Η θέση του ακροατή ενός τραγικού συμβάντος

Της Χρύσας Λεϊμονή*

Η ψυχική ανθεκτικότητα του κάθε ανθρώπου μπορεί να ποικίλλει σημαντικά, ανάλογα με την ιδιοσυγκρασία του αλλά και τις εμπειρίες που διαμόρφωσαν έως τώρα τον χαρακτήρα του. Υπάρχουν άνθρωποι που μπροστά σε ένα απρόσμενο γεγονός αντιδρούν με πανικό και άλλοι που είναι περισσότερο ικανοί να διατηρήσουν την ψυχραιμία τους εκείνη τη στιγμή, θέτοντας σε λειτουργία τον μηχανισμό της επιβίωσης.
Το πώς θα λειτουργήσει ο κάθε άνθρωπος τη δεδομένη στιγμή θα εξαρτηθεί και από άλλους παράγοντες όπως το εάν είναι μόνος του στη δύσκολη συνθήκη, αν επιβάλλει ο ρόλος του να αντιδράσει με περισσότερη ψυχραιμία προκειμένου να προστατεύσει πιο μικρούς – ευάλωτους από εκείνον, από τις βοήθειες που μπορεί να έχει διαθέσιμες, καθώς και από άλλους απρόβλεπτους παράγοντες που μπορεί να υφίστανται εκείνη τη στιγμή. Το σίγουρο είναι, όμως, πως δεν μπορούμε να προβλέψουμε από πριν τον τρόπο αντίδρασής μας, ούτε γνωρίζουμε επακριβώς μερικές φορές το πώς θα αντιδρούσαμε εμείς αν ήμασταν στη θέση κάποιου άλλου που ακούμε αυτό που βίωσε.
Η θέση του ακροατή ενός δύσκολου και επίπονου βιώματος δεν είναι εύκολη υπόθεση. Όσο πιο κοντινό, μάλιστα, το άτομο που μοιράζεται τη δύσκολη εμπειρία του μαζί μας, τόσο πιο επιβαρυντική η θέση του ακροατή, καθώς έχει να διαχειριστεί επίσης μια θύελλα συναισθημάτων που του δημιουργούνται στο άκουσμα μιας τέτοιου είδους αφήγησης, τα οποία καλείται να βάλει πιο πίσω, προκειμένου να προσφέρει στον συνομιλητή του μια αίσθηση ασφάλειας και σιγουριάς που φαίνεται να έχει ανάγκη.
Ωστόσο, πολλές φορές επηρεαζόμαστε σημαντικά και από γεγονότα που μπορεί να μην αφορούν δικά μας άτομα, μας δημιουργούν όμως αυτή την αίσθηση πως ο πόνος πέρασε ξυστά από δίπλα μας. Αυτή την αίσθηση πως θα μπορούσαμε κάλλιστα να ήμασταν και εμείς στη θέση του συνανθρώπου μας. Μάλιστα, όσο πιο πολλά κοινά έχει η ιστορία του προσώπου που βίωσε το γεγονός με τη δική μας, τόσο μεγαλύτερη μπορεί να είναι και η επίδραση που θα έχει το άκουσμα αυτού του γεγονότος στην ψυχοσύνθεσή μας και τη λειτουργικότητα της καθημερινότητάς μας.

Επιπρόσθετα, σημαντικό ρόλο σε τέτοιου είδους γεγονότα, διαδραματίζει η διαχείριση και η παρουσίασή τους από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τα οποία συχνά βομβαρδίζουν τους ανθρώπους με λεπτομέρειες, οι οποίες δεν είναι αναγκαίες. Ακόμη, η υπερβολική αναπαραγωγή ενός θέματος ενδέχεται να γεμίσει τον κόσμο με αρνητικά συναισθήματα, τα οποία δεν μπορεί να διαχειριστεί. Ειδικά, οι γονείς έχουν ένα επιπρόσθετο φορτίο: Θα πρέπει να μεριμνήσουν σε τέτοιες περιπτώσεις έτσι ώστε τα παιδιά να μην εκτίθενται σε υπερβολικές λεπτομέρειες – δηλαδή παραπάνω από όσες μπορούν να αντέξουν – για τραγικά γεγονότα, καθώς αυτό ενδέχεται να τους επιφέρει μεγάλη αναστάτωση.
Σε αυτές τις περιπτώσεις πάντα συζητούμε με τα παιδιά για όσα συμβαίνουν στην επικαιρότητα στον βαθμό που και κείνα μπορούν να αντέξουν και πάντα με το ανάλογο λεξιλόγιο με βάση την ηλικία τους. Γενικώς αποφεύγουμε να δίνουμε πολλές λεπτομέρειες και ακολουθούμε πάντα τον ρυθμό του παιδιού. Τέλος, συζητούμε μαζί του για το πώς ένιωσε ακούγοντας όσα συζητήσαμε και δηλώνουμε τη διαθεσιμότητά μας για μια νέα συζήτηση επί του θέματος όποτε αισθανθούν την ανάγκη.
Επίσης, φροντίζουμε και εμείς οι ίδιοι να συζητούμε με τους δικούς μας ανθρώπους όσα μας απασχολούν προκειμένου να αποφορτιστούμε από αρνητικά συναισθήματα που είναι φυσικό και επόμενο να έρθουν, ενώ προσπαθούμε παράλληλα να εστιάσουμε σε πράγματα που μας βοηθούν να ανακτήσουμε τη θετικότητά μας και διερωτόμαστε τι θα μπορούσαμε να κάνουμε από εδώ και πέρα.
Καταληκτικά, ψυχική ανθεκτικότητα δεν σημαίνει πως μένουμε ανεπηρέαστοι από σημαντικά γεγονότα ζωής – είτε πρόκειται για προσωπικά βιώματα, είτε όχι – αλλά πως μπορούμε και έχουμε τη δυνατότητα να επεξεργαζόμαστε τα γεγονότα αυτά στον ρυθμό μας, βρίσκοντας πώς θέλουμε να προχωρήσουμε παρακάτω, νοηματοδοτώντας τις εμπειρίες μας με τέτοιον τρόπο, ώστε να λειτουργούν ως πυξίδα για το μέλλον μας.

* Η Χρύσα Λεϊμονή είναι ψυχολόγος, MSc Συμβουλευτικής Ψυχολογίας