Του
Βλάση Μαργ. Βολιώτη
«Όποιος ξέρει γράμματα, έχει τρία μάτια» (λαϊκή παροιμία).
Ένας πρωτοποριακός φιλεκπαιδευτικός σύλλογος για την εποχή και για τις γενικότερες συνθήκες που επικρατούν στην πρόσφατα ενσωματωμένη στην ελεύθερη Ελλάδα περιοχή της Θεσσαλίας, δημιουργείται στη Δράκεια Πηλίου το 1884, μόλις ο άνεμος της ελευθερίας αρχίζει να πνέει στην περιοχή αυτή της πατρίδας μας, ύστερα από αιώνες σκληρής σκλαβιάς. Πρόκειται για τη Φιλεκπαιδευτική Αδελφότητα η «Σύμπνοια» που ιδρύεται την 1η Ιουλίου 1884 «εν Δρακία»*(1) όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στον κανονισμό της αδελφότητας. Οι τρεις λέξεις του τίτλου προσδιορίζουν και τον σκοπό και το αγαθοεργό πνεύμα που διέπει τη λειτουργία αυτού του συλλόγου. Φιλεκπαιδευτική αφού δημιουργείται από ενδιαφέρον και αγάπη για την εκπαίδευση και τη μόρφωση των νέων και ιδιαίτερα των απόρων, αλλά και των αρίστων. Αδελφότητα για να καταδείξει την αλληλεγγύη και την αδελφοσύνη, σαν χαρακτηριστικά της κοινωνικής δράσης του. Τέλος η επωνυμία της αδελφότητας «Σύμπνοια», συμβολίζει την ομοψυχία που διέπει το πνεύμα λειτουργίας της αδελφότητας μακριά από έριδες και διχόνοιες.
Ο κανονισμός λειτουργίας της αδελφότητας είναι δημοσιευμένος στο με αριθμό 365 φύλλο της εφημερίδας της κυβερνήσεως «του Βασιλείου της Ελλάδος», της 13ης Σεπτεμβρίου 1884 στις σελίδες 506-508. Στη σύνοψη των περιεχομένων στην πρώτη σελίδα του φύλλου αναφέρεται, «περί εγκρίσεως κανονισμού της εν Δράκια του Βόλου συσταθείσης φιλεκπαιδευτικής αδελφότητας «Συμπνοίας»». Ο κανονισμός αυτός επέχει τη θέση του σημερινού καταστατικού των συλλόγων. Το συγκεκριμένο φύλλο μου το εμπιστεύθηκε ο φίλος Νίκος Μαστρογιάννης, ιστοριοδίφης και συλλέκτης παλαιών φωτογραφιών, βιβλίων και αρχειακού υλικού.
Τα σχολεία της Δράκειας
Πριν αναλύσουμε τους σκοπούς και τον τρόπο λειτουργίας της αδελφότητας, έχει ενδιαφέρον να γνωρίσουμε τις εκπαιδευτικές συνθήκες που επικρατούν στη Δράκεια, πριν και μετά την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας στον εθνικό κορμό, καθόσον, όπως αναφέρεται στον κανονισμό, ο σύλλογος απευθύνεται στους «μαθητάς των της κοινότητας σχολών» δηλαδή των σχολείων του χωριού.
Στη Δράκεια αναφέρεται λειτουργία σχολείου από το 1770 εν μέσω της οθωμανικής κατάκτησης. Ιδρυτής και χορηγός του ο Δρακειώτης Ιωάννης Γεωργιάδης που μετανάστευσε στη Ρουμανία και πλούτισε από το εμπόριο ξυλείας. Το σχολείο ονομάζεται «Κασταλία». Η μέθοδος διδασκαλίας, όπως και σε όλα τα σχολεία της εποχής, είναι η αλληλοδιδακτική, όπου ο δάσκαλος εκτελεί τις διδακτικές και τις λοιπές εκπαιδευτικές εργασίες με τη βοήθεια των ικανότερων μαθητών. Η μέθοδος αυτή εφαρμόζεται στα σχολεία της ελεύθερης Ελλάδας μέχρι το 1880. Διδάσκονται γραφή, ανάγνωση, γραμματική, αριθμητική, ενώ σημαντική θέση έχει η χριστιανική διδασκαλία. Το σχολείο αυτό αντιστοιχεί με το σημερινό Δημοτικό. Επίσης στη Δράκεια λειτουργεί και «Ελληνικό» σχολείο. Τα «Ελληνικά» σχολεία ως συνέχεια του δημοτικού σχολείου, τα συναντάμε επί Τουρκοκρατίας σε πολλά κεφαλοχώρια με αμιγείς χριστιανικούς ελληνικούς πληθυσμούς. Τα σχολεία αυτά έχουν κύριο αντικείμενο διδασκαλίας την αρχαία ελληνική γλώσσα*(2).
