Του
Δημήτρη Κωνσταντάρα-Σταθαρά
Στον απόηχο του δύστηνου επετειακού έτους 2022, 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή (1922-2022), τα Μικρασιατικά Σωματεία κυκλοφόρησαν για το 2023 ημερολόγια με θέματα πολιτισμού και πνευματικού πλούτου των Μικρασιατών πατέρων μας, για να φανεί ότι εκτός από πενιχρές αποσκευές τους που μπόρεσαν να φέρουν οι Μικρασιάτες πατέρες μας, έφεραν στην ψυχή και στο μυαλό τους έναν άυλο πολιτισμό, που τον μεταφύτευσαν στη νέα τους πατρίδα. Φυλλομετρώντας τα, αναλογίζεσαι τον εσωτερικό κόσμο τους, που μετά την καταιγίδα της Καταστροφής, που καρποφόρησε στο νέο ρίζωμά τους. Στο σημείωμα που ακολουθεί παρουσιάζουμε το Ημερολόγιο του Μικρασιατικού Συλλόγου «Το Εγγλεζονήσι».
Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Μικρασιατών Νέας Ιωνίας Μαγνησίας «Το Εγγλεζονήσι» αφιερώνει το Ημερολόγιό του «Στον Μικρασιάτη συγγραφέα Παναγιώτη Κατσιρέλο (1915-2007)». Με ένα εκφραστικό εξώφυλλο (εμπροσθόφυλλο) με το πορτρέτο του Παναγιώτη Κατσιρέλου και μ’ ένα σκίτσο του από την κόλαση στο λιμάνι της Σμύρνης, μαζί με το οπισθόφυλλο, που έχει τα εξώφυλλα των βιβλίων του, παίρνουμε μια «γεύση» για το περιεχόμενό του. Η κ. Ουρανία Σταματιάδου-Κουτσογιάννη, φιλόλογος, πρόεδρος του Συλλόγου «Το Εγγλεζονήσι», που είχε την επιμέλεια των κειμένων, κάνει μια σφαιρική επιλογή της συγγραφικής παρουσίας και των συγκλονιστικών σκίτσων του Π. Κ. με σεβασμό και εκτίμηση.
Στην «Αυτοβιογραφία του» ο Π. Κ. σημειώνει: «Γεννήθηκα μέσα στη δίνη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου (1915), στην ελληνικότατη Σμύρνη της Ιωνίας και τουρκικής κατοχής… Είδαμε την ολέθρια οπισθοχώρηση των δικών μας στρατιωτών, με πόνο στην καρδιά. Είδαμε τη Σμύρνη να καίγεται… Και με το περιφρονητικό στίγμα του «πρόσφυγα» στα παραπέρα βήματα της πορείας μας δημιουργήσαμε. Μεγαλουργήσαμε αλλού. Σταθήκαμε όρθιοι…». Την «Αυτοβιογραφία» του συμπληρώνει ένα κείμενο του υπογράφοντος το άρθρο αυτό (σελ. 11). Στη σελίδα 12 έχει τα δυο εμβληματικά του ποιήματα «Σμύρνη η Ρωμιά» και «Νέα Ιωνία». Για το πρώτο γράφει: «Σμύρνη μου / Σμύρνη Ρωμιά! / Πόλη που συ με γέννησες! / Τα μάτια μου δεν πρόλαβα / -μικρό παιδί- / να δω καλά / το θείο πρόσωπό σου, / την ομορφιά σου που μου λεν’ / τα κάλλη σου / τη χαρά σου / κι όλη την αρχοντιά σου…». Στο δεύτερο, αφού «σφυροκοπάει» με έξι επίθετα-μετοχές (τρομαγμένη, γυμνωμένη, πονεμένη, ορφανεμένη, πεινασμένη και διωγμένη ήρθες εδώ με αγωνία) καταλήγει: «Έπεσες στη δουλειά και τη δημιουργία. Σ’ είδα: Μια νέα έφτιαξες πατρίδα, την πόλη μας. Τη Νέα Ιωνία». Και ακριβώς στην απέναντι σελίδα 13 έχει δυο χαρακτηριστικές γκραβούρες-σκίτσα του Π.Κ.
Στη συνέχεια ένα κείμενο του δημοσιογράφου και συγγραφέα Τάσου Αυγερινού μάς δίνει ένα περίγραμμα από το λογοτεχνικό έργο του Π.Κ. αναφέροντας ότι: «Το λογοτεχνικό έργο του είναι καθαρά βιωματικό, είναι απεικόνιση της ίδιας του της ζωής. Είναι αναπαράσταση των όσων έζησε από τα χρόνια της Μικρασιατικής Καταστροφής, από τα δύσκολα χρόνια της προσφυγιάς, το απογοητευτικό κατεστημένο της εποχής». Ακολουθεί ένα εκτεταμένο απόσπασμα από το πρώτο του και βραβευμένο βιβλίο-μυθιστόρημα «Στάση Μαυρομάτη», που αξίζει να διαβαστεί -ολόκληρο το μυθιστόρημα- για να «ζήσει» τις συνθήκες της Καταστροφής και της Προσφυγιάς. Στη συνέχεια αναλύονται -με αποσπάσματα- και άλλα έργα του, που δείχνουν το λογοτεχνικό εύρος του Π.Κ.
