Τα «Πορτρέτα», η συλλογή διηγημάτων σας με αρκετά πρόσωπα τόσο από τις μνήμες σας από την πατρίδα σας, την Τουρκία, αλλά και από τη μετέπειτα διαμονή σας στην Ελλάδα. Θέλετε να μας πείτε λίγα λόγια;
Διδάσκω την τουρκική γλώσσα στην Ελλάδα από τη δεκαετία του ’80. Αυτές τις ιστορίες τις έλεγα στους μαθητές μου κατά τη διάρκεια των μαθημάτων. Όλοι μού έλεγαν να τις γράψω. Τότε δεν είχα ούτε χρόνο ούτε διάθεση να γράφω ιστορίες. Ήταν η εποχή που δούλευα το Ελληνοτουρκικό και το Τουρκοελληνικό Λεξικό. Κατόπιν, ασχολήθηκα με τη συγγραφή της μεθόδου διδασκαλίας της τουρκικής γλώσσας για Έλληνες. Όμως τα χρόνια πέρασαν, μεγάλωσα πια και δε μου έμεινε πολλή δύναμη για πολύπλοκες και βαριές πνευματικές δουλειές. Έτσι τώρα, παράλληλα με τη διδασκαλία, που είναι ο τρόπος για να ζω, γράφω ιστοριούλες.
Είστε ιδρυτής του Κέντρου Ανατολικών Γλωσσών και Πολιτισμού. Θέλετε να μας πείτε λίγα λόγια για τις δράσεις του;
Η διδασκαλία ανατολικών γλωσσών -τουρκικά, οθωμανική γραφή, αραβικά, εβραϊκά, αραμαϊκά, σανσκριτικά, φιλανδικά, ουγγρικά- οι μεταφράσεις από και προς τα ελληνικά με τις γλώσσες που ασχολούμαστε και η προετοιμασία λεξικών και μεθόδων διδασκαλίας είναι το γενικό μας πλαίσιο. Εκδώσαμε το Ελληνοτουρκικό Λεξικό το 1994 και το Τουρκοελληνικό Λεξικό το 2000. Ένα Ελληνοαραβικό βρίσκεται σε επίπεδο σχεδιασμού. Στην ιστοσελίδα μας (kentroanatolikonglosson.com) προσφέρουμε δωρεάν τα πρώτα πέντε μαθήματα της μεθόδου μας «Τουρκικά για Έλληνες», για εκείνους που θέλουν να ξεκινήσουν, αλλά δεν ξέρουν από πού και πώς. Φίλοι και συνεργάτες μας μεταφράζουν και έχουν μεταφράσει πολλά βιβλία από διάφορες γλώσσες στα ελληνικά και αντίστροφα. Παλιοί μαθητές μας διδάσκουν τουρκικά σε ελληνικά πανεπιστήμια, καθώς και σε σχολές άλλων χωρών. Όταν κάποιος ψάχνει κάτι, οτιδήποτε, για τις γλώσσες και τους πολιτισμούς ενασχόλησής μας, μας βρίσκει και τον βοηθάμε όσο μπορούμε.
Διαβάζουμε στο βιογραφικό σας ότι, παρόλο που ταξιδέψατε σε πολλά μέρη του κόσμου, αποφασίσατε να μείνετε στην Ελλάδα. Τι σας έκανε να πάρετε την απόφαση αυτή;
Ο έρωτας για την ελληνική γλώσσα και η ενθάρρυνση των φίλων μου. Πρώτος απ’ όλους ο μακαρίτης Κωνσταντινουπολίτης μηχανικός Αντώνης Μιχαηλίδης και άλλοι Έλληνες φίλοι μου, που μου είπαν «Φαρούκ, μείνε στην Ελλάδα. Πιστεύουμε ότι θα κάνεις σπουδαίες δουλειές εδώ. Εμείς θα σε βοηθήσουμε σε ό,τι χρειαστείς». Έμεινα και, βέβαια, αυτός ο έρωτας για τη γλώσσα, αλλά και η προστασία και στήριξη των φίλων και των μαθητών μου συνεχίζεται.