Αξίζει να σημειώσουμε ότι στις ελληνικές κοινότητες κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κατάκτησης λειτουργούν σχολεία με την πρωτοβουλία και την οικονομική στήριξη της τοπικής εκκλησίας, της τοπικής κοινότητας και πλουσίων δωρητών και χορηγών. Είναι μια πρωτοφανής συνέργεια τοπικών κοινωνικών δυνάμεων για να εξασφαλισθεί στους νέους το πολύτιμο αγαθό της μόρφωσης. Σταδιακά με τη δημιουργία και την επέκταση του ελληνικού κράτους η πολιτεία συμμετέχει όλο και περισσότερο στην παρεχόμενη εκπαίδευση.
Για τα σχολεία που λειτουργούν στην επαρχία Βόλου 7 μήνες μετά την ενσωμάτωση, υπάρχει μία λεπτομερέστατη έκθεση του επάρχου Βόλου Ι. Κονδάκη, γραμμένη τον Μάιο του 1882. Σύμφωνα με την έκθεση αυτή του επάρχου, στη Δράκεια τον Μάιο του 1882 υπάρχει ένα μεικτό αγοριών-κοριτσιών δημοτικό σχολείο με 200 μαθητές και 3 διδασκάλους και ένα «Ελληνικό» σχολείο με 50 μαθητές και επίσης 3 διδασκάλους*(3). Παρθεναγωγείο δεν αναφέρεται στην έκθεση ότι λειτουργεί στο χωριό για τον λόγο αυτόν ο έπαρχος Κονδάκης υποδεικνύει στην έκθεσή του τη σύσταση παρθεναγωγείου στη Δράκεια, καθώς και στο Βελεστίνο, στον Κισσό και στο Τρίκερι και μάλιστα ως «αναγκαιότατη». Η έκθεση είναι επίσημη και απευθύνεται στο τότε υπουργείο Παιδείας. Υπάρχουν στοιχεία για τα λειτουργούντα σχολεία στον Βόλο και στα χωριά της επαρχίας, τον αριθμό των μαθητών και των διδασκόντων, τον τρόπο συντήρησης των σχολείων, τις πηγές μισθοδοσίας των διδασκόντων, καθώς και για το πρόβλημα της ύπαρξης δασκάλων με διαφορετικά προσόντα και διαφορετικούς τίτλους σπουδών. Στο τέλος υπάρχουν υποδείξεις και προτάσεις για σύσταση νέων σχολείων. Η έκθεση αποκαλύπτει την αγωνία και το ενδιαφέρον της ελληνικής πολιτείας για την εκπαίδευση και τη μόρφωση της νέας γενιάς στις ενσωματούμενες περιοχές.
Στην απογραφή του 1882 η Δράκεια εμφανίζει πληθυσμό 2.637 κατοίκων, εκ των οποίων ο ανδρικός είναι 1.409 άτομα και ο γυναικείος 1.228. Από τη σύγκριση των αριθμών προκύπτει ότι οι νέοι και οι νέες που πηγαίνουν σχολείο, είναι το 10% του πληθυσμού του χωριού. Το χωριό χαρακτηρίζεται αυτοτελής Δήμος και στις δημοτικές εκλογές του 1882, δήμαρχος εκλέγεται ο Γιάννης Μπαντής*(4). Τότε περνάει στους Δήμους και στις Κοινότητες η ευθύνη της συντήρησης και της λειτουργίας των σχολείων και οι δημοτικές αρχές καλούνται να συμβάλλουν στη δημιουργία καλύτερων συνθηκών για τη σχολική εκπαίδευση των νέων.
