Της
Χρύσας Δραντάκη,
επιμελήτριας της έκθεσης,
δρ Κοινωνιολογίας Τέχνης
Ναι, αναμφισβήτητα θα μπορούσε να υποστηριχτεί αυτό για τον συλλέκτη Αλέξανδρο Κ. Δάμτσα, τον δωρητή της συλλογής του στον Δήμο Βόλου, γιατί μεταξύ των 360 έργων της δωρεάς τα 32 είναι έργα γυναικών, σπάνια, πρωτοπόρων, γεννημένων από τα τέλη του 19ου αιώνα έως το 1950. Γυναικών που πρώτες εισέβαλαν στο αρσενικό άντρο της Σχολής Καλών Τεχνών της Αθήνας, των πρώτων που συμμετείχαν σε διεθνείς εκθέσεις, που σύστησαν γυναικείες ενώσεις τέχνης, που διακρίθηκαν στη χώρα και στο εξωτερικό.
Μια μοναδικότητα της συλλογής που επεσήμανε από το 1999 και η αείμνηστη διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα, διαπιστώνοντας έκπληκτη την ιδιάζουσα και σπάνια επιλογή του συλλέκτη.
Το σπάνιο ελκύει και αναζητά την ανάδειξή του στο φως και τη διερεύνησή του. Αφορμή για την επανεμφάνιση η παγκόσμια συγκυρία με την προβολή έργων γυναικών στα μουσεία. Για το πιο ελκυστικό του θέματος και για τη σύνδεσή του με την παγκόσμια τάση στην πολιτική των μουσείων, προτάθηκε η παρούσα έκθεση με τον χαρακτήρα της «συνύπαρξης» με σύγχρονες εικαστικούς, που ζουν και δημιουργούν στην πόλη ή αλλού, έχουν καταγωγή ή και συνδέονται μαζί της. Μια συνύπαρξη, ή παράλληλη πορεία σε άλλους χρόνους, ένα διάλογος του παλιού με το σύγχρονο, των εικαστικών σχέσεων, αναζητήσεων και διαφορετικών προσεγγίσεων. Ανάμεσα στα έργα και αυτό της πρώτης Ελληνίδας πτυχιούχου ζωγράφου Μαριάνθης Δρακονταειδή, αποφοίτου του 1906 της Σχολής Καλών Τεχνών Αθήνας, όπως και άλλες σπάνιες περιπτώσεις, καθώς και έργα ζωγράφων του Βόλου με σπουδές στη Σχολή της Αθήνας, όπως η Άννα Φαραντάτου, το γένος Φιλιππίδη, η Ντόρα Χρυσοχοΐδη-Λιβανού, η Ζωή Γκλαβάνη, η Μαρία Χατζηγάκη-Γεωργούδη, η Ελένη Καραγιάννη από τις Μηλιές.
Μια έκθεση συνύπαρξης ή συμπόρευσης σε διαφορετικό χωροχρόνο, που μας έφερε στο νου το ποίημα της μεγάλης ποιήτριας*, πέραν του λόγου της, όσο και αν είναι πρώτιστος ο λόγος του δημιουργού, αυθαίρετα, μέσα από μια προσωπική ανάγνωση και ερμηνεία. Ποίημα εικονογραφικό και περιγραφικό, όπου διαφαίνονται εικόνες της φύσης και της καθημερινότητας συνδεόμενες παράλληλα με ανθρώπινες καταστάσεις μύχιες, νοήματα και συναισθήματα, σαν την αντανάκλαση της ψυχής στη φύση στα τοπία των ρομαντικών, όπου η «εύφορη διαβατικότης» ορίζει το πέρασμα του χρόνου σε διαφορετικούς χώρους, όταν η αδράνεια, η άγνοια, η ανομολόγητη αναμονή που βιώνεται σιωπηλά περνά στη δράση και στη γέννηση, στη δόνηση της ευφορίας, στο δημιουργικό ταρακούνημα, στη διερώτηση και στην παραδοχή. «Τα ευφορικά μαρτύρια είχαν και αυτά την τιμητική τους»** και είναι κοινά στην κάθε γενιά, με διαφορετικά όμως ζητούμενα, ανάλογα του πνεύματος των καιρών. Η «δαιμονιώσα φύση» εκφράζεται ενδοσκοπικά για να επαναπροσδιορίσει προσωπικά όρια και την εξερεύνηση του εαυτού που αντανακλάται στην επιφάνεια του έργου.
Αν το τοπίο και το πορτρέτο κυριαρχούν και χαρακτηρίζουν το έργο των παλαιοτέρων, με συμβολικές αναφορές και με τεχνοτροπικά ιδιώματα των αρχών του αιώνα, η πολυμέρεια, θεματική και εκφραστική, καθορίζει το έργο των συγχρόνων. Οι εικαστικές αφηγήσεις ανατρέπουν και εμπλουτίζουν την οπτική αντίληψη, η πράξη διαφοροποιείται, ως πυρήνας αισθήσεων και συναισθημάτων μεταβάλλοντας το βίωμα σε κατάσταση, ενώ τα τεχνοτροπικά δεδομένα είναι απεριόριστα και έμπλεα ευρηματικότητας. Με αποφασιστικές κινήσεις, εννοιολογικές και ψυχαναλυτικές αναφορές δηλώνουν την «εξομολογητική» διάθεση*** και μια ευάλωτη εικαστική πραγματικότητα που επιδιώκει την εδραίωσή της και την ισοτιμία στο καλλιτεχνικό γίγνεσθαι.
Αόρατες σαν ορατές ή ορατές σαν αόρατες, για να δανειστώ και να αντιστρέψω την αγαπημένη συγγραφέα, οι διαφορετικές γενεαλογικές περιπτώσεις πραγματοποιούν γονιμοποιούς διαδρομές στον χρόνο, στη γνώση, στη βύθιση της εικαστικής έκφρασης αντανακλώντας στο έργο τους προβληματισμούς της εποχής τους.
Η γυναικεία παρουσία είναι συνεχής στον χρόνο, αλλά ποσοστιαία ελλιπής σε σχέση με την αντίστοιχη ανδρική. Από τη διεκδικητική, πολιτικοποιημένη και φεμινιστική δεκαετία του 1960 ώς την καθιέρωση και το ακαδημαϊκό ενδιαφέρον της «μεταφεμινιστικής» περιόδου της δεκαετίας του 1990, άμεσα ή έμμεσα διαπερνάται από το ζήτημα της ανισότητας των φύλων. Η παρούσα έκθεση δεν λειτουργεί ως αποκλεισμός των ανδρών, αλλά ως ανάδειξη μιας μοναδικότητας και σπανιότητας, ως συμβολή στη μείωση της σημασίας της «ετερότητας» στον οπτικό πολιτισμό και προβολή της ισότητας.
Ο Βολιώτης καπνέμπορος Αλέξανδρος Κ. Δάμτσας που το 1998 δώρισε στον Δήμο Βόλου την πολύτιμη συλλογή του, γεννημένος στις 10 Μαρτίου 1914 θα γιόρταζε αυτές τις μέρες τα γενέθλιά του και θα ήταν πολύ χαρούμενος με αυτή τη γυναικεία συνύπαρξη!
*Από το ποίημα «Καρυοθραύστης ή Ωριμότης» της συλλογής «Χαίρε Ποτέ», εκδ. Στιγμή, 1998.
**Ζυράννα Ζατέλη «Ορατή σαν αόρατη», εκδ. Καστανιώτη, 2021.
***Άντζελα Δημητρακάκη, Τέχνη και Παγκοσμιοποίηση, βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2013.