεία συνιστά προληπτικό καρδιολογικό έλεγχο σε τακτική βάση για τους άνδρες άνω των 40 ετών και για τις γυναίκες άνω των 50 ετών (ή σε εμμηνόπαυση). Ο τακτικός έλεγχος της καρδιάς πρέπει να ξεκινάει ακόμη και πριν από την ηλικία αυτή, εάν υπάρχει οικογενειακό ιστορικό καρδιαγγειακής νόσου ή παράγοντες κινδύνου που αυξάνουν τις πιθανότητες καρδιαγγειακής νόσου (π.χ. υπέρταση, υψηλή χοληστερίνη, διαβήτης, κάπνισμα, κακή διατροφή, καθιστική ζωή). Η συχνότητα του τακτικού καρδιολογικού ελέγχου εξαρτάται από την κατάσταση της υγείας της καρδιάς σας και τους πιθανούς παράγοντες κινδύνου.
Ωστόσο καρδιολογικός έλεγχος θα πρέπει να γίνεται και στις νεότερες ηλικίες εφόσον ασχολούνται με τον αθλητισμό, καθώς και στις παιδικές ηλικίες που πρόκειται να αθληθούν, τακτική που προστατεύει το παιδί από όλα εκείνα τα άσχημα συμβάντα που ακούμε κάποιες φορές στις ειδήσεις να συμβαίνουν σε νεαρούς αθλητές την ώρα της άσκησης.