Των Εμμανουήλ Μάριου Οικονόμου, επίκουρου καθηγητή Ιστορίας των Οικονομικών Θεσμών, του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
&
Νίκου Κ. Κυριαζή, ομότιμου καθηγητή του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Στο πρόσφατο άρθρο μας στη Θεσσαλία στο φύλλο της προηγούμενης Κυριακής αναφερθήκαμε στις προοπτικές συνεργασίας στην οικονομία, την εκπαίδευση και τον πολιτισμό που διανοίγονται μετά τις αμοιβαίες επισκέψεις τους τελευταίους μήνες, του Ινδού προέδρου Ναρέντρα Μόντι στην Αθήνα και του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη στην Ινδία πριν τρεις εβδομάδες.
Στο άρθρο αυτό αναφερόμαστε στις προοπτικές αμυντικής συνεργασίας μεταξύ των δύο χωρών, και πώς εμμέσως αυτές θα ήταν δυνατόν να λειτουργήσουν και ως εργαλείο ανάσχεσης της διαχρονικής και συνεχούς τουρκικής προκλητικότητας έναντι της Ελλάδος. Το θέμα δεν μπορεί να εξαντληθεί εδώ λόγω χώρου, συνεπώς θα αναφερθούμε σε δυο πολύ συγκεκριμένες περιπτώσεις συνεργασίας, στην άμυνα μεταξύ των δυο χωρών. Η μια αφορά μια αποτυχία κατά το παρελθόν και η άλλη μια δυνητική επιτυχία, αρκεί η Ελλάδα να φερθεί έξυπνα.
Ως προς την πρώτη περίπτωση, έξυπνα σημαίνει ότι οι ελληνικές πολιτικές ηγεσίες δεν μπορούν να πετούν στα σκουπίδια ευκαιρίες εξαγωγών αμυντικού υλικού που θα ήταν δυνατόν να τονώσουν την ελληνική οικονομία μέσω της αμυντικής της βιομηχανίας. Ειδικότερα, στο σχετικά κοντινό 2012, υπήρχε η ανάγκη για τις ινδικές ένοπλες δυνάμεις να αποκτήσουν περίπου 250 αντιαεροπορικά πυροβόλα (και περίπου 200.000 φυσίγγια για αυτά), με σκοπό να αντικαταστήσουν τα 800 παλαιότερα δικά τους πυροβόλα τύπου L-70 Bofors και ZU-23-2 με νεότερης τεχνολογίας. Το πρόγραμμα είχε προϋπολογισμό 1,5 δισ. δολάρια.
Υπήρχε ήδη μια προ-συνεννόηση μεταξύ των τότε ΕΑΣ (Ελληνικά Αμυντικά Συστήματα) με τις ινδικές αρχές, και μάλιστα σε προχωρημένο στάδιο, ώστε οι ινδικές ένοπλες δυνάμεις να επιλέξουν το ικανότατο ελληνικό αντιαεροπορικό σύστημα ARTEMIS-30 που προσέφεραν τα ΕΑΣ. Αν και η σχεδίαση και η ανάπτυξη του ARTEMIS-30 είχε ολοκληρωθεί στις αρχές της δεκαετίας του ’80, είχε κριθεί από τους Ινδούς ειδικούς ότι το σύστημα εξακολουθούσε να παρουσιάζει ενδιαφέρον, έχοντας σημαντικές δυνατότητες αντιμετώπισης τόσο εναέριων, όσο και χερσαίων στόχων. Φυσικά, ενώ η ευκαιρία ήταν πραγματικά σπουδαία ώστε να αναζωογονηθούν τα ΕΑΣ με μια μεγάλη διεθνή παραγγελία, πιθανότατα, με συμπαραγωγή του συστήματος στις δυο χώρες, τίποτα δεν προχώρησε, και μπορεί κανείς να υποθέσει ότι η αποτυχία σχετίζεται με το γενικότερο πλαίσιο στρεβλής λειτουργίας που χαρακτηρίζει (ακόμη και σήμερα) το τμήμα της ελληνικής αμυντικής βιομηχανίας που βρίσκεται υπό κρατικό έλεγχο τα τελευταία 40 και πλέον χρόνια, το οποίο και παραπαίει.
Παρά την ατυχή έκβαση, από πλευράς ελληνικών αρχών, εκείνης της υπόθεσης, κατά τη γνώμη μας υπάρχουν και σήμερα πολλές και ρεαλιστικές δυνατότητες αμυντικής συνεργασίας μεταξύ Ελλάδας και Ινδίας, αν υπάρξει σοβαρό ενδιαφέρον και πραγματική πολιτική βούληση από τις ελληνικές πολιτικές ηγεσίες για κάτι τέτοιο.
