Του
ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΑΡΔΑΚΑ,
Συνταγματάρχη ε.α
Τι είναι άραγε το Ύψωμα 731; Τι διαδραματίσθηκε πάνω σε αυτό και πότε;
Το Ύψωμα 731 είναι ένας ορεινός όγκος αποτελούμενος από το σύμπλεγμα των Υψωμάτων Κιαφέ Λουζίτ, 731, 717, και Μπρέγκου Ράπιτ, ευρισκόμενο 20 χιλιόμετρα βόρεια του Χωριού Κλεισούρα της Βορείου Ηπείρου και δεσπόζει πάνω στην επαρχιακή οδό Βεράτι – Κλεισούρα – Πρεμετή – Κόνιτσα – Ιωάννινα αποτελώντας από στρατιωτικής απόψεως στρατηγικής σημασίας κομβικό σημείο.
Είναι το ακρότατο σημείο στο οποίο έφθασε ο Ελληνικός Στρατός στον Κεντρικό Τομέα του Αλβανικού Μετώπου (Β’ Σώμα Στρατού) κατά τη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού Πολέμου 1940-1941.
Είναι το Ύψωμα για το οποίο ο αντιστράτηγος Τσουβαλάς Γεώργιος σε μια συνομιλία του με τον πρώην αντιπρόεδρο της Βουλής Ισαάκ Λαυρεντίδη (ο οποίος τότε ήταν έφεδρος υπολοχαγός διοικητής του 90 Λόχου υπερασπιστής του Υψ. 731) για το αν οι αμυνόμενοι στο Ύψωμα είχαν το δικαίωμα να χρησιμοποιούν τα σώματα των νεκρών συναδέλφων τους ως προκάλυμμα από τα πυρά του εχθρού, προέβη στη συγγραφή και έκδοση βιβλίου 400 σελίδων δηλώνοντας (το γεγονός με εντυπωσίασε και άρχισα να ασχολούμαι με την επί του 731 Υψώματος μάχη περί της οποίας ουδέν εδιδάχθην εις τας παραγωγικάς και επιμορφωτικάς σχολάς των Ενόπλων Δυνάμεων, απόφοιτος των οποίων τυγχάνω). Γιατί άραγε;
Είναι το Ύψωμα πάνω στο οποίο εθραύστη η περιβόητη εαρινή επίθεση (Primavera) των Ιταλών του Μουσολίνι, ο οποίος την είχε σχεδιάσει, οργανώσει και την παρακολούθησε στις 9 Μαρ. 1941 από το Υψ. Κόμαριτ των Γκλαβών 10 χιλιόμετρα Δυτικά του 731.
Είναι το Ύψωμα το οποίο από τις 06.30 ώρας της 9 Μαρ. 1941 εδέχθη 100.000 βλήματα από τα ιταλικά πυροβόλα διαφόρων διαμετρημάτων εξαιρουμένων των βλημάτων όλμων και των βομβών της Αεροπορίας και το οποίο από δασωμένο με δένδρα ύψους 4-5 μέτρων έμεινε εντός δίωρου γυ-μνό και ο υψοδείκτης του δεν ανέγραφε πλέον ύψος 731 μέτρα, αλλά 726.
Είναι το Ύψωμα το οποίο άλλοι το ονόμασαν νέες Θερμοπύλες, άλλοι νέα Δερβενάκια, άλλοι Βερντέν του Α’ ΠΠ. Οι υπερασπιστές του όμως το ονόμασαν Γολγοθά.
