Του Μ. Ζουμπουλάκη*
Όταν μια δημόσια συζήτηση δεν στηρίζεται σε ανταλλαγή εμπεριστατωμένων επιχειρημάτων, αλλά σε ιδεολογικά και πολιτικά προστάγματα, τότε είναι αντιπαραγωγική. Για να μπορεί κάποιος να βγάλει ένα συμπέρασμα πρέπει να ξέρει τι είναι αληθές και τι αποτελεί έναν χρήσιμο μύθο στο αφήγημα οποιουδήποτε.
Μύθος 1: το Σύνταγμα (άρθρο 16) μπορεί να ερμηνευτεί έτσι ώστε να υπάρξουν ιδιωτικά ΑΕΙ. Το υπάρχον νομικό πλαίσιο απαγορεύει ρητώς σε ιδιώτες τη σύσταση ανώτατων σχολών. Επιτρέπει ωστόσο την ίδρυση ΑΕΙ από δημόσιους φορείς και ΝΠΔΔ (π.χ. ΟΤΑ, ΤΕΕ, Εκκλησία) και επίσης επιτρέπει στα ευρωπαϊκά ΑΕΙ να ιδρύσουν παραρτήματα με τον όρο ότι θα συνεργάζονται με αντίστοιχα ελληνικά ιδρύματα. Συνεπώς ΑΕΙ μη-κερδοσκοπικού χαρακτήρα μπορούν να γίνουν και σήμερα. Ωστόσο, η εκπαίδευση συνδέεται -σε όλες της τις βαθμίδες με την ιδιότητα του πολίτη- και γι’ αυτό αποτελεί ιστορικά, κυρίαρχο μέλημα κάθε δημοκρατικής πολιτείας. Η αγορά έχει άλλο ρόλο, να παράγει προϊόντα ή υπηρεσίες με όσο το δυνατόν χαμηλότερο το κόστος με σκοπό το κέρδος. Άρα, ιδιωτικά ΑΕΙ χωρίς αναθεώρηση του άρθρου 16 δεν γίνεται.
Μύθος 2: Η ίδρυση ιδιωτικών θα επηρεάσει θετικά τα δημόσια ΑΕΙ. Τα προβλήματα των ελληνικών ΑΕΙ πηγάζουν από τη χρόνια υποχρηματοδότηση και υποστελέχωσή τους και από τον υπερσυγκεντρωτικό έλεγχό τους από το υπουργείο Παιδείας. Ένα στοιχείο μόνον: έχουμε τη χειρότερη αναλογία διδασκόντων/διδασκομένων στην Ευρώπη (1/45). Κατά τα λοιπά η Ελλάδα έχει κάθε λόγο να υπερηφανεύεται για το γεγονός ότι 8 ελληνικά ΑΕΙ βρίσκονται στο 3% της λίστας των διεθνών κατατάξεων ανάμεσα σε 28.000 πανεπιστήμια στον κόσμο. Κανένας άλλος τομέας στην Ελλάδα δεν καταφέρνει τόσα πολλά με τόσο λίγους πόρους. Η ίδρυση ιδιωτικών ΑΕΙ καθόλου δεν μας φοβίζει και λίγο θα επηρεάσει τα κεντρικά ΑΕΙ. Αντιθέτως, θα έχει τραγικά αποτελέσματα για τα περιφερειακά ΑΕΙ ιδίως αυτά της παραμεθορίου (Αιγαίο, Θράκη, Δυτ. Μακεδονία, Ιωάννινα, Ιόνιο, Κρήτη). Μόνον εφόσον η πολιτεία δημιουργήσει υποδομές φοιτητικής μέριμνας παντού, θα μπορεί η ελληνική οικογένεια να επιλέξει σχολή με κριτήρια ακαδημαϊκά-επαγγελματικά και όχι οικονομικά. Αν μαζί με τα 33 λειτουργούντα Κολλέγια, επιτρέψεις και την ίδρυση μιας δεκάδας ιδιωτικών ΑΕΙ, δημιουργείς αθέμιτο ανταγωνισμό αλλά κυρίως απαξιώνεις μια τεράστια δημόσια επένδυση που έκανε το ελληνικό κράτος τα τελευταία 60 χρόνια!
Μύθος 3: τα ιδιωτικά ΑΕΙ θα περιορίσουν την έξοδο των Ελλήνων για σπουδές στο εξωτερικό.
