Του
Ξενοφώντα Καπλάνη,
προέδρου του Σωματείου «Πολίτες
για το Μουσείο της Πόλης του Βόλου»
«Φωτογραφία είναι η ψευδαίσθηση μιας ακριβούς περιγραφής χρόνου και τόπου»
Garry Winogrand
Με την έλευση της νέας χρονιάς το Μουσείο της Πόλης του Βόλου (ΜΠΒ) μάς επιφυλάσσει μία έκπληξη. Μία φωτογραφική έκθεση και μία σχετική έκδοση λευκώματος, που σαν κλειδιά ανοίγουν την πόρτα στην ιστορία της Πόλης του Βόλου (ΠτΒ). Μία ασπρόμαυρη εκδοχή της πόλης από το 1924 έως το 1960. Μία υπόμνηση από το παρελθόν που διασώζει μοναδικά την ατμόσφαιρα της εποχής. Μια φωτοβιογραφία της πόλης με την αποτύπωση τοποσήμων, εμβληματικών κτηρίων, ομαδικών εκδηλώσεων, καταγραφής ιστορικών γεγονότων, πορτρέτων ανώνυμων και επώνυμων ανθρώπων. Ένα σύνολο 88 εκτυπωμένων εγγραφών (113 στο λεύκωμα) από το ψηφιοποιημένο φωτογραφικό αρχείο του Κώστα Ζημέρη, που συνθέτει την ταυτότητα τεσσάρων δεκαετιών της πόλης μας εκτίθεται στον χώρο των περιοδικών εκθέσεων του ΜΠΒ και μας προσκαλεί σε μία πολιτιστική και συναισθηματική πρόκληση.
Από το Κατωχώρι Πηλίου, απόφοιτος της Εμπορικής Σχολής Βόλου, ο Κ. Ζημέρης μυήθηκε μεταξύ των άλλων και στην τέχνη της φωτογραφίας στο Σεντ Λούις στις ΗΠΑ, όπου έζησε από το 1904 έως το 1912. Με την επιστροφή του στον Βόλο το 1918 ξεκίνησε την πολύπλευρη καλλιτεχνική του δημιουργία και άφησε μία πολύτιμη κληρονομιά στην πόλη, δικαιολογώντας απόλυτα την κατάταξή του σε έναν από τους σημαντικότερους φωτογράφους της Μαγνησίας, «…που υπερέβη εμφανώς την τοπική κλίμακα και συνέβαλε στη συνέχεια και εξέλιξη της φωτογραφικής σχολής του Βόλου», όπως καταλήγει ο κ. Ηρακλής Παπαϊωάννου (επιμελητής ΜΟΜΑ-Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης) στο εισαγωγικό σημείωμά του στο λεύκωμα.
Κάθε φωτογραφία ένα ξεχωριστό έργο τέχνης, ένα κεφάλαιο από μόνη της συνδεδεμένο με την εξέλιξη του χρόνου και την ανάδειξη του χώρου στην προσπάθεια της πόλης να μεγαλώσει, στην αναζήτησή της να βρει το στίγμα της. Ο Κ. Ζημέρης με την προσωπική του σκηνοθετική ματιά και μία λιτότητα στη λήψη δημιουργεί άρτιο εικαστικό αποτέλεσμα, όχι μόνο μέσα στο στούντιο, αλλά και στους τεράστιους χώρους των εργοστασίων, στην ύπαιθρο, στον δρόμο. Σαν ζωγράφος – τοπιοσχεδιαστής είχε μία ιδιαίτερη προσέγγιση, μία ξεχωριστή ματιά στη σύλληψη του φωτός, γεγονός που βοηθούσε στην εύρεση ενδιαφερόντων οπτικών γωνιών και δημιουργία εντυπωσιακών κάδρων. Κάθε φωτογραφία αποτελεί μία ψηφίδα στο ασπρόμαυρο ψηφιδωτό της έκθεσης της ιστορίας του Βόλου. Ο φακός του Κ. Ζημέρη κατέγραψε συμβάντα που σχετίζονται με την πολεοδομική εξέλιξη του αστικού χώρου, τη βιομηχανική ανάπτυξη, τα κοινωνικά και πολιτικά γεγονότα, τις πολιτιστικές εκδηλώσεις. Τα φωτογραφικά έργα μάς δίνουν μία ερμηνεία της ιστορικής ροής στην πόλη κατά τη διάρκεια των δεκαετιών που δημιουργήθηκαν, αποτελούν πηγή γνώσης και εικαστικής απόλαυσης όχι μόνο για τον πολίτη του Βόλου, αλλά και για όλους τους επισκέπτες της έκθεσης. Οι καλλιτεχνικές δημιουργίες επαναφέρουν στη μνήμη των μεγαλύτερων και εμφανίζουν στα μάτια των νεότερων τη χρονική περίοδο 1920-1960, μία εποχή γόνιμη γεμάτη καλλιτεχνικές, πνευματικές, οικονομικές, κοινωνικές δραστηριότητες. Με επίκεντρο το στούντιό του ο Κ. Ζημέρης στο κέντρο του Βόλου συνέλαβε το εφήμερο γύρω του δημιουργώντας εικόνες χωρίς να εγκλωβίζεται στα στερεότυπα καταγράφοντας το ατομικό και συλλογικό πραγματικό της ζωής της πόλης.
