«Η Μήδεια δεν χόρεψε ποτέ» τιτλοφορείται το τελευταίο βιβλίο της Πασχαλίας Τραυλού, που εκδόθηκε από τις εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ. Πόσο κοντά στην ψυχολογία της Μήδειας μπορεί να βρίσκεται μια σύγχρονη γυναίκα κάτω από την επιρροή συγκεκριμένων συνθηκών; Πόση ψυχαναλυτική προσέγγιση χρειάζεται άραγε για να κατανοήσει κάποιος μια τέτοια συμπεριφορά; Ένα βιβλίο εξαιρετικό, που μας βυθίζει στα βάθη της ανθρώπινης ψυχής και μας έκανε να σκεφτούμε πολύ, μας παρακίνησε να θέλουμε να γνωρίσουμε περισσότερο τη συγγραφέα του. Η Πασχαλία Τραυλού μας μιλάει για όλα: Για τη Μήδεια, την έμπνευσή της, το ρόλο της ως μητέρα, τη λεγόμενη «γυναικεία λογοτεχνία», το αναγνωστικό της κοινό, αλλά και για τον εκδοτικό γάμο της που ακολούθησε του εκδοτικού διαζυγίου της.
Κυρία Τραυλού έχετε πει ότι η πρώτη συγκλονιστική επαφή σας με τη Μήδεια έγινε στο Πανεπιστήμιο, στις διαλέξεις του κ. Σπύρου Ευαγγελάτου. Πείτε μας, τι σας έκανε να συμπαθήσετε τη Μήδεια του αρχαίου τραγικού;
Δεν θα χαρακτήριζα ως «συμπάθεια» αυτό που με προσέλκυσε στην Ευριπίδεια Μήδεια, αλλά ως ερέθισμα για προβληματισμό και περίσκεψη. Καταρχήν πρόκειται για μια ιδιαίτερα ισχυρή και συνάμα σκοτεινή λογοτεχνική περσόνα που σαφώς ξεχωρίζει και γι’ αυτό διασώθηκε στο χρόνο. Ως τραγική ηρωίδα διαθέτει όλο εκείνο το βάθος και το σκότος που κάνει γοητευτικούς τους τραγικούς ήρωες που συγκλονίζονται από κάποιο πάθος ή σφάλμα, το οποίο επηρεάζει καταλυτικά την προσωπικότητά τους. Ταυτόχρονα, όμως, στο πρόσωπο της Μήδειας εγώ δεν είδα τη γυναίκα που πάσχει απλώς από μια απιστία, αλλά τον άνθρωπο που καλείται να ισορροπήσει μέσα από πληγές και αλληλοσυγκρουόμενα συναισθήματα. Διέκρινα ένα πρόσωπο με ελλείμματα συναισθηματικής ασφάλειας και αυτά ακριβώς ήταν που θέλησα να εντοπίσω σε κάθε επίπεδο, αποφεύγοντας να δώσω ρηχές απαντήσεις. Η αιτία κάθε πράξης δεν είναι αποτέλεσμα μόνο μιας στιγμής, αλλά μπορεί να εκκολάπτεται για χρόνια μέσα σε συμπεριφορές που χτίζονται από το περιβάλλον.
Θελήσατε να μας δώσετε μια νέα άποψη για το τι μπορεί να οδηγήσει μία γυναίκα σε ένα τόσο στυγερό έγκλημα. Και δεν είναι απλά η ζήλεια προς τον άντρα της.
Η ζήλεια είναι μια προφανής ερμηνεία της πράξης και συνδέεται με τη γυναικεία ταυτότητα. Υπάρχουν ωστόσο και άλλες προσεγγίσεις ιδωμένες υπό διαφορετικές οπτικές γωνίες. Η Μήδεια είναι σύζυγος, κόρη, αδερφή, μητέρα, άνθρωπος, γυναίκα. Θέλησα να ερμηνεύσω τη συμπεριφορά της μέσα από όλα αυτά τα πρίσματα και εξεπλάγην και η ίδια διαπιστώνοντας πόσες επιρροές μπορούν να διαμορφώσουν τελικά μια συμπεριφορά και να ωθήσουν σε μια πράξη.