Στοιχεία για τα σχολεία που λειτουργούν στη Δράκεια έχουμε και στο ημερολόγιο Η Φήμη έτους 1887 του Ζωσιμά Εσφιγμενίτη, δηλαδή 5 χρόνια αργότερα. Σύμφωνα με τα στοιχεία αυτά, στις αρχές του 1887, επομένως τη σχολική χρονιά 1886-87, στο δημοτικό των αρρένων φοιτούν 89 μαθητές, στο παρθεναγωγείο 68 μαθήτριες, ενώ στο «Ελληνικό» σχολείο 34 νέοι. Διαπιστώνουμε από την αναφορά του Εσφιγμενίτη ότι στο χωριό το 1887 λειτουργεί παρθεναγωγείο, άρα συμπεραίνουμε ότι η πρόταση του επάρχου Ι. Κονδάκη για τη σύσταση παρθεναγωγείου υλοποιείται από την πολιτεία. Ο Ζωσιμάς δίνει και πληροφορίες για τη χωροταξική κατανομή των σχολείων. Στο δημοτικό των αρρένων και το ελληνικό σχολείο βρίσκονται δίπλα στην εκκλησία του Αγίου Αθανασίου στην επάνω πλατεία, ενώ το παρθεναγωγείο στο προαύλιο του Αγίου Νικολάου στην κάτω συνοικία. Βλέπουμε μείωση του μαθητικού δυναμικού, που δικαιολογείται από τη μείωση του πληθυσμού του χωριού που παρατηρείται και στην απογραφή του έτους 1889 (2.463 άτομα, εκ των οποίων 1.229 άνδρες και 1.234 γυναίκες). Η αστυφιλία έχει ήδη αρχίσει.
Ο κανονισμός της αδελφότητας
Όπως αναφέραμε και πιο πάνω ο κανονισμός της αδελφότητας επέχει τη θέση του καταστατικού των σημερινών συλλόγων. Είναι γραμμένος σε αρχαΐζουσα καθαρεύουσα και φυσικά ο συντάκτης του είναι εγγράμματος. Έχει ενδιαφέρον γιατί υιοθετεί απόλυτα δημοκρατικές διαδικασίες στη λειτουργία της αδελφότητας, σε πολλά δε σημεία συναντάμε νεωτερικές και προοδευτικές για την εποχή θέσεις, πρωτόγνωρες για την κοινωνία της τότε ελληνικής υπαίθρου.
Στο άρθρο 2 όπου αναγράφονται οι σκοποί της αδελφότητας, εκτός από «να χορηγή εις απόρους μαθητάς τα προς σπουδήν αναγκαιούντα βιβλία, ως και τα προς γραφήν χρειώδη», συναντάμε και «ν’ αποστέλλη διά διαγωνισμού εκ των ευδοκίμως αποφοιτώντων μαθητών προς εκμάθησιν βιομηχανικών έργων και επιστημών». Παρατηρούμε τη στήριξη όχι μόνο των απόρων, αλλά και των αρίστων, που θα κριθούν με αμεροληψία διά διαγωνισμού, για τη συνέχιση των σπουδών τους. Κάνει εντύπωση το πνεύμα αξιοκρατίας, αλλά και η σύγχρονη αντίληψη για την αναγκαιότητα προώθησης των θετικών και πρακτικών επιστημών που θα βοηθήσουν την ανάπτυξη της χώρας.
Στο άρθρο 3 αναγράφει ότι «τα μέλη είναι άνευ διακρίσεως φύλου». Πρωτοποριακή θέση για την ισότητα των φύλων, σε μια εποχή και σε έναν χώρο που η γυναίκα βιώνει απομόνωση, καταπίεση και διακρίσεις.
Στο άρθρο 6 αναφέρεται «ότι επίτιμα μέλη ονομάζει η αδελφότης πρόσωπα διαπρέποντα επί συγγραφή μεθοδικών διδακτικών βιβλίων ως και τους ενεργήσαντας ή δυναμένους να υποστηρίξωσιν αυτήν». Οι τιμητικοί τίτλοι κίνητρο για την αντιμετώπιση της έλλειψης σχολικών βιβλίων
Στο άρθρο 7 η συνδρομή των μελών ορίζεται «εις μιαν νέαν δραχμήν αργυράν κατά μήνα».
Στο άρθρο 10 προβλέπεται η άμεση δημιουργία βιβλιοθήκης που «δέχεται πάσαν προσφοράν βιβλίων, περιοδικών συγγραμμάτων, εφημερίδων».
Στο άρθρο 14 αναφέρει ότι «απαγορεύεται πάσα συζήτησις επί προσωπικών, πολιτικών και θρησκευτικών ζητημάτων». Προφανώς για να διαφυλαχθεί το πνεύμα ενότητας και ομοψυχίας μεταξύ των μελών.
Στο άρθρο 27 ο κανονισμός καθιερώνει «επέτειον εορτήν την πρώτην Κυριακήν εκάστου Μαΐου».