Μια τέτοια δυνατότητα, ενδεικτικά, θα ήταν η Ελλάδα να προχωρήσει στην προμήθεια ενός πραγματικά στρατηγικού όπλου: του φονικότατου αντιπλοϊκού πυραύλου BrahMos που θα άλλαζε τα δεδομένα ναυτικής ισχύος σε όλο το γεωγραφικό φάσμα μεταξύ Αιγαίου, Κρήτης και Κύπρου.
Το BrahMos είναι ένα υπερηχητικό όπλο με κινητήρα ramjet, που σημαίνει ότι μπορεί να έχει πολύ πιο καταστροφική διάτρηση από τους υποηχητικούς πυραύλους όπως ο γνωστός πύραυλος Tomahawk των ΗΠΑ, τύπου κρουζ, ή ο ουκρανικός ναυτικός πύραυλος Neptune που βύθισε τη ναυαρχίδα του ρωσικού στόλου, το περίφημο πυραυλοφόρο καταδρομικό Moskva στο Φιδονήσι της Ουκρανίας τον Απρίλιο του 2022.
Οι πύραυλοι ενός συστήματος επάκτιας άμυνας BrahMos αναπτύσσουν ταχύτητα 3 Mach, ήτοι, τρεις φορές την ταχύτητα του ήχου, καθιστώντας εξαιρετικά δύσκολο για τα συστήματα αντιπυραυλικής άμυνας να τους αναχαιτίσουν. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να στοχεύσει εχθρικά πολεμικά πλοία σε απόσταση 300 χιλιομέτρων από την ακτή, καλύπτοντας έτσι μια πολύ μεγάλη γεωγραφική περιοχή.
Εξοπλίζοντας με συστοιχίες εδάφους-θαλάσσης Brahmos τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου (που η Τουρκία θεωρεί δικά της και ως παρανόμως κατεχόμενα από το ελληνικό κράτος(!)), σε συνδυασμό με το μεγάλο βεληνεκές τους και τη μικρή απόσταση από την ακτογραμμή της Μικράς Ασίας, θα σήμαινε ελάχιστο χρόνο αντίδρασης στα ραντάρ των πλοίων του τουρκικού πολεμικού ναυτικού, ιδίως σε συνθήκες κορεσμού βλημάτων από μαζικές βολές από ελληνικές συστοιχίες επάκτιας άμυνας Brahmos, τοποθετημένες στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου.
Ένα τέτοιο σενάριο κατ’ επέκτασιν, θα δημιουργούσε συνθήκες άρνησης και απαγόρευσης θαλάσσιας πρόσβασης στο αρχιπέλαγος του Αιγαίου για το τουρκικό πολεμικό ναυτικό, ή, εναλλακτικά, την εξασφάλιση πρόσβασης με πολύ μεγάλες όμως απώλειες, μειώνοντας το συνολικό μέγεθος των μονάδων επιφανείας του τουρκικού πολεμικού ναυτικού, καθιστώντας έτσι πιο εύκολο το καθήκον του ελληνικού πολεμικού στόλου προς υπεράσπιση των ακριτικών μας νήσων.
Τα ινδικής κατασκευής ελληνικά BrahMos θα μπορούσαν να γίνουν ο εφιάλτης και του τουρκικού πολεμικού ναυτικού, αλλά και των δόλιων τουρκικών σχεδιασμών της «Γαλάζιας Πατρίδας» και του ανυπόστατου, βάση του διεθνούς δικαίου της θάλασσας, τουρκολιβυκού ψευτο-«συμφώνου» οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών!
Παρά το δήθεν εποικοδομητικό κλίμα συνεργασίας μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας που έχει σταδιακά διαμορφωθεί μετά τους φονικούς σεισμούς στην Τουρκία του Φεβρουαρίου του 2023 και την προσπάθεια για εγκαθίδρυση νέας σειράς Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (ΜΟΕ) μεταξύ των δυο χωρών – με τις ευλογίες των ΗΠΑ και της Γερμανίας βέβαια – η Τουρκία ακολουθεί την εξής παρελκυστική πολιτική: Από τη μια πλευρά εμφανίζεται με δηλώσεις ανώτατων αξιωματούχων της ως δήθεν διαλλακτική και θετική σε συνέργειες με την Ελλάδα. Είναι κάτι που επιδιώκει να δείχνει προς τη διεθνή κοινότητα για να θολώνει τα νερά κατά το δοκούν. Από την άλλη δεν κάνει ούτε ένα βήμα πίσω – το τονίζουμε αυτό – από τις πάγιες διαχρονικές διεκδικήσεις της εναντίον της Ελλάδος και της Κύπρου.
