Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΑΠΟΥΡΝΙΩΤΗ
Η γλώσσα αποτελεί το μέσο επικοινωνίας του ανθρώπου, τον τρόπο της έκφρασής του και της σκέψης του, της εθνικής του ταυτότητας. Η γλώσσα μας περιλαμβάνει λέξεις από τις οποίες άλλες δημιουργήθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν από πολύ παλιά, άλλες δημιουργήθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν αργότερα, σε διάφορες περιόδους της πορείας της, άλλες τις δανειστήκαμε και άλλες δημιουργήθηκαν και δημιουργούνται στα χρόνια μας επηρεασμένες, σε μεγάλο βαθμό, από την τριβή με το διαδίκτυο, ιδιαίτερα με τα social media, τις μουσικές και τηλεοπτικές τους προσλαμβάνουσες των σημερινών νέων.
Κάθε φορά που χρησιμοποιούμε μια λέξη συνειδητοποιούμε από πόσο μακριά έρχεται και πόσες εννοιολογικές σημάνσεις έχει προσλάβει. Ας πάρουμε για παράδειγμα, το ρήμα «χειρίζομαι». Σήμερα έχει πληθώρα σημάνσεων σε όλο το φάσμα των πολιτικών, ψυχολογικών, οικονομικών, καλλιτεχνικών εννοιών. Όταν λέμε σήμερα πως αυτός ο ηγέτης, ο εργοδότης, ο δάσκαλος έχουν την ικανότητα να χειρίζονται πολίτες, εργαζόμενους, μαθητές και ταυτόχρονα μηχανές και συστήματα μεθόδων, αντιλαμβανόμαστε την καταγωγή της σημασίας της λέξης που χρησιμοποιούμε. Πρέπει συχνά να φτάνουμε σε πολύ βαθύ χρόνο, στο σκοτεινό παρελθόν της ανθρώπινης παρουσίας στη γη, τότε που μέσα σε συνθήκες που ακόμη αναζητούνται τα αίτιά τους, το ζώο άνθρωπος σηκώθηκε όρθιο και με τον καιρό τα δύο από τα τέσσερα πόδια του άλλαξαν χρήση, έγιναν χέρια και ως εκ τούτου άρχισε η επέμβαση του ζώου άνθρωπος πάνω στη φύση. Από όργανο βάδισης το χέρι έγινε εργαλείο με ποικίλες ικανότητες και ανέλαβε μια πληθώρα από εργασίες.
Αλήθεια, πόσοι από εμάς, όταν βρεθούμε σε μια πηγή στην ύπαιθρο, δεν απλώνουμε τη χούφτα μας, κάνοντάς την δοχείο, και σκύβουμε να πιούμε νερό; Το πρώτο ψαλίδι, το πρώτο σφυρί, το πρώτο φτυάρι και βέβαια το πρώτο βλήμα, αφού η γροθιά υπήρξε το πρώτο όπλο της ανθρώπινης ιστορίας. Έτσι οι ποικίλοι χειρισμοί μας οδηγούν στην πρωτόγονη κοινωνία που το χέρι ήταν το μέσο που το όρθιο ζώο εγκαινίασε τη δική του ξεχωριστή, πρωτότυπη επέμβαση και διαχείριση της φύσης. Ιδού, λοιπόν, η διαχείριση, ό,τι μπορεί να αλλάξει, να διαμορφώσει, να μεταποιήσει, να εξαφανίσει, να αλλοιώσει το εργαλείο της χειρός. Όλα τα εργαλεία που εφηύρε ο άνθρωπος, τις ενέργειες που είχε την ικανότητα το χέρι του μιμήθηκαν ή τις προεκτάσεις του χεριού του. Τίποτε εξάλλου δεν άλλαξε μέσα στους αιώνες. Όπως και τώρα ο γονιός, ασκούσε το νήπιο στις χρήσεις του χεριού, το καθιστούσαν εργαλείο και το μυούσαν φυσικά στην καθημερινή εργαλειοθήκη του οίκου, όπου τα περισσότερα εργαλεία είχαν καταγωγή το χέρι.
