Η ιδιαιτερότητα του υπολογιστή

Του Γεώργιου Καπουρνιώτη

Ένα ερώτημα που τίθεται συνήθως από γονείς είναι: «Σε τι διαφέρει ο υπολογιστής από άλλα μέσα διδασκαλίας όπως βιβλίο, βίντεο, τηλεόραση;».
Στις μέρες μας η τεχνολογία χρησιμοποιείται ως μέσο, εργαλείο και αντικείμενο της εκπαίδευσης. Είναι γενικά αποδεκτό ότι ο υπολογιστής, ο οποίος διαθέτει το κατάλληλο «εκπαιδευτικό λογισμικό» για τον εμπλουτισμό της διδασκαλίας, αλλά και την ενίσχυση των βιωματικών γνώσεων, υπερτερεί εν συγκρίσει με τ’ άλλα ηλεκτρονικά μέσα διδασκαλίας. Τα κυριότερα πλεονεκτήματά του είναι:

1. Η αλληλεπίδραση (ένα είδος διαλόγου με το μηχάνημα) και η άμεση ανατροφοδότηση κατά την πορεία της μάθησης.
2. Η διόρθωση λαθών, σύνταξης, αναθεώρησης και εκτύπωσης κειμένων και εικόνων. Ο υπολογιστής παρέχει τη δυνατότητα αυτόματων διορθώσεων κατά την επεξεργασία κειμένου.
3. Η «υπομονή» που διαθέτει για τον ρυθμό της μάθησης, με στόχο ο μαθητής να αφιερώνει όσο χρόνο επιθυμεί για τη μελέτη ή την επεξεργασία του εκπαιδευτικού υλικού.
4. Η πειραματική μάθηση και η δοκιμαστική παρέμβαση με το μαθησιακό υλικό και μάλιστα με τη μορφή του μικρόκοσμου, της ζωντανής αναπαράστασης.
5. Η προσομοίωση φαινομένων (π.χ. διάφορα φυσικά, χημικά φαινόμενα). Με τη χρήση της προσομοίωσης αναπαριστάται ένα φαινόμενο ή μία πραγματική κατάσταση, βοηθώντας την καλύτερη κατανόησή τους από τους μαθητές.
Ένα επιπρόσθετο ερώτημα που τίθεται από τους γονείς, ειδικά τώρα που ο υπολογιστής έχει γίνει αναπόσπαστο αντικείμενο καθημερινής χρήσης για τα παιδιά τους, είναι το ακόλουθο: «Άραγε τα βιβλία έχουν την ίδια παιδαγωγική αξία με τον υπολογιστή;».
Θα πρέπει να τονισθεί ότι σημειώνονται πολλές διαφορές μεταξύ των διεργασιών που εμπλέκονται στην επικοινωνία μέσω του γραπτού και προφορικού λόγου, από τη μια μεριά και του εκπαιδευτικού λογισμικού από την άλλη, ως πηγή μάθησης. Όταν ο εκπαιδευόμενος μελετά με τη βοήθεια ενός βιβλίου, έχει τη δυνατότητα να αναπτύξει την κριτική του σκέψη, αλλά και να επικοινωνήσει με τον συγγραφέα, αποκωδικοποιώντας τους συλλογισμούς του. Επιπροσθέτως, διευρύνει τους γνωστικούς ορίζοντές του, εμπλουτίζει το λεξιλόγιό του και αναπτύσσει την παραστατική του ικανότητα. Στο σημείο αυτό είναι απαραίτητο να διασαφηνιστούν οι λόγοι, για τους οποίους διαφέρει η μάθηση μέσω των βιβλίων έναντι των ηλεκτρονικών υπολογιστών.