Για παράδειγμα, σε πρόσφατη δήλωσή του ο πρόεδρος της Τουρκίας, Ερντογάν, τον Ιανουάριο του 2024 αναφέρθηκε στη «Γαλάζια Πατρίδα» (με την οποία η Τουρκία τεμαχίζει το Αιγαίο στα δύο και εξαφανίζει την ελληνική κυριότητα στην Ανατολική Μεσόγειο) μιλώντας σε πανηγυρική εκδήλωση στην Άγκυρα για την 97η επέτειο από την ίδρυση της τουρκικής υπηρεσίας πληροφοριών ΜΙΤ, έκανε ξεκάθαρες τις προθέσεις της τουρκικής υψηλής στρατηγικής, δηλώνοντας, μεταξύ άλλων: «Την ισχυρή βούλησή μας να προστατεύσουμε τη Γαλάζια Πατρίδα μας από το Αιγαίο μέχρι τη Μαύρη Θάλασσα και την Ανατολική Μεσόγειο…».
Σε άλλο πρόσφατο περιστατικό, η Κυπριακή Δημοκρατία στις 14 Ιανουαρίου εξέδωσε NAVTEX (ΜΑ23-017/24) με την οποία προανήγγειλε την πραγματοποίηση θαλάσσιων ερευνών σε περιοχή ερευνών που είναι πολύ κοντά στο σημείο που συναντάται η δυνητική ελληνική ΑΟΖ με την οριοθετημένη ΑΟΖ της Κύπρου. Λίγες ώρες αργότερα οι τουρκικές αρχές εξέδωσαν δική τους αναγγελία (Ν/W 0063/24) με την οποία δήλωσαν ότι η περιοχή αυτή αφορά τουρκική περιοχή ευθύνης και επομένως όλες οι ερευνητικές δραστηριότητες στην περιοχή εμπίπτουν στην τουρκική αρμοδιότητα, συνεπώς πρέπει να συντονίζονται από τις αρμόδιες τουρκικές αρχές.
Λίγο παλιότερα, τον Νοέμβριο του 2023 ο Ερντογάν προέβη σε νέες δηλώσεις (παν-τουρανικού χαρακτήρα) λέγοντας ότι: «Θεσσαλονίκη, Μοσούλη, Ιερουσαλήμ τις βλέπουμε όπως τις δικές μας πόλεις… Τα πολιτικά και πολιτιστικά σύνορα της Τουρκίας δεν ορίζονται από τα επίσημα σύνορά της, αλλά περιλαμβάνουν μια πολύ ευρύτερη περιοχή, από την Αδριατική μέχρι το Σινικό Τείχος της Κίνας». Πρόσφατα, σχετικά με την παράνομη τουρκική εισβολή και κατοχή του κυπριακού εδάφους από το 1974, μιλώντας σε αξιωματούχους δήλωσε μεταξύ άλλων: «Αν είχαμε πιέσει προς τα νότια, ίσως να μην υπήρχε πια νότος και βορράς και η Κύπρος να ήταν εντελώς δική μας».
Επίσης, Τούρκοι αναλυτές ζητωκραυγάζοντας στο CNN Turk, προανήγγελλαν (έτσι φαντάζονται) ελληνική καταστροφή λόγω των νέων αντιπλοϊκών πυραύλων Atmaca που πρόσφατα σχεδίασε η τουρκική αμυντική βιομηχανία. Μεταξύ άλλων, υποστήριξαν ότι: «Με τους πυραύλους Atmaca θα πλήττουμε τον ελληνικό Στόλο στα λιμάνια του… Αυτό το σύστημα θα μπλοκάρει όλη την Ελλάδα. Δεν θα μπορεί να βγάλει τα πλοία της από τα λιμάνια της. Έχει τόση μεγάλη αξία αυτό το σύστημα…».
Ο κατάλογος της τουρκικής εριστικής και προκλητικότατης ρητορικής από επίσημα και μη χείλη είναι διαρκής και διαχρονικός, και θέτει ένα γενικότερο ζήτημα: γιατί άραγε από τα γεγονότα των Ιμίων του Ιανουαρίου του 1996 και έπειτα η ελληνική πλευρά διαχρονικά ανέχεται την επανάληψη συνομιλιών υπό τέτοιες προϋποθέσεις; Ιδίως μάλιστα από μια χώρα που διαχρονικά δεν σέβεται το Διεθνές Δίκαιο, απειλώντας παράλληλα δυο κράτη-μέλη της ΕΕ απροκάλυπτα με πόλεμο (Ελλάδα / Κύπρο), που λασπολογεί συνεχώς εναντίον της Ελλάδας (δήθεν ότι συντηρεί τρομοκράτες κ.λπ.) που εισβάλλει σε άλλα κράτη (Κύπρος, Συρία, Βόρειο Ιράκ), που παρεμβαίνει παράνομα, έμμεσα στην πολεμική έκβαση μεταξύ τρίτων (Λιβύη, αρμενο-αζερική σύγκρουση στο Ναγκόρνο – Καραμπάχ) και πολλά άλλα.
