Του Δημήτρη Κωνσταντάρα-Σταθαρά
Ο Κυριάκος Παπαγεωργίου, αυτός ο ακούραστος πνευματικός άνθρωπος και «εν εγρηγόρσει» – παρά τα χρόνια του – σωματική αλκή, μας πλούτισε με το τελευταίο του βιβλίο «Ερεθίζοντας τη μνήμη». Έγραψα «μάς πλούτισε» γιατί πραγματικά η ανάγνωση κάθε γραπτού του και κάθε βιβλίου του, πλουταίνει τις γνώσεις και τα συναισθήματα του αναγνώστη, μαζί με τον θαυμασμό για τη δράση του, τη φιλοσοφία του, το πάθος του για αναζήτηση κάποιου απρόσιτου για μας τους πολλούς και, βεβαίως, την ευχέρειά του στη διατύπωση των νοημάτων του και τον γλωσσικό του πλούτο.
Πράγματι στο βιβλίο «ερεθίζει τη μνήμη του» και μας παρουσιάζει γεγονότα, που ίσως, μερικά από αυτά τα ζήσαμε κι εμείς, αλλά αυτός τα είδε με μια άλλη διεισδυτική ματιά, «βλέπει και ακούει άλλα πράγματα», που πραγματικά θέλγουν τον αναγνώστη.
Το βιβλίο έχει τίτλο «Ερεθίζοντας τη μνήμη» και υπότιτλους: Σε δεύτερο πρόσωπο. Τριάντα πέντε σταθμοί στο μυθολογικό χάρτη μιας περιπέτειας», Βόλος 2023 και μας προκαλεί με το ερώτημα «Τι θέλει να πει ο ποιητής;». Διαβάζοντας το βιβλίο εξηγείς τις λέξεις «μυθολογικό» και «περιπέτεια», γιατί πράγματι τα γεγονότα που τα ερεθίζει η μνήμη του φαντάζουν «μυθολογικά», δηλ. φανταστικά και περιπετειώδη, γιατί εμπεριέχουν πολλές και ανυπέρβλητες δυσκολίες, τις οποίες ξεπερνά-κατανικά ο συγγραφέας. Είναι, μπορούμε να πούμε, μια αυτοβιογραφία του Κυριάκου από τα παιδικά του χρόνια μέχρι σήμερα, που μπορεί σε κάποια σημεία να δούμε και τον εαυτό μας – σε εντελώς, βεβαίως, διαφορετικό επίπεδο – και να θαυμάσουμε το πάθος του, γιατί πιστεύει ότι «Το άτομο πραγματώνει τον εαυτό του μέσω της δράσης και όχι μέσω της ύπαρξης, γιατί η δράση είναι ο μόνος τρόπος ύπαρξης του ατόμου» (σελ. 186). Κυνηγάει το ακατόρθωτο, το δύσκολο, το δυσπρόσιτο, που τελικά το «εγγίζει», το «πιάνει», και χαίρεται ιδιαίτερα γι’ αυτό.