1. Ο εκπαιδευόμενος μελετώντας μέσω του ηλεκτρονικού υπολογιστή έχει τη δυνατότητα να μην είναι ένας απλός αναγνώστης, αλλά μέτοχος στη διαδικασία οργάνωσης των μηνυμάτων και σκέψης – χωρίς βέβαια να του δίνονται πολλά περιθώρια για μια αυτόνομη κι ανεξάρτητη επεξεργασία των μηνυμάτων.
2. Η οπτικοποίηση βασικών εννοιών στοχεύει στην καλύτερη κατανόησή τους από τον μαθητή. Οι εικόνες, τα βίντεο, ο ήχος και η κίνηση αποτελούν σημαντικά προτερήματα, διότι κεντρίζουν την προσοχή και το ενδιαφέρον των μαθητών. Έτσι με τη συμμετοχή της εικόνας και του ήχου, τα κείμενα συσχετίζονται με προσωπικά νοήματα και ενθαρρύνουν τη χρήση πολλαπλών τρόπων αναπαράστασης, σε αντίθεση με την παραδοσιακή εκπαίδευση, που χαρακτηρίζεται από έμφαση στον αφηρημένο και γραπτό λόγο.
Δεν θα πρέπει να παραληφθεί, όμως, ότι η σχέση του μαθητή με το βιβλίο είναι μοναδική και αναντικατάστατη. Το βιβλίο είναι, μια απόλαυση που ικανοποιεί όλες τις αισθήσεις! Εκτός από τον περιεχόμενο της γνώσης, η όμορφη και ιδιαίτερη μυρωδιά του χαρτιού το κάνουν μοναδικό. Η αλήθεια είναι πως το να μπορείς να μπαίνεις στον κόσμο του άλλου (ενός σημαντικού άλλου), χωρίς να αλλοιώνεις και να παρεμβαίνεις στη δομή και ροή του λόγου, το να κάνεις προσπάθεια να κατανοήσεις τι έχει να σου πει, χωρίς να διακόπτεις το δικό του ειρμό, έστω και αν χρειαστεί να τον ξαναδιαβάσεις μετά από μερικά χρόνια για να το καταφέρεις αυτό, είναι μία ιδιαίτερα σημαντική ικανότητα. Μέσα από το βιβλίο, το οποίο αποτελεί τον κόσμο του συγγραφέα, εκφράζονται τα συναισθήματά του και οι απόψεις του, τα οποία διαπερνά στον μαθητή όταν αυτός διαβάζει το βιβλίο του. Τόσο το βιβλίο, όσο και ο υπολογιστής έχουν μειονεκτήματα και πλεονεκτήματα. Αρκεί να συλλογιστεί κανείς πως όταν διαβάζει ένα κείμενο στον υπολογιστή, δεν έχει την αίσθηση του όλου. Γι’ αυτό τον λόγο, δεν είναι λίγες οι φορές που όταν γράφουμε στον υπολογιστή, χρειάζεται να εκτυπώσουμε το κείμενό μας για να το δούμε συνολικά και να το διορθώσουμε.

Συνοψίζοντας, η αλληλεπιδραστική ικανότητα του υπολογιστή δεν οδηγεί πάντα σε ουσιαστική αυτονομία του μαθητή και σε μια πραγματική επικοινωνία σε σύγκριση με το βιβλίο. Δίνει μια ψευδαίσθηση αυθεντίας της γνώσης, η οποία ενισχύεται και από την αίγλη που απολαμβάνει ο υπολογιστής ως μέσο και ως «αλάνθαστο» εργαλείο, που τα επεξεργάζεται όλα πολύ πιο «σωστά» από έναν άνθρωπο ή ένα βιβλίο. Δεν είναι όμως μόνον η αυταπάτη της αυθεντίας και της αυτονομίας που μπορεί να δημιουργεί στα παιδιά, αλλά πίσω από αυτήν καμουφλάρεται μια άλλη ανησυχητική πραγματικότητα. Ο υπολογιστής αλλάζει μεν τον τρόπο διδασκαλίας, αλλά όμως είναι δυνατόν και να επαναφέρει τον παλιό τρόπο διδασκαλίας των «πειθαρχημένων» σχολείων.