Η κεφαλαλγίες είναι ένα πολύ συχνό ιατρικό πρόβλημα, το οποίο δεν αντιμετωπίζεται με την δέουσα προσοχή από τις υγειονομικές αρχές, ούτε και από τους ιατρούς μερικές φορές. Παραδόξως, ακόμη και εκείνοι που υποφέρουν από κεφαλαλγίες υποτιμούν τις παθήσεις αυτές, επειδή θεωρούν ότι εφόσον δεν είναι επικίνδυνες για τη ζωή, δεν αξίζουν θεραπείας και προσοχής, παρότι καταστρέφουν τις ημέρες τους όταν εμφανίζονται. Κι όχι μόνο τις δικές τους ημέρες, οι κεφαλαλγίες καταστρέφουν και τις οικογενειακές ημέρς, ή περιορίζουν επεισοδιακά την εργασιακή απόδοση των ασθενών.
Η πιο συχνή κεφαλαλγία που αποτελεί από μόνη της πάθηση αυτή καθ’ εαυτή και δεν είναι σύμπτωμα άλλης πάθησης του εγκεφάλου, είναι η κεφαλαλγία τύπου τάσεως, που είναι ένας ήπιος πονοκέφαλος ο οποίος απλώνεται σε όλο το κεφάλι και τις περισσότερες φορές δεν περιορίζει τις δραστηριότητες του ασθενή. Περίπου δύο δισεκατομμύρια έχουν αυτή την ήπια-τις περισσότερες φορές-πάθηση. Είναι η τρίτη πιο συχνή αρρώστια παγκόσμια, μετά την τερηδόνα και την φυματίωση. Όταν είναι έντονη κεφαλαλγία τύπου-τάσεως όμως, τότε περιορίζονται οι δραστηριότητες. Η κεφαλαλγία τύπου τάσεως που περιορίζει τις δραστηριότητες προσβάλει περίπου 300.000 Έλληνες πολίτες ηλικίας 18 έως 65 χρονών, όπως έδειξε πανελλαδική επιδημιολογική μελέτη της ελληνικής εταιρείας κεφαλαλγίας πριν από τέσσερα χρόνια. Στις περιπτώσεις αυτές, ειδικά όταν οι κεφαλαλγίες τύπου τάσεως είναι πολύ συχνές, μερικές φορές σχεδόν καθημερινές, απαιτείται ειδική φαρμακευτική θεραπεία σε καθημερινή βάση, εκτός από τη θεραπεία που χρειάζεται για την αντιμετώπιση της κρίσης.
Η δεύτερη σε συχνότητα, αλλά πρώτη από άποψη σοβαρότητας και επιπτώσεων πρωτοπαθής κεφαλαλγία, είναι ημικρανία. Ημικρανία είναι μία πάθηση που προσβάλλει περίπου έναν στους 10 συμπολίτες μας, πολύ συχνότερα τις γυναίκες, κυρίως της παραγωγικής ηλικίας, η οποία εκδηλώνεται με έντονο πονοκέφαλο, συνήθως στην μια πλευρά του κεφαλιού, ταυτόχρονα με τάση για εμετό ή και εμετό, δυσανεξία στο φως, στο θόρυβο και στις οσμές. Είναι αξιοσημείωτο ότι, ακόμα και η μια μικρή φυσική δραστηριότητα επιδεινώνει όλα αυτά τα συμπτώματα της ημικρανίας σε τέτοιο βαθμό, που να καθηλώνει τον ασθενή στη διάρκεια της κρίσης, η οποία μπορεί να διαρκέσει μέχρι και τρεις ημέρες. Ένας στους πέντε συμπολίτες μας που έχει ημικρανία, λίγο πριν από την εμφάνιση του πόνου μπορεί να βλέπει παλλόμενες γραμμές στη μια πλευρά του οπτικού του πεδίου, συνήθως άχρωμες, οι οποίες κινούνται σαν πεταλούδες και μεγαλώνουν μέσα οπτικό του πεδίο. Όταν συμβαίνει αυτό για πρώτη φορά τρομάζει τους ασθενείς, και δικαίως, επειδή διαρκεί συνήθως10-30 λεπτά, δημιουργώντας την εντύπωση ότι πρόκειται είτε για κάποιο σοβαρό