Τα άρθρα από 33 έως 38 αναφέρονται στον τρόπο διανομής των βιβλίων «εις απόρους μαθητάς, οίτινες είναι εν ταυτώ επιμελείς τε και χρηστοήθεις». Η διαδικασία είναι η εξής: Γίνονται αιτήσεις προς την αδελφότητα, είτε ξεχωριστά από κάθε μαθητή, είτε συνολικά από κάθε σχολείο για τους μαθητές που χρειάζονται βοήθεια. Και στις δύο περιπτώσεις οι αιτήσεις πρέπει «να ώσι προσυπογεγραμμέναι υπό των δασκάλων, προσεπιμαρτυρούντων την ένδειαν και επιμέλειαν των αιτούντων». Εν συνεχεία τριμελής επιτροπή που εκλέγεται από το διοικητικό συμβούλιο αγοράζει τα βιβλία, τα οποία πληρώνονται με την «ανάλογον προς τούτο πίστωσιν», την οποία πάλι παραχωρεί το διοικητικό συμβούλιο. Προβλέπονται δηλαδή ενέργειες που εξασφαλίζουν δίκαιο πνεύμα στη διανομή των βιβλίων, διαφάνεια στις διαδικασίες και έλεγχο των δαπανών. Οι μαθητές που προβιβάζονται, οφείλουν να επιστρέφουν τα βιβλία «καθαρά και σώα άνευ κηλίδων ή σχισμάτων», «ίνα χρησιμεύσωσι διά τους επερχομένους». Όσοι μαθητές δεν επιστρέφουν τα βιβλία «σώα και καθαρά», αποκλείονται από τη διαδικασία της χορήγησης βιβλίων στο μέλλον. Παρατηρούμε και εδώ την προσπάθεια της αδελφότητας να παιδευτούν οι νέοι στην ανάληψη ευθύνης, στην ευταξία και στην τήρηση των συμφωνημένων.
Στο ακροτελεύτιο άρθρο αναφέρεται ότι η σφραγίδα της αδελφότητας φέρει ως σύμβολο το πτηνόν «γλαύξ», τη λέξη «Σύμπνοια» και τη χρονολογία 1884. Η σύνδεση της κουκουβάγιας με τη σοφία, τη γνώση και τη μόρφωση, είναι ζωντανή και στη διάρκεια της Οθωμανικής κατάκτησης.
Ο κανονισμός αυτός συζητήθηκε και ψηφίστηκε στη γενική συνέλευση της 8ης Ιουλίου 1884, από τα παρευρισκόμενα 38 μέλη της αδελφότητας, τα οποία και τον υπογράφουν, ενώ ο αριθμός των εγγεγραμμένων μελών ανέρχεται στα 61.
Δεν γνωρίζουμε την πορεία αυτής της προσπάθειας. Κατάφερε να υλοποιήσει κάποιους από τους στόχους της. Σίγουρα, όμως, σαν όραμα και σαν ιδέα είναι εξαιρετική και αναδεικνύει την διαχρονική αξία της παιδείας και της μόρφωσης στη ζωή του ανθρώπου.
*(1) Στον κανονισμό του συλλόγου το χωριό αναγράφεται ως Δράκια. Ο συντάκτης του παρόντος άρθρου χρησιμοποιεί τον τύπο Δράκεια. Και οι δύο τύποι γραφής είναι αποδεκτοί.
*(2) Τα «Ελληνικά» σχολεία θα καταργηθούν το 1929 και θα δημιουργηθούν τα εξατάξια γυμνάσια.
*(3) Φαίνεται ότι ο αριθμός των μαθητών είναι κατ’ εκτίμηση και όχι ακριβής.
*(4) Σημαντική προσωπικότητα του χωριού. Ηγήθηκε μιας ομάδας 70 ένοπλων κατοίκων της Δράκειας που πήρε μέρος στις μάχες Σαρακηνού-Μακρινίτσης τον Φεβρουάριο-Μάρτιο του 1878, στον ξεσηκωμό της Θεσσαλίας ενάντια των Οθωμανών που οδήγησε και στην ενσωμάτωσή της στην ελεύθερη Ελλάδα το 1881. Η ομάδα αυτή είναι γνωστή ως «τα παλικάρια του Μπαντή».
Ευχαριστίες στον δάσκαλο κ. Ηρακλή Καραγιάννη για τη διάθεση αρχειακού υλικού, καθώς και στον φίλο Νίκο Μαστρογιάννη.
Για τη σύνταξη του άρθρου αντλήθηκαν πληροφορίες από το βιβλίο του αείμνηστου Αναστάσιου Τζαμτζή «Αγριά-Δράκια παράλληλοι βίοι δυο πηλιορείτικων χωριών», από τα πρακτικά ημερίδας «εκπαιδευτικές όψεις του Πηλίου», Πορταριά 13 Μαΐου 2000, καθώς και από το ημερολόγιο Η Φήμη 1887 του Ζωσιμά Εσφιγμενίτη.