Είναι το Ύψωμα πάνω στο οποίο αμύνθηκαν το πρώτο 4ημερο οι Θεσσαλοί (Λαρισαίοι, Βολιώτες, Τρικαλινοί και Καρδιτσιώτες) οι οποίοι δίδαξαν το ευ αγωνίνεσθαι και ταπείνωσαν τις ορδές του φασίστα Μουσολίνι μη παραχωρώντας σπιθαμή εδάφους και αναγκάζοντάς τον την 21 Μαρ. 1941 ταπεινωμένος, απογοητευμένος και πικραμένος από την εξέλιξη της καταστάσεως, να αναχωρήσει για τη Ρώμη αφού πρώτα κάλεσε τον στρατηγό της Αεροπορίας Πρίκολο δηλώνοντάς του: «Απεφάσισα να γυρίσω στη Ρώμη γιατί αηδίασα από αυτό το περιβάλλον. Δεν προχωρήσαμε ούτε βήμα. Περιφρονώ βαθύτατα όλους αυτούς», εννοώντας τους στρατηγούς του. Με έχουν εξαπατήσει. Δεν του εξήγησε, όμως, κανένας αρμόδιος του φασιστικού του περιβάλλοντος ότι οι Έλληνες διακατείχοντο από ιδανικά τα οποία έχουν στο αίμα τους από αρχαιοτάτων χρόνων και το είχαν αποδείξει στον Μαραθώνα, στις Θερμοπύλες, στη Σαλαμίνα, Πλαταιές στα Δερβενάκια, στους Βαλκανικούς Πολέμους και στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Είναι το Ύψωμα για τους υπερασπιστές του οποίου ο υποστράτηγος Μπάκος Γεώργιος, διοικητής του Β’ Σώματος Στρατού και μετέπειτα υπουργός της κατοχικής κυβερνήσεως, την 15-5-1941 απευθυνόμενος στους διοικητές των Μεγάλων Μονάδων τους είπε: «Επειδή το Ύψωμα 731 έχει καταστεί λόγω της κολάσεως του πυρός, πραγματικός θρύλος μεταξύ των αμυντικών δυνάμεων του Β’ Σ.Σ. ουδείς δε αμφισβητεί ότι οι αμυνόμενοι του 731 έχουν το δικαίωμα στον τίτλο του ήρωα, υποβάλλατέ μου ονομαστική κατάσταση αξιωματικών και οπλιτών οι οποίοι αμύνονταν από 7 Μαρ. έως 5 Απρ. 1941 ίνα διατάξω τιμής ένεκεν την προαγωγή των στον ανώτερο βαθμό ως και την απονομή της επιβαλλόμεννης Ηθικής Αμοιβής».
Δεν έγινε, όμως, τίποτε λόγω των γεγονότων που επακολούθησαν (Κατοχή-Εμφύλιος) αναγκάζοντας 28 χρόνια αργότερα (1969) τον υποστράτηγο Βραχνό Βασίλειο, διοικητή της Ιης Μεραρχίας Πεζικού (Σιδηρά Μεραρχία Λαρίσης) κατά τη διάρκεια του Πολέμου και Υπερασπιστή της Ζώνης Ευθύνης όπου ανήκε το 731 να δημοσιεύσει άρθρο με τίτλο «Οι λησμονημένοι ήρωες του 731 Υψώματος», στο οποίο αποτυπωνόταν η πικρία του για τη στάση της Ελληνικής Πολιτείας έναντι των σκληρώς αγωνισθέντων τέκτων της των θυσιασθέντων για τη σωτηρία της (είχαν περάσει κυβερνήσεις του Σοφούλη, Τσαλδάρη, Πλαστήρα, Παπάγου, Καραμανλή, Παπανδρέου, Κανελόπουλου, Αποστατών και του Παπαδόπουλου).
Είναι το Ύψωμα για το οποίο ο ακαδημαϊκός Δ. Κόκκινος στο ιστορικό του σύγγραμμα οι πόλεμοι 1940-1941 στη σελίδα 410 γράφει το χαρακτηριστικό της μάχης της ημέρας αυτής (9-3-1941) ήτο η εναντίον του 731 επίμονος επίθεσης. Πέντε έως έξη επιθετικαί έφοδοι ενεργήθησαν εντός της ημέρας κατά του υψώματος τούτου κατά του οποίου έβαλε κυρίως η ιταλική αεροπορία. Η περί του 731 περιοχή είχε καταστεί τοπίο θανάτου, καταστροφής και θανασίμων προσπαθειών. Ενόμιζε κανείς ότι την Μάχη είχεν οργανώσει εκατέρωθεν δαιμόνιος σκηνοθέτης διά να δώσει την αίσθηση της φρίκης και του δέους, της αιματοχυσίας και του ηρωισμού. Το Ιταλικό Πυροβολικό και οι όλμοι ανέσκαπτον ολοένα την επιφάνεια του Υψώματος κάνοντας να αναπηδούν διαρκώς από τούτου πίδακες από καπνό, φλόγας, χώματα, λίθους και θραύσματα οβίδων μέχρι του σημείου να αλλοιώνεται η φυσιογνωμία του εδάφους. Παρείχετο η εντύπωση ότι τα Ελληνικά Τμήματα ή είχαν κορνιοτοποιηθεί ή είχαν διαλυθεί. Αλλά όταν εφόρμα το Ιταλικό πεζικό τότε οι Ελληνικές Δυνάμεις ανεφαίνοντο με τας κραυγάς (αέρα) που ήσαν σαν να έφθαναν από όλη την Ελλάδα και με τις αντεπιθέσεις των ηνάγκαζαν του Ιταλούς να στρέφονται προς τα οπίσω και να βάλλονται φεύγοντας εκ των νώτων.