Στις επόμενες σελίδες επώνυμοι πνευματικοί άνθρωποι των γραμμάτων δίνουν το δικό τους στίγμα για τον Π.Κ. Ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Γιώργος Τσιντσίνης θα καταλήξει στο άρθρο του: «Ο Κατσιρέλος, όμως, πέρα από τη συγγραφική του αξιοσύνη, νομίζω ότι θα μείνει για πάντα στις καρδιές μας για το ήθος του, την ειλικρίνεια, την αμεσότητα, την απλότητα και τη σεμνότητά του».
Ο Χαράλαμπος Χαρίτος, τώρα ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, τότε φιλόλογος στο 1ο Λύκειο Νέας Ιωνίας, που «ανακάλυψε» πρώτος τον Π.Κ. και πρόβαλε το ταλέντο του σημειώνει (σελ. 41): «Ο Κατσιρέλος δεν υποτίμησε ποτέ κανέναν και έκρυβε πεισματικά τις προσβολές που του είχαν κάνει. Ήταν ένας μεγάλος άνθρωπος».
Τη σκυτάλη θα πάρει η φιλόλογος-ερευνήτρια-συγγραφέας Βασιλεία Γιασιράνη-Κυρίτση, η οποία, μεταξύ άλλων, σημειώνει και τούτα: «Εκείνο που ξεχωρίζει στο έργο του Π.Κ., συγκλονίζει και συναρπάζει είναι η σύλληψη του μύθου του, ο λυρισμός της περιγραφικότητας του ρεαλισμού του και το ιστορικό στοιχείο που πάντα συνυπάρχει μέσα σ’ αυτόν».
Θα ακολουθήσει ο Ηλίας Κ. Ζιώγας, λογοτέχνης – συγγραφέας – δημοσιογράφος, ο οποίος από το 1978 είχε διαγνώσει το λογοτεχνικό ταλέντο του Π.Κ. και στον πρόλογο του έργου του «Οι αρβύλες», σημειώνει εμφατικά: «Βιάζομαι να το πω! Ο Π.Κ. έγραψε ένα αριστούργημα! Γεμάτο ανθρωπιά, τρυφερότητα, υψηλό φρόνημα πατριδολατρείας, με ολοζώντανους χαρακτήρες!».
Οι δήμαρχοι Νέας Ιωνίας Στέφανος Φούσκης και Παύλος Μαβίδης, καθώς και ο πρόεδρος του Πολιτιστικού Οργανισμού του Δήμου Νέας Ιωνίας Στέφανος Λάζος, όπως και ο πρόεδρος της ΕΚΠΟΛ Μαγνησίας Παν. Μαστρογιάννης και η δημοσιογράφος Γλυκερία Υδραίου, θα καταθέσουν τις δικές τους μαρτυρίες για την αξία του έργου και την προσωπικότητα του Π.Κ.
Το αφιέρωμα στον Π.Κ. θα κλείσει με τις τιμητικές διακρίσεις που έλαβε ο συγγραφέας μας από διάφορους φορείς. Εδώ, ας μου επιτραπεί να συμπληρώσω για την τιμητική διάκριση που έλαβε από το Βραβείο Ιπεκτσί, που έχει κάποια σημασία. Το Βραβείο Αμπντί Ιπεκτσί καθιερώθηκε να απονέμεται κάθε δυο χρόνια στη μνήμη του δολοφονηθέντος το 1979 δημοσιογράφου και διευθυντή της εφημερίδας «Μιλιέτ» της Κωνσταντινούπολης, ειρηνιστή και ένθερμου υποστηρικτή της ελληνοτουρκικής φιλίας. Το Βραβείο καθιερώθηκε από το 1981 με αναφορά στην ελληνοτουρκική φιλία (μελέτη, διήγημα, μυθιστόρημα, ποίημα και ό,τι άλλο έχει σχέση με τον λόγο και πράξεις). Το 1981 ο Παναγιώτης Κατσιρέλος διάβασε τη σχετική προκήρυξη και έστειλε (μόνος και άγνωστος) το διήγημά του «Ο εργάτης του Ντόρτμουντ». Το διήγημα αυτό το εμπνεύστηκε όταν πήγε στη Γερμανία να επισκεφθεί την κόρη του. Στην πόλη Ντόρτμουντ, σε μια πλατεία που είχε έναν μπρούτζινο αδριάντα ενός εργάτη, στάθηκε και τον περιεργαζόταν, όταν εκεί κοντά του βρέθηκε και ένας εργάτης Τούρκος-μετανάστης. Πιάσανε συζήτηση και… έγινε λόγος περί φιλίας των δύο λαών… Η Επιτροπή τού απένειμε το Βραβείο και ήταν ο πρώτος που το έλαβε (1981). Στα επόμενα χρόνια πήραν το Βραβείο σπουδαίοι επώνυμοι άνθρωποι των Γραμμάτων και της Πολιτικής (Διδώ Σωτηρίου, Αγάπη Βενέζη-Μολυβιάτη, Κωνσταντίνος Μητσοτάκης κ.ά.).
Το Ημερολόγιο θα κλείσει με τον επίλογο του Δ.Σ. του Συλλόγου «Το Εγγλεζονήσι».
Είναι ένα συγκινητικό αφιέρωμα μνήμης και τιμής στον πρώτο λογοτέχνη της Νέας Ιωνίας και αξίζουν συγχαρητήρια στο Δ.Σ. του Συλλόγου «Το Εγγλεζονήσι».