Τα περισσότερα χρόνια της ζωής σας ζείτε εκτός της πατρίδας σας. Ποια είναι η πιο χαρακτηριστική ομοιότητα των δυο λαών και ποια η πιο χτυπητή διαφορά;
Δεν πιστεύω στην έννοια του ενιαίου λαού. Δεν υπάρχει μια ομοιόμορφη κοινωνική ομάδα που να ορίζεται συνολικά με μια εθνική ονομασία. Ένας Τούρκος αστός και ένας Έλληνας αστός με υψηλό πολιτικό IQ είναι πολύ κοντά μεταξύ τους, όπως και ένας Τούρκος καφενόβιος με μέτριο έως χαμηλό πολιτικό IQ είναι παρόμοιος με έναν αντίστοιχο Έλληνα.
Στη διάρκεια των χρόνων που ζείτε και εργάζεστε στην Ελλάδα, διαπιστώσατε αν έχει αλλάξει η συμπεριφορά των Ελλήνων απέναντι στο διαφορετικό;
Κι εδώ επίσης δεν μπορώ να μιλήσω για «κοινή ελληνική συμπεριφορά». Οι ευαίσθητοι άνθρωποι στα κοινά και στα προβλήματα του άλλου είτε στη δεκαετία του ’80 είτε τώρα, παραμένουν ευαίσθητοι. Το πρόβλημα σήμερα είναι πως η αυξανόμενη ποσότητα του διαφορετικού στην ελληνική κοινωνία ξεσκέπασε τους αναίσθητους και τους αρνητικούς που, νιώθοντας πολλοί και δυνατοί μέσα στην ευρεία ομάδα όπου ανήκουν, αντιδρούν έντονα και κάνουν φασαρία. Παλιότερα, όταν οι διαφορετικοί ήταν λίγοι, αυτοί οι άνθρωποι δεν φαίνονταν πουθενά, γιατί κανένας από αυτούς δεν ασχολιόταν με το διαφορετικό. Οι διαφορετικοί πάντα είχαν σχέσεις με τους ευαίσθητους και θετικούς ανθρώπους. Τώρα, οι αναίσθητοι και αρνητικοί βρήκαν την ευκαιρία να οργανωθούν σε κινήματα όχλου με ξενοφοβικά συνθήματα. Εξάλλου, η υπόθεση έχει ψωμί γι’ αυτούς.
Τι είναι αυτό που σας έχει λείψει από την πατρίδα σας;
Τίποτα. Πατρίδα για μένα είναι η επιδερμίδα που προστατεύει και ορίζει τα όρια του σώματός μου. Δε δένομαι με γεωγραφικές τοποθεσίες. Έτυχε να γεννηθώ στην Τουρκία. Έζησα εκεί 26 χρόνια. Τώρα είμαι ένας Αθηναίος μέτοικος. Αν αύριο για κάποιο λόγο η Αθηναϊκή Δημοκρατία αποφασίσει να μην ανανεώσει την άδεια παραμονής μου, τότε θα γίνω μέτοικος σε κάποια άλλη γωνιά του κόσμου.
Γυναίκα στον Τούρκο και λεφτά στον Ρωμιό μην εμπιστεύεσαι, θα σ’ τα φάνε, λέει ένας ήρωάς σας Μικρασιάτης. Γιατί επιλέξατε τη φράση αυτή και για το οπισθόφυλλο του βιβλίου σας;
Είναι μια φράση πολύ χαριτωμένη και θέλησα να τη μοιραστώ εξαρχής με τον εν δυνάμει αναγνώστη του βιβλίου, που μπροστά στον πάγκο του βιβλιοπωλείου ψάχνει ν’ αγοράσει κάτι. Δεν ξέρω, τελικά, αν ήταν σωστή επιλογή. Μπορεί και να λειτούργησε αρνητικά. Δεν είχα φανταστεί πως κάποιοι θα το εξελάμβαναν ως προσβολή στην εθνική τους περηφάνια. Απλώς επειδή δεν ανήκω σε κανένα έθνος μου φάνηκε διασκεδαστικό, φαίνεται όμως πως μόνο εμένα διασκεδάζει.
Διαβάζοντας το βιβλίο, είχα την αίσθηση ότι αγαπάτε την πατρίδα σας κι έχετε διαφυλάξει τις παιδικές κι εφηβικές αναμνήσεις σας. Τα στοιχεία που σας ανάγκασαν να την αποχωριστείτε έχουν εκλείψει σήμερα;
Όπως είπα, πατρίδα με την έννοια που λέτε, δεν έχω. Όσο για τις παιδικές, τις εφηβικές και άλλες αναμνήσεις, είναι απλώς εικόνες που προσφέρονται για λογοτεχνική επεξεργασία και απόδοση.