Η άποψη ότι η μητέρα καθορίζει το παιδί της κυριαρχεί στο βιβλίο σας. Οι μητέρες του βιβλίου σας καθορίζουν τα παιδιά τους είτε θετικά είτε αρνητικά. Δεν είναι τρομακτική αυτή η ευθύνη αν το σκεφτεί κανείς αυτό πολύ σοβαρά; Ακόμη και μία κουβέντα μπορεί να στιγματίσει και να απογειώσει ή να καταβαραθρώσει ένα παιδί…
Όσο τρομακτική είναι η διαπίστωση άλλο τόσο είναι και αληθινή. Πιστεύω ότι είναι ελάχιστοι οι άνθρωποι που κατορθώνουν να βγουν από τα όρια που τους χαράζει η μητρική προσωπικότητα. Τα περισσότερα ανίατα και μη διαχειρίσιμα τραύματα της ψυχής προκαλούνται συνήθως στην παιδική/εφηβική ηλικία και σμιλεύουν τα υπέρ και τα κατά κάθε προσωπικότητας. Στο συγκεκριμένο βιβλίο θέλησα να αποδομήσω το στερεότυπο της άψογης μητρικής φιγούρας και να επισημάνω ότι πέρα και πάνω από κάθε ρόλο που υπηρετεί καθένας στη ζωή του, βρίσκεται η ανθρώπινη υπόστασή του που όταν είναι τραυματισμένη επηρεάζει και τους υπόλοιπους εαυτούς του. Η Μήδεια είναι ένας προβληματικός άνθρωπος με συναισθηματικά ελλείμματα που εντέλει επηρεάζουν και καταστρέφουν όλη της τη ζωή, συμπαρασύροντας και τα παιδιά που έχει αποκτήσει.
Οι πατεράδες πιστεύετε παίζουν μικρότερο ρόλο από αυτόν των μητέρων;
Μεγάλο το ερώτημα και περίπλοκο. Και οι δυο γονείς παίζουν καθοριστικό ρόλο στο μεγάλωμα των παιδιών, αποτελώντας πρότυπα, ράγες πάνω στα οποία το παιδί θα πατήσει για να αναζητήσει τα δικά του μονοπάτια. Στο συγκεκριμένο βιβλίο ασχολήθηκα κυρίως με το ρόλο της μάνας αφού συνήθως αυτή είναι που ασχολείται περισσότερο χρόνο με το παιδί έχοντας τη δυνατότητα να ασκήσει και μεγαλύτερη επιρροή επάνω του. Αν αντιστρέφονται οι ρόλοι, αν δηλαδή ο πατέρας είναι αυτός που θα ασχοληθεί πιο πολύ με τη διαπαιδαγώγηση του παιδιού του, πιθανόν εκείνος να επηρεάζει και περισσότερο την προσωπικότητά του. Σε μια κοινωνία που μεταβάλλεται συνεχώς και οι ρόλοι εναλλάσσονται λόγω της αστάθειας των κοινωνικοοικονομικών συνθηκών, είναι φυσικό να μεταβάλλεται και η απάντηση στο ερώτημά σας.
Ως μητέρα, σε τι δίνετε περισσότερη βαρύτητα στην ανατροφή του παιδιού σας;
Στη συναισθηματική του ασφάλεια. Πρέπει να ξέρει ότι μπορεί να στηρίζεται πάντοτε επάνω μου. Κανείς δεν έπαθε τίποτε από αγάπη. Κάθε άλλο. Και αυτό φροντίζω ο γιος μου να το εισπράττει στο έπακρο. Ταυτόχρονα, μες στις υποχρεώσεις μου είναι να ατσαλώσω τα φτερά του. Να του χτίσω αυτοπεποίθηση ώστε να είναι τολμηρός και να μη διστάζει να επιδιώξει την επίτευξη των όποιων στόχων του.
Άλλο ένα θέμα που σας απασχολεί στο βιβλίο είναι η συγχώρεση. Και η συντροφική και αυτή από το γονέα στο παιδί. Μπορεί να υπάρξει συγχώρεση πραγματική, ουσιαστική, που να σβήνει το παρελθόν; Τι γνώμη έχετε;
Είναι ένα ζήτημα που εξαρτάται από το χαρακτήρα και από το μέγεθος του λάθους. Όταν υπάρχουν περιθώρια αναστρέψιμων συμπεριφορών, νομίζω ότι η συγχώρεση είναι εφικτή. Όταν η ζημία είναι μη ανεπανόρθωτη, τότε η συγχώρεση δεν έχει απολύτως καμία σημασία.
