Του Κυριάκου Παπαγεωργίου
Σάββατο 21 του Δεκέμβρη: Τη μέρα τούτη «διάλεξε» o Xάρος να πάρει από κοντά μας τον συγγραφέα, ερευνητή λαογράφο και κορυφαίο διανοητή του τόπου, τον όσιο των γραμμάτων μας και χρυσό αιώνα της Μαγνησιώτικης κουλτούρας, τον επώνυμο πνευματικό μας πατέρα Κώστα Λιάπη.
Ειρωνεία! Ο κορυφαίος εν ζωή Μαγνησιώτης διανοητής, κριτικός, σχολιογράφος, ερευνητής και χρονογράφος, αλλά και ο μεγαλύτερος στοχαστής – λόγω και διανοία – της κατάξερης εποχής μας, έφυγε τη μικρότερη μέρα του χρόνου…
Ναι! Ο Κώστας ο Λιάπης, το μεγαλύτερο αστέρι του πηλιορείτικου και Θεσσαλικού γαλαξία, μας εγκατέλειψε τη μέρα που έχει τη μικρότερη διάρκεια σε φως, αφήνοντάς μας σύξυλους στα σκοτάδια της πιο μεγάλης νύχτας του χρόνου…
Πώς θα ζήσουμε του λοιπού, αξέχαστε φίλε, με τόσα και τέτοια σκοτάδια και πώς ή πού θα βρούμε πια εκείνα τα φωτερά σημάδια που μας έδειχνες για όσους ορίζοντες δεν είχαμε γνωρίσει;
*
Τον Κώστα Λιάπη τον «πρωτογνώρισα», στις πρώτες διακοπές της αθηναϊκής μου δικηγορίας, όταν ήρθα στον Βόλο, για να προμηθευτώ τα πρώτα του βιβλία: Τις «Ώρες του Πηλίου», που μου άνοιξαν την όρεξη για περιπλανήσεις στο Πήλιο και «Mε τη μάσκα του ψαροντουφεκά», όταν πάλι μου άπλωσε τους ορίζοντες των πυθμένων και των βυθών.
Και στα δυο επιδόθηκα με ζήλο, πείσμα και αγωνία: Αγωνία να του μοιάσω, ίσως και να τον ξεπεράσω. Αλλά δε νομίζω πως μπορεί κανένας να ξεπεράσει τη σκέψη και τη γραφή του Κώστα Λιάπη! Δεν ξεπερνιέται τέτοια φύση, τέτοια κριτική διάνοια, τέτοια πνευματική προσωπικότητα…
*
Αρκεί να σας εκμυστηρευθώ – σε ό,τι αφορά στις θέσεις και πεποιθήσεις μου για τον Λιάπη – τα όσα προηγήθηκαν των συνεντεύξεων και της τελικής παρουσίας του Πηλίου – ομολογουμένως άψογη – σ’ εκείνη την εκπομπή – αφιέρωμα του συνδρομητικού καναλιού HISTORY του ΟΤΕ ΤV, στα τέλη του 2016.
Τότε οι υπεύθυνοι του καναλιού – παραγωγός, σκηνοθέτης και δημοσιογράφος – αφού τους είχε υποδειχθεί η αφεντιά μου ως κατάλληλη για την παρουσία του άγνωστου Πηλίου (καθώς έτσι επιθυμούσαν), μου ζήτησαν να τους καταθέσω και αναλύσω τους στόχους και τα σημεία προσέγγισης των πηλιορείτικων εξοχών, για να τα κινηματογραφήσουν μιλώντας για το καθένα χωριστά.
Δεν το σκέφτηκα καν. Τους υπέδειξα τον Κώστα Λιάπη και φορτικά σχεδόν τους ζήτησα, να με ακολουθήσουν πάραυτα στην Κάτω Γατζέα, ώστε να τον γνωρίσουν από κοντά και ν’ ακούσουν από τα χείλη του αυτά που θα τους έλεγε – και που κατά την άποψή μου ήταν τα σπουδαιότερα, ειπωμένα από τα πιο επίσημα και πιο εκφραστικά χείλη του τόπου μας.