πρόβλημα στα μάτια μας, είτε για κάποιο σοβαρό πρόβλημα στον εγκέφαλό μας. Αν κλείσουμε τα μάτια στη διάρκεια αυτού του φαινομένου, θα δούμε ότι αυτές οι εικόνες, οι παλλόμενες γραμμές που μεγαλώνουν σιγά-σιγά, είναι ακόμη ορατές, και αυτό συμβαίνει επειδή τα οπτικά αυτά φαινόμενα πηγάζουν από τον ίδιο τον εγκέφαλο και δεν σχετίζονται με τα μάτια μας. Πρόκειται για την ημικρανική αύρα, μια καλοήθη κατάσταση που δεν προκαλεί δηλαδή βλάβη, οι άλλες δυσμενείς επιπτώσεις στην υγεία μας. Περίπου 1 δισεκατομμύριο υποφέρουν από ημικρανία σε όλον τον κόσμο και από άποψη συχνότητας η αρρώστια αυτή κατατάσσεται ως πέμπτη ανάμεσα σε όλες τις παθήσεις της ιατρικής. Στην Ελλάδα η Ελληνική Εταιρεία Κεφαλαλγίας διαπίστωσε στην πρόσφατη κλινική μελέτη που εκπόνησε ότι περίπου 600 χιλιάδες συμπολίτες μας υποφέρουν από ημικρανία, η οποία περιορίζει τις δραστηριότητές τους και απαιτεί επομένως ιατρική θεραπεία. Είναι χαρακτηριστικό ότι λόγω της ημικρανίας 4 εκατομμύρια εργατοημέρες χάνονται κάθε χρόνο στην Ελλάδα. Και αυτό αφορά όχι μόνον ημέρες στην εργασία αλλά και απώλειες ημερών οικογενειακής φροντίδας από τις μητέρες.
Όπως όλες οι πρωτοπαθείς κεφαλαλγίες, έτσι και ημικρανία, είναι μία αρρώστια που οφείλεται στην έκφραση πολλών γονιδίων, όπως είναι η αρτηριακή υπέρταση και ο σακχαρώδης διαβήτης. Όταν η ημικρανία είναι σοβαρής έντασης ή μεγάλης συχνότητας απαιτεί προσεκτική ιατρική φροντίδα. Η φαρμακευτική θεραπεία της ημικρανίας είναι συμπτωματική όταν αφορά τη θεραπεία της ίδιας της ημικρανικής κρίσης και προφυλακτική όταν αφορά τον περιορισμό της συχνότητας των ημικρανικών κρίσεων. Στην προφυλακτική θεραπεία της ημικρανίας χορηγείται επομένως ένα φάρμακο σε σταθερή βάση, είτε καθημερινά, είτε μηνιαίως. Πρόσφατα αποκτήθηκαν καινούργια φάρμακα τα οποία στοχεύουν αποκλειστικά στους μηχανισμούς της ημικρανίας, με έναν τρόπο εντελώς πρωτότυπο και έχουν προσφέρει πολύ μεγάλη ανακούφιση στους ασθενείς, τόσο στην Ελλάδα όσο και παγκόσμια. Τα φάρμακα αυτά χορηγούνται υποδόριως στην περίπτωση των μονοκλωνικών αντισωμάτων, ή από το στόμα. Είναι φάρμακα μεγάλου κόστους και επομένως προκαλούν ανησυχία στο οικονομικό επιτελείο του υπουργείου υγείας το οποίο έχει θεσπίσει αυστηρούς κανόνες χορήγησης περιορίζοντας την χρήση τους. Όμως η αντιμετώπιση της ημικρανίας, ακόμη και με ακριβά φάρμακα, είναι σαφώς συμφέρουσα γιατί απαλλάσσει τους πολίτες τόσο από τον πόνο, όσο και από αναπηρία και επομένως επιστρέφει τα χρήματα της θεραπείας στην κυβέρνηση και στον εργοδότη. Τέλος, υπάρχουν επιστημονικές μελέτες που έχουν εκπονηθεί στην Ελλάδα και αποδεικνύουν ότι το όφελος-κόστος των φαρμάκων αυτόν είναι θετικό, ότι δηλαδή η ανακούφιση που προσφέρουν αξίζει το κόστος τους.