Πριν αρχίσει την περιγραφή των γεγονότων και των περιπετειών μάς παραθέτει τρία κεφάλαια (Προλόγισμα-Ας μιλήσουμε για μνήμη-Εισαγωγή) θεωρητικής εξερεύνησης των συμβάντων, που θα επακολουθήσουν και οι αναγνώστες «διαβάζουν» τη θεωρητική εξάρτυση του συγγραφέα πάνω στο θέμα των απλών ή και τολμηρών εξερευνήσεων της ζωής του, αλλά και της απλής καθημερινής ενασχόλησής του. Πρέπει να σημειωθεί ότι ο συγγραφέας – όπως το γράφει και στον υπότιτλο του βιβλίου – γράφει σε δεύτερο πρόσωπο, συνομιλώντας, κυριολεκτικά, με τον αναγνώστη, που τον έχει δίπλα του και του τα διηγείται σαν να τα έπραξε ο αναγνώστης. Και ιδού οι πρώτες γραμμές του από το Προλόγισμα (σελ. 9): «Η τόλμη, ο κίνδυνος κι η φαντασία, ήταν τα τρία στοιχεία που καθόρισαν τη ζωή σου. Σε σημάδεψαν και τα τρία. Και με την καλή και με την κακή εκδοχή τους». Αντί να γράψει για τον εαυτό του: «Η τόλμη, ο κίνδυνος κι η φαντασία, ήταν τα τρία στοιχεία που καθόρισαν τη ζωή μου. Με σημάδεψαν και τα τρία. Και με την καλή και με την κακή εκδοχή τους». Στο δεύτερο κεφάλαιο (Ας μιλήσουμε για τη μνήμη) ο συγγραφέας αναφέρει επώνυμους συγγραφείς παγκόσμιας εμβέλειας πάνω στη μνήμη. Γράφει από τον Γιάννη Ρίτσο (σελ. 11): «Πόσα θλιμμένα βράδια δε μας έχουν αφήσει ευφρόσυνες μνήμες» και από τον Μαρσέλ Προυστ (σελ. 11): «…δεν μπορούσα να βρω το αντικείμενό μου παρά μόνο μέσα σ’ αναμνήσεις…». Και στην Εισαγωγή του σημειώνει (σελ. 15): «Στα παιδικά σου χρόνια φοβόσουν συνεχώς. Φοβόσουν τις σκιές, το σκοτάδι, τη νύχτα… Φοβόσουν γενικά τη μαυρίλα… Αργά, πολύ αργά, εξώκειλε η ιδέα του φόβου κι έχασες σιγά-σιγά κάθε της νόημα. Πώς; Να, σαν είδες πως ο φόβος ήταν μια ιδέα σφηνωμένη στο μυαλό των ανθρώπων που ζούνε σ’ έναν κόσμο σφραγισμένο, γαλουχημένο από υπερβολές και παραμύθια, επιχείρησε να τρυπήσεις τον φλοιό για να μπεις στην ψίχα του φόβου. Να μπεις στο πετσί του και να τον ξεφλουδίσει… Έτσι άρχισε το ξεφλούδισμα του φόβου που δεν τον άφησες από τότε σε χλωρό κλαρί… Ό,τι ακολούθησε υπήρξε αποτέλεσμα αυτής της α-συνειδησίας, ατελούς αντίληψης του κινδύνου και ευθεία ροπή προς το ακατόρθωτο… Η επιείκειά σας φρονώ ότι είναι δεδομένη».
Και μετά τα θεωρητικά μπαίνει στα 35 γεγονότα κατά χρονολογική σειρά από το 1953 με τα παιδικά του χρόνια. Με γλαφυρό τρόπο γράφει για την παιδική και εφηβική ηλικία του – ίσως οι μεγάλης ηλικίας αναγνώστες αναγνωρίσουν κάπου τον εαυτό τους – και έχει σπαρταριστές εικόνες από την τοπική ιστορία. «Το 1967 ήταν η μέρα που άλλαξε η ζωή μας» θα γράψει στη σελίδα 47, με άλλα τρία κεφάλαια για την περίοδο της χούντας. Το 1974 αρχίζει την επαγγελματική του σταδιοδρομία στον Πειραιά στην περιοχή της Τρούμπας περιγράφοντας τις εικόνες της περιοχής. Το 1976 στο κεφάλαιο «Με το τρένο των ποδιών» (σελ. 73) περιγράφει 10 διαδρομές πάνω στις ράγες των τρένων που περπάτησε. Εδώ πρέπει να επισημάνω ότι ο Κυριάκος δεν περπατάει με τα «πόδια» μόνο, αλλά και με το μυαλό, την ιστορία και