Η πρώτη επαφή με την έκθεση μεταφέρει τον επισκέπτη στα στούντιο των φωτογραφείων της οδού Τοπάλη, τότε Αχιλλέως. Εκεί όπου ανώνυμοι και επώνυμοι κάτοικοι της πόλης, της ευρύτερης περιοχής, αλλά και επισκέπτες είχαν την τύχη να «στηθούν» για ένα πορτρέτο. Ο Κ. Ζημέρης δεν είχε καμία σχέση με την εμπορική φωτογραφική ρουτίνα. Δεν έβλεπε μπροστά στον φακό του πελάτες αλλά μοντέλα! Προσπαθούσε ν’ αναδείξει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του καθενός, έστηνε το αντίστοιχο σκηνικό, σκηνοθετούσε την πόζα. Έτσι βλέπουμε την επισημότητα των ναυτών του πολεμικού πλοίου «Ψαρά» και των χωροφυλάκων (αν και το σπάσιμο του δεξιού ποδιού του ενός χαλάει την αυστηρότητα και μας κάνει να προσέξουμε ότι τα παπούτσια του άλλου έχουν και φούντα… καθότι αρχές του 20ού αιώνα), τη χαλαρότητα των νεαρών και των κυριών της αστικής τάξης (δεκαετία του 1920), τη σκηνοθετική πόζα του ζευγαριού του μεσοπολέμου. Ιδιαίτερη φροντίδα έδινε στις απαθανατίσεις παιδιών και κυριών, στην προσπάθεια ν’ αναδείξει την προσωπικότητα του καθενός, όπως το αινιγματικό χαμόγελο του παιδιού της οικογένειας Χωραφά και το «λάγνο βλέμμα εποχής» της ηθοποιού του θιάσου Κυριακού (φωτο που κοσμεί το οπισθόφυλλο του λευκώματος).
Και αν η σύλληψη του βλέμματος θεωρείται εύκολη υπόθεση στα ατομικά πορτρέτα ή στα ζευγάρια μέσα στο στούντιο, η επιτυχία του σε ομαδικά πορτρέτα είναι ασύλληπτη. Χαρακτηριστικά παραδείγματα τα σοβαρά βλέμματα των «Διπλωματούχων μηχανικών πρακτικού» από τη συγκέντρωσή τους το 1938, το επαγγελματικό στήσιμο της Μαντολινάτας και της Ένωσης Φιλόμουσων και τα αθώα χαρούμενα προσωπάκια των παιδιών στις παιδικές εξοχές Αγίου Γεωργίου Νηλείας στο μοναστήρι των Ταξιαρχών, μέχρι και το τελευταίο παιδί στο αριστερό άκρο του κάδρου. Μοναδικό πραγματικά έργο τέχνης το πορτρέτο ενός παιδικού θιάσου (στη σελίδα 69 του λευκώματος). Σ’ ένα ονειρικό σκηνικό ο Κ. Ζημέρης σκηνοθέτησε τη στιγμή, «μαγνήτισε» τα βλέμματα των παιδιών και έδωσε αυτή την υπέροχη λήψη. Νομίζεις ότι πρόκειται για έναν 11μελή επαγγελματικό θίασο!