Δεν χρειάστηκαν άλλα επιχειρήματα! Κι ενώ είχα προταθεί εγώ για τα γυρίσματα και τις αναλυτικές πληροφορίες γύρω από την ιστορία, τις τοποθεσίες (κυρίως) και την παράδοση του Πηλίου – που δεν ήμουν ούτε ειδικός ούτε άξιος – η ομιλία του φίλτατου Λιάπη εξουδετέρωσε κάθε αντίρρησή τους, με αποτέλεσμα το αφιέρωμα εκείνο εντέλει να είναι ένας ύμνος του Λιάπη για το Πήλιο, όπως του άξιζε και του αξίζει.
Αλλά κι ένας ύμνος για τον ίδιο τον Κώστα τον Λιάπη, που έδωσε ολόκληρο τον εαυτό του παρουσιάζοντας με εμπεριστατωμένη πληροφορική ανάλυση ολοκληρωμένο τον άξονα της πηλιορείτικης κορμοστασιάς, μα και της πηλιορείτικης ιδιολεξίας, αφήνοντάς μας όλους άφωνους. (*).
*
Όταν ύστερα από χρόνια «ιδιαίτερης γνωριμίας», φιλίας και συμβουλευτικής δράσης, από μέρους του, κατάλαβα πως με είχε πια «ανάγκη», για κάποιες δράσεις που ο ίδιος πια λόγω και της ηλικίας του, αδυνατούσε να εκπληρώσει, έ, τότε ήταν που πέταξα στα ουράνια, γιατί, μαθές, θα τον εξυπηρετούσα και λογιζόμουνα ένας μικρός σατραπίσκος μαθητής του που μπορούσε να δώσει (ή να πάρει) δείγματα της ζάπλουτης παρακαταθήκης του.
*
Με τον Κώστα Λιάπη γνωριστήκαμε από κοντά τον Απρίλη του 2000, όταν έπεισα τους φίλους και συνεργάτες μου από το ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΑΝΟΡΑΜΑ να κάνουμε ένα αφιέρωμα στον Αϊ-Γιώργη Νηλείας, τον Μεγάλο Αϊ-Γιώργη…
Πράγματι τότε ήρθε όλη η ομάδα του περιοδικού στον Αϊ-Γιώργη, διέμεινε στον ξενώνα του Δερελή και μοιραία έφτασε η ώρα να γνωριστούμε με τον Κώστα Λιάπη.
Ο Λιάπης, μόλις είδε το τελευταίο τεύχος του περιοδικού και τη δουλειά που γίνεται σε αυτό ενθουσιάστηκε και μας προσκάλεσε σε γεύμα στον ξενώνα του Αϊ-Γιώργη κι εκεί έγινε η πρώτη γνωριμία μου με τον ίδιο.
Αντιγράφω από το ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΑΝΟΡΑΜΑ, (τεύχος 29, Μαρτίου – Απριλίου 2001) σε ό,τι αφορά στον Λιάπη:
«Δεν είναι εύκολο με μακρινές ματιές να γνωρίσει κανείς σε βάθος έναν τόπο. Κι ούτε μπορεί ν’ ανακαλύψει από μόνος του, όλα όσα γνωρίζει ένας ντόπιος. Πολύ περισσότερο όταν αυτός ο ντόπιος είναι λόγιος, που αφιέρωσε πολλά χρόνια από τη ζωή του στη σπουδή και αναδίφηση αρχείων και πηγών. Είναι ο Κώστας Λιάπης, δάσκαλος, ερευνητής και συγγραφέας του Πηλίου και της ιδιαίτερης πατρίδας του, του Αϊ-Γιώργη.
Το ίδιο βράδυ μάς δέχεται στο σπίτι του, στην Κάτω Γατζέα. Από τα πρώτα κιόλας βήματα στο εσωτερικό νιώθουμε τη ζεστασιά του ξύλου, την έξοχη αισθητική των παλιών πηλιορείτικων αρχοντικών στο δάπεδο, στις πόρτες, στα ταβάνια και σε κάθε λεπτομέρειά της.
Λίγο αργότερα, στο μεγάλο καθιστικό του δευτέρου ορόφου, εισχωρούμε στα άδυτα του Λιάπη, στη βιβλιοθήκη του.