το συναίσθημα. Βάζει έναν στόχο, μελετάει την περιοχή και προχωρεί υπερνικώντας τις δυσκολίες. Το ίδιο έχει κάνει και στο κεφάλαιο «Φρυκτωρίες. Τα ραδιοσήματα της αρχαιότητας» (σελ. 157) στο έτος 2002. Στα γυμνασιακά μας χρόνια διαβάσαμε ότι το μήνυμα της λήξης του τρωικού πολέμου με την άλωση του Ιλίου, έφτασε από την Τρωάδα στο Άργος με τις φρυκτωρίες δηλ. τις φωτιές που άναψαν στις κορυφές των βουνών που είχαν οπτική επαφή μεταξύ τους. Σύμφωνα με τον Γιάννη Κακριδή ήταν οκτώ, οι εξής: Ίδα της Τρωάδας (πρώτη), Λήμνος (δεύτερη), Άθως (τρίτη), Μάκιστος Εύβοιας-Καντήλι (τέταρτη), Μέσσιπος Βοιωτίας-Κτυπάς (Πέμπτη, Κιθαιρώνας (έκτη), Γεράνεια (έβδομη) και Αραχναίο Αργολίδας (τελευταία φλόγα). Ε! το θηρίο ο Κυριάκος ανέβηκε και στις οκτώ κορυφές και έψαξε να βρει υπολείμματα αρχαίων αποτυπωμάτων! Και βρήκε ό,τι βρήκε και μας τα περιγράφει. Περπάτησε με κεραυνούς στον Όλυμπο! (σελ. 118), έγινε μούσκεμα στο φαράγγι «Πάντα βρέχει» (σελ. 125), γλίστρησε στα «νερά της Στυγός» (σελ. 130), λούστηκε στα νερά του Βοϊδομάτη (σελ. 134), μπήκε στο σπήλαιο του Αγγίτη ποταμού (σελ. 141) και ανέβηκε με χιόνια στη κορυφή Άγιος Αντώνιος του Ολύμπου (σελ. 145), έκανε τρία ταξίδια σε φάρους (σελ. 150), ανέβηκε στη Νιάλα, αναζητώντας το Φλυτζάνι με τις κορυφές του (σελ. 181), περπάτησε σκληρά στο δρομολόγιο της διαφυγής (τρίτης ομάδας) των Μεσολογγιτών μετά την Έξοδο στις 10 Απριλίου 1826 (σελ. 190) και διάβασε το βιβλίο του Νίκου Γκατζογιάννη η «ΕΛΕΝΗ» που αφορούσε τη ζωή, τα πάθη και τον θάνατο της μητέρας του κατά τον Εμφύλιο στο χωριό Λια της Θεσπρωτίας και πήγε εκεί να γνωρίσει το χωριό και να βρει τρεις εικόνες του δικού μας λαϊκού ζωγράφου Θεόφιλου που βρίσκονταν εκεί!
Η απαγωγή του Γερμανού στρατηγού Κράιπε στις 25 Απριλίου 1944 (σελ. 213) θα τον κεντρίσει να βαδίσει επί δεκαπέντε μέρες πάνω στα χνάρια της ιστορικής απαγωγής στα βουνά και στα φαράγγια της Κρήτης! Το θέμα του Εμφύλιου θα το διατρέξει μέσα σε δυο ενότητες («Αναζητώντας το θρυλικό «Νοσοκομείο» του Πέτρου Κόκκαλη και Βίτσι, ο περίφημος ελιγμός) στις σελίδες 233 και 240 και θα κλείσει το 2021 και το 2022 με την επίσκεψη-περιπέτεια σε πνευματικούς-θρησκευτικούς χώρους σε ένα μικρό γυναικείο μοναστήρι και άλλη μια συνάντηση με γυναίκα στα μέρη των Αγίων Τόπων (σελ. 246 και 255).
Όλες οι ενότητες και άλλες που δεν αναφέραμε σε κεντρίζουν να τις παρακολουθήσεις με ενδιαφέρον, «απνευστί» θα έλεγα. Συγχαίρω και ευχαριστώ τον φίλο Κυριάκο για την πνευματική πανδαισία που μου πρόσφερε μέσα από τις σελίδες του βιβλίου του. Θα το συνιστούσα να το διαβάσουν όχι μόνον οι κάποιας ηλικίας συμπολίτες μας, αλλά κυρίως οι νεαροί για να δουν και να μάθουν πώς σκέπτονταν και πώς ενεργούσαν οι νεαροί της δύσκολης εποχής εκείνης, γιατί πάντα κάθε εποχή και κάθε ηλικία έχει τις δυσκολίες της. Κατευόδιο σ’ αυτό το βιβλίο και ευχές στον Κυριάκο για νέο βιβλίο, γιατί το χέρι του και το μυαλό του συνεχώς «τρέχουν»!