Από τους περίπου 40.000 Έλληνες εγγεγραμμένους σε πανεπιστήμια του εξωτερικού, το μεγαλύτερο μέρος σπουδάζει σε μεταπτυχιακό ή διδακτορικό επίπεδο. Ένα μικρότερο μέρος, προτιμά τις προπτυχιακές σπουδές απευθείας εκτός Ελλάδας ακολουθώντας σπουδές ΙΒ στο Λύκειο. Συνεπώς είναι λιγότεροι αυτοί που πάνε για προπτυχιακές σπουδές στο εξωτερικό και κατευθύνονται προς τους κλάδους πολύ μεγάλης ζήτησης, ήτοι Ιατρική, Νομική και (λίγοι πια) Πολυτεχνείο. Στον βαθμό που κάποιοι ιδιώτες θελήσουν να επενδύσουν τα εκατομμύριά τους σε αυτούς τους κλάδους, θα προσελκύσουν κάποιες εκατοντάδες (;) φοιτητές. Η φοιτητική μετανάστευση δεν θα λυθεί, όπως δεν λύθηκε ούτε στην Κύπρο με επτά ιδιωτικά ΑΕΙ, και παρά τη συνεχή αναβάθμιση των δικαιωμάτων των αποφοίτων Κολλεγίων, που καλύπτουν τη ζήτηση σπουδών για σπουδές χαμηλού κόστους εγκατάστασης και λειτουργίας (διοίκηση επιχειρήσεων, πληροφορική, ψυχολογία, παιδαγωγικά κ.λπ.).
Μύθος 4: τα ιδιωτικά ΑΕΙ θα αντιστρέψουν την έξοδο εγκεφάλων (brain drain) στο εξωτερικό. Οι μισθοί των Ελλήνων πανεπιστημιακών υπολείπονται τρεις και τέσσερις φορές των μισθών στις ανεπτυγμένες χώρες. Ποιος θα αφήσει την καριέρα του σε ένα ευρωπαϊκό πανεπιστήμιο για να δουλέψει σε ένα ιδιωτικό ελληνικό ΑΕΙ, ακόμα και αν οι αμοιβές του είναι ανάλογες των καθηγητών ΑΕΙ. Και φυσικά δεν θα είναι ανάλογες, γιατί ποιος ιδιώτης θα αντέξει να δίνει μικτά (δηλ. με ασφαλιστικές εισφορές προ φόρων) 3.500-4.000 σε κάθε διδάσκοντα; Πού θα φτάσουν τα δίδακτρα αν έχει 50-60 καθηγητές συν τις λειτουργικές δαπάνες; Μόνον άνεργοι νέοι διδάκτορες που έμειναν στην Ελλάδα θα βρουν μια διέξοδο στα ιδιωτικά ΑΕΙ, με ωράρια και μισθούς επιπέδου μεγάλων φροντιστηρίων της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.
Μύθος 5: Τα ιδιωτικά ΑΕΙ θίγουν τα δικαιώματα των αποφοίτων των Δημόσιων ΑΕΙ, υποβαθμίζουν τα πτυχία τους κ.λπ. Για να συμβεί αυτό θα πρέπει να παράγονται ετησίως από τα ιδιωτικά μερικές χιλιάδες απόφοιτοι. Πόθεν; Οι απόφοιτοι λυκείων το 2020 ήταν 76.998 και οι θέσεις εισακτέων στα πανεπιστήμια 78.335. Περίσσεψαν 1.337 θέσεις! Και κάθε χρόνο, λόγω υπογεννητικότητας, είναι και χειρότερα. Αν υπάρχει κίνδυνος, αφορά όλα τα επαγγέλματα, όλων των παραγωγικών τομέων, και όχι λόγω των ιδιωτικών ΑΕΙ. Σε κάθε περίπτωση, το επίπεδο σπουδών των δημόσιων ΑΕΙ είναι εξαιρετικά υψηλό για να αισθάνεται ότι απειλείται από τα ιδιωτικά, αρκεί να χρηματοδοτείται επαρκώς.
Μύθος 6: τα ιδιωτικά ΑΕΙ θα επιδράσουν στην ανάπτυξη. Η κυβέρνηση προώθησε στα ΜΜΕ μια πρόβλεψη για αύξηση 1% του ΑΕΠ, δηλ. περίπου 2 δισ. ευρώ. Δεν μας είπε αν πρόκειται για ετήσια ή μακροχρόνια επίδραση. Αναμφισβήτητα όμως οι ιδιωτικές επενδύσεις -πόσο μάλλον οι ξένες- είναι καλοδεχούμενες, των οποίων το βάρος είναι απροσδιόριστο και δεν αποτελεί αποφασιστικό επιχείρημα.
Το ζήτημα ίδρυσης ιδιωτικών ΑΕΙ πρέπει να συζητηθεί στο πλαίσιο της αναθεώρησης του Συντάγματος, αφού ενισχυθεί το δημόσιο ΑΕΙ σε πόρους και προσωπικό και αφού επιλυθούν τα τραγικά προβλήματα της Β’θμιας εκπαίδευσης. Τότε ίσως η ελεύθερη πρόσβαση στις περισσότερες Σχολές ΑΕΙ θα ήταν κάποια λύσις.
* Ο καθηγητής κ. Μιχαήλ Ζουμπουλάκης είναι μέλος Εκτελεστικής Γραμματείας ΠΟΣΔΕΠ