Αλλά τι περιπέτειες έχουν λέξεις, όταν σκεφτεί κανείς πόση βαρύτητα πήρε στην ιστορία του ανθρώπου; Για σκεφτείτε, τα: «διαχειρίζομαι», «εγχειρίζω», «επιχειρώ», «χειροκροτώ», «χειροτονώ», «χειραγωγώ», «χειρονομώ», «χειροδικώ», «χειραφετώ». Η παιδεία χειρίζεται σώματα και ψυχές. Ο νόμος χειρίζεται όρια, δυνατότητες, υπερβάσεις και προσδοκίες ανθρώπινων ενεργειών. Η τέχνη διαχειρίζεται μορφές και σημάνσεις ήχων, χρωμάτων, λέξεων. Η τεχνική, τρόπους ποικίλων χρηστικών εργαλείων μετασχηματισμού, μεταποίησης ή διαφορετικής των μορφωμάτων της ύλης. Αναζητώντας συχνά χειροποίητα προϊόντα, κάνουμε ότι ξεχνάμε πως τα βιοτεχνικά ή βιομηχανικά είναι εξελίξεις χειροποίητων μορφών και πρωτογενών χρήσεων. Ακόμη και όταν ο συγγραφέας γράφει στον ηλεκτρονικό υπολογιστή χειρόγραφο ονομάζεται από τον τυπογράφο το κείμενο που θέλει να στοιχειοθετήσει, αν μάλιστα σκεφτεί κανείς πως με το χέρι του στοιχειοθετεί κυριολεκτικά ο τυπογράφος την τυπογραφική πλάκα. Βέβαια η χρήση χειρισμών είναι και το έργο ενός γιατρού, ενός ψυχιάτρου, και βέβαια κάθε δασκάλου.
Για 28 χρόνια είμαι δάσκαλος και καθημερινή ακροατηρίου και μεμονωμένων παιδικών ψυχών. Αν οι δυνατότητες των πιονιών του σκακιού είναι άπειρες, τι να πω για τις δυνατότητες καθοδήγησης χιλιάδων παιδιών, χωρίς να αλλοιωθεί η προσωπικότητά τους; Λέμε και γράφουμε συχνά πως η πολιτική και οι πολιτικοί χειραγωγούν τους οπαδούς ή τους πολίτες μιας κοινωνίας. Χειραγωγώ και χειρίζομαι ανθρώπους στις πνευματικές και ψυχολογικές συνθήκες συγκεκριμένων κοινωνιών και όρων σημαίνει πλέον δείχνω τα όρια, καθορίζω τις μεθόδους και καταγράφω τους κινδύνους. Όποια άλλου είδους χειραγώγηση, πράγμα που αποτολμούν κυρίως οι πάσης φύσεως πολιτικές ή κοινωνικές τυραννίδες, είναι, αν μη τι άλλο, κατάχρηση εξουσίας, του δυνατού προς τον αδύνατο, του γνώστη προς τον ανίδεο, του δασκάλου προς τον μαθητή, Η φιλοδοξία ενός δασκάλου θα πρέπει να είναι να εκπαιδεύσει έναν άνθρωπο που να φτάσει να τον αρνηθεί, τουλάχιστον όσον αφορά στη μέθοδο και τη μορφή. Τουλάχιστον στη γλώσσα μας η χειραγωγία έχει τόσες σημασίες που είναι προβληματική η χρήση της, αν ο λέγων ή ο γράφων δεν ελέγχουν με εγρήγορση το γνωστικό περιβάλλον που την εντάσσει. Εκπαίδευση που δεν έχει στην καταστατική της εντολή τη χειραφέτηση των μαθητών από προκαθορισμένες συνταγές πειθαρχίας σε ηθικά, λογικά και ψυχολογικά προτάγματα. Η μόνη λογική μέθοδος στη κάθε εκπαίδευση είναι η αντικειμενική έκθεση ιδεών και μεθόδων και των θετικών και αρνητικών όρων που μας εξοπλίζει η πείρα.
Από τη χειραγώγηση στον χειρισμό και από τη διαχείριση στη χειραφέτηση συνήθως οι δρόμοι γίνονται μονοπάτια και χρειάζεται πυξίδα γερής παιδείας και ενστίκτου για να μην πέσει κανείς, συνήθως ο ανώριμος έφηβος, στον λάκκο με τα φίδια. Οι νέοι άνθρωποι έχουν ανάγκη χειραγώγησης (άγω από το χέρι) για να μπορούν να μετασχηματιστούν σε ελεύθερα και υπεύθυνα μέλη του κοινωνικού συνόλου, για να έχει η χειραφέτησή τους (αφήνω το χέρι) αποτελεσματικότητα και ασφάλεια.