Ο έτερος λογοτέχνης και ακαδημαϊκός Άγγελος Τερζάκης στο βιβλίο του Εποποιία 1940-1941, στην οποία έλαβε μέρος, γράφει ότι η Τιτανομαχία του Υψώματος 731 ξεφεύγει πλέον από τη σφαίρα της λογικής και περνάει στην περιοχή του θαύματος.
Για το τι διεδραματίσθη στο Υψ. 731 και κατέστη θρύλος έχουν γραφεί και έχουν ειπωθεί πολλά. Ας θυμηθούμαι περιλιπτικά τα ουσιώδη για να μαθαίνουν οι νέοι και να θυμούνται οι παλαιοί.
Για την διάσπαση του 731 συγκεντρώθηκαν απέναντι από την Ζώνη Ευθύνης (ΖΕ) του Β’ ΣΣ (υποστράτηγος Μπάκος Γεώργιος) η 11η Στρατιά των Ιταλών (Στρατηγός Τζελόζο) με τρία Σώματα Στρατού. Το 8ο ΣΣ στο κέντρο της τοποθεσίας με τις Μεραρχίες Πινερόλο – Πουλιέ – Κάλλιαρι σε πρώτο κλιμάκιο ακολουθούμενες από τις Μεραρχίες Μπάρι-Σιένα και τη Λεγεώνα Μελανοχιτώνων (επίλεκτο Σύνταγμα) σε δεύτερο κλιμάκιο. Το 4ο ΣΣ με τις Μεραρχίες Κυνηγοί των Άλπεων και Πουστέρια βόρεια και το 25ο ΣΣ με τις Μεραρχίες Σφορτσέκα – Πιεμόντε και Κενταύρων νότια. Εφεδρικές Μεραρχίας έτοιμες να επέμβουν οι Λύκοι της Τοσκάνης-3η Αλπινιστών Τζούλια-Μοντένα και Λενιάνο. Σύνολο 15 Μεραρχίες πλήρως εξοπλισμένες και ξεκούραστες έτοιμες να διασπάσουν το κεντρικό μέτωπο του Ελληνικού Στρατού.
Άπεναντί τους οι Ελληνικές Μεραρχίες με την Ιη (Λαρίσης) στο κέντρο της τοποθεσίας με τα τρία Συντάγματά της το 4ο (Λαρίσης), το 16ο (Βεροίας) και το 5ο (Τρικάλων) με τα τρία τάγματά του, το 1ο (τχης Γούλας Αντώνιος και κατόπιν λόγω ασθενείας του τχης Περράκης Κων/νος) στο Αντέρισμα Σπι Καμαράτ, το 2ο (τχης Κασλάς Δημήτριος) στο Υψ. 731, το 3ο (τχης Χειμαριώτης Σπυρίδων) στο Υψ. 717 και Μπρέγκου Ράπιτ, και το 3οΤάγμα του 4 ΣΠ (τχης Μπαλντούμης Ιωάννης) στο Κιαφέ Λουζίτ, τα οποία έμελλε να σηκώσουν όλο το βάρος της ιταλικής επίθεσης στις 4 πρώτες ημέρες μέχρι να αντικατασταθούν από μονάδες του 19ο Σ.Π. Βόρεια της Ιης ΜΠ αμυνόταν οι XV ΜΠ και ΧΙ ΜΠ και Νότια η V ΜΠ και XVII ΜΠ Εφεδρεία η VI ΜΠ και καθ’ οδόν από το Αργυρόκαστρο για ενίσχυση η IV ΜΠ. Σύνολο 7 Μεραρχίες.
Από τις 9 Μαρ. 1941 μέχρι και της συνθηκολογήσεως με τους Γερμανούς τον Απρίλιο του 1941 οι Ιταλοί δεν κατόρθωσαν να πάρουν ούτε σπιθαμή εδάφους παρά τις 20 και πλέον επιθέσεις. Τα υψώματα με πρώτο το 731, Μπρέγκου Ράπιτ, Κιαφέ Λουζίτ, Μάλι Σπανταρίτ, Μπούμπεσι, Σεντέλι, Τρεμπεσίνα θα παραμείνουν στη συνείδηση του Έλληνα και θα φωτίζουν τις επόμενες γενεές. Ας θυμηθούμε τους πεσόντες στο Αλβανικό Έπος τους καταγόμενους από τη Μαγνησία ως ελάχιστο φόρο τιμής, γιατί «οι νεκροί δεν πεθαίνουν όταν πίπτουν για την πατρίδα, πεθαίνουν μόνο όταν λησμονούνται».