Το βιβλίο σας θεωρώ ότι αλλάζει τον αναγνώστη, είτε είναι γυναίκα είτε άντρας. Δεν πιστεύω επουδενί ότι είναι ένα βιβλίο «γυναικείας λογοτεχνίας». Εξάλλου δεν μου αρέσει και ο όρος αυτός. Τι γνώμη έχετε για τα βιβλία που κατηγοριοποιούνται υπό αυτήν την ονομασία;
Προσωπικά, τον όρο γυναικεία λογοτεχνία τον δέχομαι μόνο για το είδος της γραφής που θεματολογικά ασχολείται με τα γυναικεία δεινά που για αιώνες δεν εκφράστηκαν από γυναικείες πένες. Σε καμία περίπτωση δεν θεωρώ γυναικεία λογοτεχνία τη ροζ λογοτεχνία και τα εύπεπτα ρομάντζα. Από τη στιγμή που ένα βιβλίο μπορεί να αλλάξει ή να επηρεάσει τον αναγνώστη έχει επιτύχει το στόχο του και καλό είναι να αποφεύγονται οι ταμπέλες, επειδή πολύ απλά η λογοτεχνική αποτίμηση γίνεται μετά την πάροδο εύλογου χρόνου και όχι τη στιγμή της δημιουργίας ενός έργου. Θα σας απαντήσω λοιπόν ότι οι κατηγοριοποιήσεις των βιβλίων είναι επινόηση του marketing, ενώ η αποτίμηση της ποιότητας ενός βιβλίου είναι δουλειά της σοβαρής κριτικής και του χρόνου. Μακάρι, η Μήδειά μου να μπορεί να προβληματίζει και να προσφέρει νέες οπτικές γωνίες και οι σύγχρονοί του ας το τοποθετήσουν σε όποια κατηγορία θέλουν. Για μένα δεν έχει καμία σημασία.
Έχετε αναγνωστικό κοινό πλέον που σας ακολουθεί πιστά. Το έχετε σκιαγραφήσει κάπως; Σκέφτεστε πώς θα το ευχαριστήσετε όταν γράφετε;
Αν ήξερα τη συνταγή που θα ευχαριστούσε το κοινό μου, νομίζω πως δεν θα ήμουν ελεύθερη και δεν θα έγραφα. Θα θεωρούσα πως κάτι τέτοιο θα ενείχε ένα βαθμό εξαπάτησης. Ευτυχώς, γράφω με απόλυτη ελευθερία. Άξονάς μου είναι το ερέθισμα και μόνο το ερέθισμα που θα ενεργοποιήσει τη συγγραφική μου επιθυμία. Από κει και πέρα περιμένω να δω και εγώ αν θα «συναντηθώ» και αν θα «επικοινωνήσει» η ιδέα μου με το κοινό μου. Έως τώρα ευτυχώς οι συναντήσεις αυτές είναι συχνές και η επικοινωνία μας επιτυγχάνεται.
Ποια θέματα συνήθως σας συγκινούν συγγραφικά;
Δεν υπάρχει συγκεκριμένη πηγή θεμάτων. Μπορεί να είναι κάποιος ιστορικός πυρήνας, μια ενδιαφέρουσα προσωπικότητα ή μια ενδιαφέρουσα πλοκή. Με συγκινεί εν ολίγοις όποιο θέμα τύχει να ερωτευτώ, γιατί δίχως αυτή την πλατωνική προσέγγιση του θέματός μου, μου είναι αδύνατο να υποστώ την καταπόνηση που μου προκαλεί η γραφή.
Πρόσφατα είχατε ένα διαζύγιο με τις εκδόσεις Ψυχογιός και ένα γάμο με τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Θέλετε να μας μιλήσετε γι’ αυτό;
Η σχέση συγγραφέα – εκδότη είναι σχέση που υπόκειται σε εξέλιξη. Κυρίως ο συγγραφέας εξελίσσεται ενώ το προφίλ του εκδοτικού οίκου ως επί το πλείστον μένει σταθερό. Στην περίπτωσή μου ήθελα να προχωρήσω σε άλλους πειραματισμούς που θεώρησα πως δεν ταίριαζαν με τον προηγούμενο εκδότη μου δίχως αυτό να σημαίνει απόρριψη όσων έχω κάνει μαζί του μέχρι τώρα ή ότι υποτιμώ σε καμία περίπτωση τα βιβλία που εκδίδει. Απλώς άλλαξα εγώ και με τις εκδόσεις Μεταίχμιο υπάρχει καλύτερη χημεία.
Υπάρχουν μελλοντικά σχέδιά σας που θα θέλατε να μοιραστείτε μαζί μας;
Κάνω μόνο βραχυπρόθεσμα σχέδια. Γράφω ήδη κάτι που ευελπιστώ να το τελειώσω ώς το καλοκαίρι και ετοιμάζομαι για ένα ταξίδι στη μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης που πάντοτε επιθυμούσα. Πέρα από αυτά, ευελπιστώ να είμαι υγιής και να διατηρήσω το συγγραφικό μου αυθορμητισμό.