Της Αναστασίας Βελέντζα
Η Σίκινος, ένα από τα μικρότερα κυκλαδίτικα νησιά του Αιγαίου Πελάγους, βρίσκεται μεταξύ των νήσων Φολέγανδρου και Ίου. Στην αρχαιότητα το νησί ονομαζόταν Οινόη, δηλαδή οινοφόρος. Κι αυτό γιατί φημιζόταν για τη μεγάλη παραγωγή και την ποιότητα του οίνου της.
Η Επισκοπή αποτελεί το πιο ιδιαίτερο και ενδιαφέρον μνημείο της Σικίνου. Απέχει από το κέντρο του νησιού περίπου 4 χλμ. και είναι προσβάσιμο με τα πόδια ή με αμάξι. Βρίσκεται μέσα στην άγρια φύση της νησιωτικής ενδοχώρας και είναι περιτριγυρισμένο από βυζαντινά παρεκκλήσια, κελιά, ερείπια αρχαίων οικοδομημάτων, τμήματα τειχών, όστρακα αγγείων και κομμάτια μαρμάρινων γλυπτών.
Αρχικά, η Επισκοπή είχε θεωρηθεί ναός του Πυθίου Απόλλωνα. Όμως, το οικοδόμημα αυτό με τις υπόγειες θολωτές κρύπτες έχει τον αρχιτεκτονικό τύπο των ρωμαϊκών μαυσωλείων και πρόκειται για ένα ταφικό μνημείο του 3ου μ.Χ. αιώνα. Γύρω στον 17ο αιώνα, μετατράπηκε σε βυζαντινή εκκλησία με τρούλο και χρησιμοποιήθηκε επανειλημμένα στα πρώτα χριστιανικά χρόνια της Σικίνου.
Όταν άλλαξε η χρήση του και από αρχαίο μαυσωλείο έγινε εκκλησία, οι ντόπιοι μεριμνούσαν διαρκώς για τη συντήρησή του ανά τους αιώνες, προκειμένου να μην καταρρεύσει. Η αρχαία του δομή, σε συνδυασμό με τις παρεμβάσεις από διάφορες ιστορικές περιόδους, έχει δημιουργήσει ένα ασύγκριτο παλίμψηστο* της ελληνικής ιστορίας από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, της Σικίνου και του αρχιπελάγους γενικότερα, που σπάνια διατηρείται σε αρχαία μνημεία. Όμως, το μνημείο εγκαταλείφθηκε τον 20ό αιώνα, καθώς ήταν σοβαρά πληγωμένο από καταστροφικούς σεισμούς και ανθρώπινες επεμβάσεις ανά τους αιώνες.
Το 2016, η Εφορεία Αρχαιοτήτων των Κυκλάδων αποφάσισε να το αναστυλώσει, έτσι ώστε να γίνει το μνημείο ξανά διαθέσιμο για το κοινό. Η αποκατάστασή του έχει ιδιαίτερη σημασία. Αφενός γιατί το ίδιο το αναστηλωτικό έργο ήταν μια μεγάλη πρόκληση λόγω της απομακρυσμένης θέσης του μνημείου και της ετοιμορροπίας του. Αφετέρου, γιατί η αρχαιολογική έρευνα που έγινε κατά την αναστήλωσή του, προσέφερε πολύτιμες πληροφορίες για την ιστορία του μνημείου και τα ταφικά μνημεία της ρωμαϊκής περιόδου στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, καθώς και για τη βυζαντινή ναοδομία** στις Κυκλάδες.
Αποκαλύφθηκαν πολύτιμα τεκμήρια του παρελθόντος, όπως επιγραφές και σπαράγματα ρωμαϊκών και βυζαντινών τοιχογραφιών, για τη διατήρηση των οποίων εγκαταστάθηκε σύστημα παρακολούθησης μικροκλίματος. Το σημαντικότερο εύρημα ήταν ο ερμητικά σφραγισμένος, ασύλητος τάφος μιας γυναίκας της ανώτερης τάξης, ονόματι «Νεικώ».
Εκτός από την ιστορική και αρχαιολογική αξία που έχει ένα μνημείο που στέκεται όρθιο για 1.800 χρόνια, η Επισκοπή έχει ιδιαίτερη σημασία λόγω της διαχρονικής της σχέσης με τους Σικινιώτες, καθώς αποτελούσε και αποτελεί το σύμβολο της κοινότητάς τους. Για τον λόγο αυτόν, το μνημείο της Επισκοπής αποτελεί εξαιρετικό πολιτιστικό τοπόσημο, για το οποίο είναι ιδιαίτερα υπερήφανη η μικρή νησιωτική κοινότητα. Με το κτήριο κλειστό για το κοινό επί μισό αιώνα, η τοπική κοινωνία αποκατέστησε τον ζωτικό δεσμό της με το εμβληματικό μνημείο. Σε αυτό τον απαράμιλλο αρχαιολογικό χώρο πρόκειται αρχικά να αναβιώνει ο ετήσιος εορτασμός του Δεκαπενταύγουστου και στη συνέχεια να διοργανώνονται πολιτιστικές δραστηριότητες.
Ο συνδυασμός αρχιτεκτονικών στοιχείων ενός μαυσωλείου της ρωμαϊκής εποχής με αυτά ενός βυζαντινού ναού δημιουργούν ένα μοναδικό μνημείο που είναι απλά καθηλωτικό, και αυτό αναμφισβήτητα είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους το 2022 κέρδισε Βραβείο Πολιτιστικής Κληρονομιάς – Europa Nostra.
Τα Ευρωπαϊκά Βραβεία Πολιτιστικής Κληρονομιάς – Βραβεία Europa Nostra ξεκίνησαν το 2002 και απονέμονται κάθε χρόνο. Επιβραβεύονται σημαντικά έργα συντήρησης και αποκατάστασης, η καινοτόμος έρευνα, η προσφορά από επαγγελματίες και εθελοντές, καθώς και πρωτοβουλίες για την ευαισθητοποίηση, την κατάρτιση και την εκπαίδευση σε θέματα πολιτιστικής κληρονομιάς.
Σημαντικό είναι να αναφερθεί πως σε αυτά τα βραβεία τιμήθηκε και ο ιστορικός Κώστας Καρράς με το βραβείο Grand Prix 2022 για τις Διεθνείς Σχέσεις. Για περισσότερο από 50 χρόνια, εργάστηκε για την πολιτισμική και φυσική κληρονομιά της Ελλάδας και της Ευρώπης, για να δημιουργήσει ένα πιο αειφόρο και βιώσιμο κόσμο για τις μελλοντικές γενιές. Ως οραματικός οικολόγος και ιστορικός ένωσε και ενέπνευσε ανθρώπους απ’ όλον τον κόσμο μέσω της πολιτιστικής κληρονομιάς. Ο εκλιπών ήταν ιδρυτής της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού (ΕΛΛΕΤ).
*παλίμψηστο: περγαμηνή ή άλλο υλικό, που έχει αποξεστεί και σβηστεί, για να γραφεί κάποιο άλλο.
**ναοδομία: ήταν μία υπηρεσία της Εκκλησίας της Ελλάδας με αρμοδιότητα αρχικά την έγκριση οικοδομικών αδειών για κτίσματα εκκλησιαστικού ενδιαφέροντος.