Φυσικά, τα στοιχεία που με ανάγκασαν τότε να φύγω από τη χώρα άλλαξαν. Η Τουρκία του σήμερα δεν είναι η Τουρκία του χτες. Το πρόβλημά μου είναι πρακτικό. Έχω μια δουλειά και μια ζωή εδώ ως πολιτικός πρόσφυγας. Αν σηκωθώ και φύγω για 10 μέρες τουρισμό στην Κωνσταντινούπολη, χάνω όλα όσα δημιούργησα μέχρι σήμερα, χρειάζομαι βίζα για να επιστρέψω στην Ελλάδα και πρέπει να ασχοληθώ με ένα σωρό γραφειοκρατικά θέματα για να ζήσω στην Ελλάδα επισήμως ως Τούρκος. Αν είχα ελληνική υπηκοότητα όλα θα ήταν ευκολότερα, αλλά τέσσερις φορές ως τώρα έχω πάρει αρνητική απάντηση στην αίτησή μου για υπηκοότητα και περιμένω απάντηση για την πέμπτη κατά σειράν αίτηση. Οπότε κι εγώ λέω, Τούρκος γεννήθηκα, Αθηναίος μέτοικος θα πεθάνω. Έτσι, δεν ασχολούμαι πλέον με το θέμα και δεν κάνω τουρισμό ούτε προς Ανατολάς ούτε προς Δυσμάς.
Σε ποιο από τα διηγήματα των Πορτρέτων έχετε λίγο περισσότερη αδυναμία;
Στο ενδέκατο, το «Γαϊδουροκέφαλο Παναγιώτη». Είναι και το μοναδικό πραγματικό 100% πορτρέτο του βιβλίου, δηλαδή δεν έχει καμία λογοτεχνική πινελιά, όλα είναι γραμμένα όπως έγιναν στην πραγματικότητα – από τα ονόματα των τόπων έως τους ανθρώπους και τα γεγονότα.
Ποια αξία θεωρείτε αδιαπραγμάτευτη;
Την αρχή της υπεράσπισης του πολιτικώς ορθού.
Ο Φαρούκ Τουντζάι είναι λεξικογράφος, καθηγητής τουρκικών και πολιτικός αρθρογράφος. Γεννήθηκε στο Καρς της Β.Α. Τουρκίας, μεγάλωσε στην Άγκυρα και σπούδασε στην Κωνσταντινούπολη και την Άγκυρα. Αποτάχθηκε από τη Σχολή Ευελπίδων για την πολιτική του δράση και συμμετείχε στη βίαιη πολιτική αντιπαράθεση της Τουρκίας που εξελίχθηκε σε εμφύλια σύρραξη (1978-1980) στις τάξεις της αριστερής οργάνωσης DEV-YOL. Ύστερα από δύο χρόνια στην παρανομία, πέρασε κρυφά στην Ελλάδα, το πρωί της 12ης Ιουνίου 1982, και έφτασε στη Χίο ζητώντας πολιτικό άσυλο. Με το ελληνικό ταξιδιωτικό έγγραφο ταξίδεψε σε όλο σχεδόν τον κόσμο, ώσπου αποφάσισε να ζήσει μονίμως στην Ελλάδα. Στα τέλη της δεκαετίας του ’80 ίδρυσε στην Αθήνα το Κέντρο Ανατολικών Γλωσσών και Πολιτισμού, όπου ο ίδιος διδάσκει έως και σήμερα τουρκικά, όντας συγχρόνως συντονιστής του Κέντρου. Είναι ο εμπνευστής, συντάκτης και συντονιστής της ομάδας επιστημόνων που συνεργάστηκαν στην έκδοση του Ελληνοτουρκικού (1994) και Τουρκοελληνικού (2000) Λεξικού. Μοιράζει τον χρόνο του ανάμεσα στην Αθήνα και σ’ ένα χωριό του Ελικώνα Βοιωτίας, όπου διατηρεί ένα μικρό αγρόκτημα. Η συλλογή διηγημάτων του Πορτρέτα, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις του Κέντρου Ανατολικών Γλωσσών και Πολιτισμού, είναι η αφορμή της συζήτησης που ακολουθεί.
Συνέντευξη
ΧΑΡΙΤΙΝΗ ΜΑΛΙΣΣΟΒΑ