Επιστρέφοντας στον υπερηχητικό πύραυλο Brahmos, που θα μπορούσε να θεωρηθεί ως το δυνητικό αντίπαλο δέος του τουρκικού Atmaca, θεωρούμε ότι τέτοιου είδους «έξυπνες αγορές» οπλικών συστημάτων, μεγάλης στρατιωτικής ισχύος με μικρό σχετικά κόστος, αποτελούν και απάντηση σε όσους κατά καιρούς προσπαθούν να προετοιμάσουν τον ελληνικό λαό με ειδικές ψυχολογικές επιχειρήσεις με παραπλανητικές θέσεις του τύπου: «απαιτείται συμβιβασμός με την Τουρκία», «η ισορροπία δυνάμεων τείνει να ανατραπεί σε όλα τα επίπεδα», «τα λεφτά για την άμυνα είναι για πέταμα – δεν υπάρχει καμία ελπίδα».
Το κόστος ενός πυραύλου BrahMos υπολογίζεται σε 3,5 εκατομμύρια ανά μονάδα, και μια αγορά ενός συνολικού πακέτου περί των 150 πυραύλων (υποθέτουμε) μαζί με τους πυραυλικούς φορείς (συστοιχίες) και τα ραντάρ τους, θα κόστιζαν πολύ λιγότερο σε σχέση με το κόστος αγοράς των τουρκικών ναυτικών μονάδων επιφανείας που δυνητικά μπορούν να καταστρέψουν. Δηλαδή, σε οικονομικούς όρους, το δυνητικό όφελος από τη χρήση των Brahmos υπερβαίνει κατά πολύ το κόστος αγοράς τους.
Η ισορροπία στρατιωτικής ισχύος που εν μέρει ανατράπηκε κατά την περίοδο του ελληνικών μνημονίων (2010-2018), αποκαθίσταται, προϊόντος του χρόνου με αγορές όπως τα οπλικά συστήματα Belharra (φρεγάτες), Rafale F3R, M-346 και F-35 (αεροσκάφη), Spike NLOS (αντιαρματικοί πύραυλοι) που έγιναν την τελευταία τετραετία. Απορούμε πώς είναι δυνατόν κάποιοι, εντός των τειχών, να είναι εναντίον αυτών των αγορών! Η ισορροπία ισχύος δύναται να αποκατασταθεί πλήρως αν υπάρχει από πλευράς μας βούληση, θέληση, ευστροφία, οξυδέρκεια, αγνό πατριωτικό πνεύμα, σωστός αμυντικός προγραμματισμός, προνοητικότητα και στοχοπροσήλωση! Και επιπλέον, σοβαρό σχέδιο για να αναπτύξουμε και εμείς (επιτέλους!) σοβαρή αμυντική βιομηχανία, όπως έχει κάνει, με μεγάλη επιτυχία, είναι αλήθεια, η Τουρκία τις τρεις τελευταίες δεκαετίες.
Ειδικότερα, αν υπάρξει ποτέ ρεαλιστικό σενάριο αγοράς των BrahMos, αυτοί θα λειτουργούσαν κάτι σαν game changers, δηλαδή μια κατάσταση που θα άλλαζε άρδην τα δεδομένα, και τις συνθήκες επί του πεδίου της μάχης στον γεωγραφικό χώρο μεταξύ Αιγαίου, Κρήτης και Κύπρου. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η Ελλάδα, θα μπορούσε να ζητήσει και συμπαραγωγή για κάποια υποσυστήματά τους από ελληνικές εταιρείες που απασχολούνται με αμυντικές εφαρμογές, όπως, για παράδειγμα, η Theon Sensors S.A., μια διεθνώς αναγνωρισμένη ιδιωτική ελληνική εταιρεία που έχει επιτύχει πολύ μεγάλες διεθνείς εξαγωγικές επιτυχίες, τονώνοντας, κατ’ αυτόν τον τρόπο έμμεσα και την ελληνική οικονομία, κάτι για το οποίο της αξίζουν πολλά και θερμά συγχαρητήρια.
Με το άρθρο αυτό αναφερθήκαμε στην περίπτωση των BrahMos. Πιστεύουμε γενικότερα ότι η συνεργασία στην αμυντική βιομηχανία μεταξύ Ελλάδας και Ινδίας θα βοηθήσει αμφότερες.