Ένας άλλος συχνός πονοκέφαλος που προσβάλλει περίπου ένα/μια πολίτη στους 1500 πολίτες, είναι η αθροιστική κεφαλαλγία. Αυτός ο πονοκέφαλος είναι πραγματικά ένας δραματικός πόνος, εστιάζεται αποκλειστικά στο ένα μάτι και προσβάλλει πολύ περισσότερο τους άνδρες. Στη διάρκεια της κρίσης που συνήθως διαρκεί 1-2 ώρες, εκτός από τον πολύ έντονο πόνο στο μάτι, έχουμε δακρύρροια, ρινόρροια, κοκκίνισμα του ματιού και πτώση του βλεφάρου στο μάτι που πονά. Ο πόνος εμφανίζεται στη διάρκεια της νύχτας ξυπνώντας βάναυσα τον ασθενή και οι κρίσεις συσσωρεύονται σε αθροιστικές περιόδους, γι’ αυτό και ο πονοκέφαλος αυτός ονομάζεται αθροιστική κεφαλαλγία. Η διάρκεια της αθροιστικής περιόδου στην οποίαν συσσωρεύονται οι καθημερινές κρίσεις πονοκεφάλων, κυμαίνεται από μερικές εβδομάδες έως μερικούς μήνες και στη διάρκεια της ο ασθενής είναι πραγματικά ανάπηρος από τις επαναλαμβανόμενες καθημερινές κρίσεις έντονου πονοκέφαλου. Υπάρχει ειδική θεραπεία για την αντιμετώπιση των κρίσεων, αλλά αποτελεσματική προφυλακτική θεραπεία δεν υπάρχει για αρκετούς ασθενείς με αθροιστική κεφαλαλγία. Ένα μονοκλωνικό αντίσωμα έχει δοκιμαστεί σε μια μόνο μελέτη και φαίνεται πως βοηθά τους ασθενείς, αλλά δεν έχει έγκριση θεραπείας στην Ευρώπη. Όταν η αθροιστική κεφαλαλγία είναι έντονη και δεν απαντά στις διαθέσιμες θεραπείες, καταφεύγουμε στο μονοκλωνικό αντίσωμα, ενώ ένα άλλο νεότερο πάλι μονοκλωνικό αντίσωμα δοκιμάζεται σε παγκόσμια κλινική μελέτη στην οποία συμμετέχουν και ιατροί-ασθενείς από την Ελλάδα, ελπίζοντας να έχει θετικά αποτελέσματα, ώστε και η αρρώστια αυτή να αποκτήσει την ενδεδειγμένη θεραπεία της.
Συμπερασματικά, οι κεφαλαλγίες είναι πολύ συχνές και ταλαιπωρούν πολλούς συμπολίτες μας. Στις 2-4 Μαρτίου 2023, στο Πανελλήνιο Συνέδριο της Ελληνικής Εταιρείας Κεφαλαλγίας που θα διεξαχθεί στη συμπρωτεύουσα, με διεθνή συμμετοχή ειδικών για τις κεφαλαλγίες από όλον τον κόσμο, θα παρουσιασθούν τα νεότερα δεδομένα για τη διάγνωση και τη θεραπεία της ημικρανίας και της αθροιστικής κεφαλαλγίας, ώστε να ενημερωθούν πλήρως οι Έλληνες ιατροί.
Δήμος-Δημήτριος Μητσικώστας
Καθηγητής Νευρολογίας ΕΚΠΑ
Πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Κεφαλαλγίας