Και αφήνοντας τα στούντιο μπαίνουμε στη μεγάλη αίθουσα του ισογείου του ΜΠΒ για μία βόλτα στο παρελθόν της πόλης, όπως μας το εξιστορεί ο φωτογραφικός φακός του Κ. Ζημέρη. «Οι φωτογραφικές αποτυπώσεις των απόψεων της πόλης με εξέχουσα θέση την παραλία της, το λιμάνι…» αναφέρει ο κ. Ευγένιος Παπαδόπουλος (βιβλιοθηκονόμος, προϊστάμενος τμήματος Βιβλιοθηκών, Αρχείων και Τεκμηρίωσης του ΔΟΕΠΑΠ-ΔΗΠΕΘΕ Βόλου) και μας προτρέπει να ξεκινήσουμε ακριβώς από ’κει με πέντε χαρακτηριστικές φωτογραφίες. Η πρώτη έχει ληφθεί κατά την περίοδο των εργασιών για τη διαπλάτυνση της κεντρικής προβλήτας (1926-1930), η δεύτερη αποτυπώνει μεταφόρτωση εμπορευμάτων στο λιμάνι (Μάιος 1932), η τρίτη φόρτωση καπνών (Οκτώβριο1934), η τέταρτη είναι η κλασική λήψη από την αρχή του κυματοθραύστη (1935) από εκεί που τώρα υπάρχει η πεζογέφυρα και η τελευταία που κλείνει και το λεύκωμα με το «Ηρώον» σε πρώτο πλάνο και τον Άγιο Κωνσταντίνο στο βάθος (1960). Ο Κ. Ζημέρης έδωσε και άλλες σκηνές της οικονομικής ζωής του λιμανιού με τα ψαράδικα (δύο λήψεις μακρινή και κοντινή, Οκτώβριος 1934) και τη φόρτωση οβίδων παραγωγής εργοστασίου Σταματόπουλου… Ναι, υπήρξε και πολεμική βιομηχανία στον Βόλο τον Ιούλιο του 1938! Η παραλία του Βόλου ήταν ανέκαθεν τόπος εκδηλώσεων και βέβαια ο φωτογράφος παρών. Οργανωμένοι κολυμβητικοί αγώνες εμπρός από τον κυματοθραύστη (τα μπλόκια τότε, 1950) και η εμβληματική φωτογραφία, που επιλέχθηκε για το εξώφυλλο του λευκώματος, όταν η παραλία «εμυρμηγκιούσε» το πρωί των Θεοφανίων του 1929. Αν προσπαθήσει κάποιος να ’βρει πόσοι άνθρωποι είναι ασκεπείς στο κάδρο δεν θα ανακαλύψει και πολλούς, αλλά ίσως αναλογισθεί την ανοδική πορεία της πόλης εκείνη την εποχή, από την σύνθεση του πλήθους και το προσεγμένο ντύσιμό τους.
Η αναφορά μας στην έκθεση του φωτογράφου Κώστα Ζημέρη θα κλείσει με τον σχολιασμό τεσσάρων ιστορικών λήψεων. Η πρώτη αφορά τα εγκαίνια του δρόμου Βόλου – Λάρισας, που ένωσε τις δύο μεγάλες πόλεις της Θεσσαλίας τον Φεβρουάριο του 1930. Πέντε υπέροχα αυτοκίνητα της εποχής και μία άμαξα με τους οδηγούς τους απαθανατίστηκαν στη μέση του Θεσσαλικού κάμπου. Τον Ιούλιο του 1930 οι εργασίες ανέγερσης του Ιερού Ναού του Αγίου Νικολάου διακόπηκαν προς στιγμήν, για να σκηνοθετηθεί η λήψη του συνεργείου λιθοξόων, των επιβλεπόντων και του εφημερίου στο βάθος του κάδρου. «Η εκμετάλλευση και η διαχείριση του φωτός πάντα εξαιρετική», αναφέρει κ. Λέων Μουρτζούκος (φωτογράφος – δάσκαλος) στο εισαγωγικό του σημείωμα στο λεύκωμα και τη διαπίστωση αυτή τη βλέπουμε χαρακτηριστικά στη φωτογραφία των εργασιών θεμελίωσης του Ι. Ν. του Αγίου Κωνσταντίνου τον Ιανουάριο του1933. Τρία χρόνια και δύο μήνες μετά ο Ιερός Ναός είναι τελειωμένος και διακρίνεται στο βάθος της λήψης του πλοίου PATRIA που βρέθηκε για μεταφορά καπνών στο λιμάνι του Βόλου τον Μάρτιο του 1936.
Το άρθρο αυτό αναφέρθηκε σε ένα μέρος της έκθεσης για τον φωτογράφο Κώστα Ζημέρη που φιλοξενείται στο ΜΠΒ έως τις 27 Μαρτίου 2022. Υπάρχουν και άλλα φωτογραφικά θέματα που μπορεί να απολαύσει ο επισκέπτης. Σήμερα στον καιρό της υπερπληροφορίας και της υπερφλυαρίας το Μουσείο της Πόλης καινοτομεί και αναδεικνύει την ουσία της ψυχαγωγίας με την περιοδική αυτή έκθεση και το νόημα της γνώσης με την έκδοση του σχετικού λευκώματος. Πρόκειται για την ιστορία της πόλης μας μέσα από το μεγαλείο της απλότητας 88 ασπρόμαυρων φωτογραφιών, ενός από τους σημαντικότερους φωτογράφους όχι μόνο για τον Βόλο, αλλά και για το πανελλήνιο, του Κώστα Ζημέρη.
Την έκθεση μπορείτε να επισκεφθείτε κατά τις ώρες λειτουργίας του Μουσείου (Φερών 17) από Τρίτη έως Κυριακή 10.30-13.30 και τα απογεύματα Τετάρτης και Παρασκευής 18.00-21.00 (Δευτέρα κλειστά). Για τα μέλη του Σωματείου «Πολίτες για το Μουσείο της Πόλης του Βόλου» προγραμματίζεται επίσκεψη και παρουσίαση της έκθεσης από τον κ. Γιάννη Κουτή, ιστορικό, το Σάββατο 19 Φεβρουαρίου, στις 11.30. Δηλώσεις συμμετοχής στα τηλέφωνα 6945417680 Καπλάνης Ξενοφών και 6971801412 Τσιμπλούλης Γεράσιμος.