Για κάθε άνθρωπο του πνεύματος η βιβλιοθήκη είν’ ένας χώρος ιερός, ένα πραγματικό εργαστήρι του νου και της ψυχής του. Περιφέρω τα μάτια μου (γράφει ο Θεόφιλος Μπασγιουράκης) στους τοίχους, στα ράφια, στις παλιές σπάνιες εκδόσεις, σ’ όλη αυτή τη συσσωρευμένη σοφία. Κι ύστερα παρατηρώ τον Λιάπη, έτσι όπως είναι καθισμένος δίπλα μας και μας μιλάει. Και σκέφτομαι με δέος, πόσα χρόνια, πόσες ατέλειωτες ώρες σπουδής και έρευνας χρειάστηκαν, για να μπορεί να μας μιλάει απόψε για το Πήλιο και τον Αϊ-Γιώργη, για το παρελθόν και την ιστορία του τόπου του. Μια ιστορία που δεν τη συνάντησε καταγραμμένη συστηματικά σε κάποιο βιβλίο, για να την αποστηθίσει. Μα χρειάστηκε να την αναζητήσει και να την ανασυνθέσει μετά από μακροχρόνια συγκριτική αξιολόγηση χιλιάδων τυπωμένων σελίδων και παλιών χειρόγραφων, μέσα από θρύλους, μνήμες και διηγήσεις των παλιών, μέσα από προσωπική έρευνα σε εκκλησίες και μοναστήρια, σε ξεχασμένα καλντερίμια και σιωπηλούς νερόμυλους, σε παλιές επιγραφές, εικόνες και ερείπια…».
*
Πέρασαν τα χρόνια κι εγώ με τον Κώστα γενήκαμε φίλοι. Πήγαινα τακτικά στο σπίτι του στη Γατζέα και μιλούσαμε με τις ώρες. Τον άκουγα για πεζοπορίες, για αναβάσεις σε βουνά, για «αιχμαλωσίες» σε κακοτοπιές, για ψαρέματα, για καταδύσεις, αλλά από κάποια στιγμή τον ένιωσα να τείνει τα ώτα του για ν’ ακούσει και μένα.
Κι ανάμεσα σ’ εκείνα που άκουγε να του αφηγούμαι ήταν και η άγνωστη σ’ εκείνον ορεινή καμπύλη της Νιάλας, των Αγράφων (**).
Και μου ζητάει (πάνε τουλάχιστον οκτώ χρόνια) να τον οδηγήσω σε αυτό το οροπέδιο και στο χωριό Άγραφα, έστω για ένα βράδυ, προκειμένου να μάθει από πού προέρχεται το όνομά του, καθώς είχε πληροφορίες ότι έχει προγονικές καταβολές από αυτή την περιοχή.
Δεν θα το συγχωρήσω στον εαυτό μου που δεν κατάφερα να τον «πείσω» να πάμε. Αλλά μια εγώ με τα δικά μου αδιάκοπα «ταξίδια» και μια εκείνος με τα δικά του «ταξίδια» στις ελιές ή στη ΒΙΓΛΑ και την ΠΛΩΡΗ, τον έκαναν να αναβάλλει συνέχεια εκείνο το συμβολικό ταξίδι…
*
Αξέχαστε φίλε Κώστα, δε θα ξεχάσουμε τα όμορφα απογέματα στο ζεστό φιλικό σου καθιστικό, με τον καφέ, το τσίπουρο και την καλή μοναδική κουβέντα που μας καθήλωνε (καθήλωνες) ώς αργά το βράδυ (πότε με τον Μιχάλη Μπάστα, πότε με το Γιάννη Μαντίδη και πότε με τον Θεόφιλο – που ερχόταν ειδικά για σένα από τη Θεσσαλονίκη) λαχταρώντας να αφουγκραστούμε ιδέες και μηνύματα και να εισπράξουμε προτροπές και παραινέσεις, όλα γαρνιρισμένα με το μοναδικό σου χιούμορ, τη δική σου αξεπέραστη ευτραπελία.
Μια ευτραπελία προσαρμοσμένη στο ύφος που έπλαθες με την ακαταπόνητη και πάντα αξιόμαχη ευγλωττία και σατιρική διάθεσή σου…
Καλά ταξίδια στους παράδεισους που μας έμαθες, Κώστα…
(*) Σε μένα ο Λιάπης άφησε το θέμα της παρουσίας του Θεόφιλου, με λήψεις και «γυρίσματα» στον φούρνο του Βελέτζα και στο καφενείο της Μακρινίτσας.
(**) Στη μνήμη του Κώστα αφιερώνουμε το τελευταίο τείχος του ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΑΝΟΡΑΜΑΤΟΣ, που κυκλοφορεί στις μέρες μας και που έχει επιμεληθεί ο υπογράφων, για το εκπληκτικό οροπέδιο της Νιάλας.