Της Βασιλικής Μελισσουργού,
MSc (Δ.Π.Μ.) φιλολόγου του 3ου Γ.Ε.Λ. Βόλου
Συζήτηση μέσα στη σχολική αίθουσα του Β1 για το θέμα του ρατσισμού. Τι είναι ο ρατσισμός, ποιες είναι οι αιτίες, ποιες είναι οι συνέπειες για το άτομο και την κοινωνία. Ακούστηκαν πολλές απόψεις. Ένας μαθητής διατύπωσε μια απορία: – «Μα υπάρχει σήμερα, στον 21ο αιώνα, ρατσισμός;». Διαχωρισμός των ανθρώπων σε ανώτερους και κατώτερους σύμφωνα με την εξωτερική εμφάνιση και το χρώμα δέρματος, το φύλο, την οικονομική κατάσταση, την καταγωγή από ευγενείς ή επιφανείς προγόνους, το είδος επαγγελματικής απασχόλησης, τη χώρα προέλευσης και τόσα πολλά χαρακτηριστικά.
Σαφώς, υπάρχει ρατσισμός! Ακόμα και στις πολιτισμένες χώρες της Δύσης, τις οικονομικά ευημερούσες χώρες της Ευρώπης, τις πρωτοπόρες σε επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα περιοχές του πλανήτη, στα κράτη που αποτελούν πρότυπο και πρωτοστατούν στις εξελίξεις.
Ο ρατσισμός είναι μια πληγή. Φαίνεται, καλά, συγκαλυμμένη. Δεν διακρίνεται αμέσως. Όμως, υποβόσκει, καραδοκεί! Εύκολα κακοφορμίζει και στάζει πόνο και μίσος.
Δυστυχώς, ο ρατσισμός υπάρχει και στις σχολικές κοινότητες. Πολλές φορές παρατηρείται σχολική βία και εκφοβισμός. Ο κόσμος των μαθητών/τριών διακρίνεται με άνισο τρόπο σε δυνατούς, ισχυρούς και αδύναμους, φοβισμένους. Δυσχεραίνεται, έτσι, το έργο της παιδείας που πρεσβεύει την ισότητα και τη δικαιοσύνη, παρεμποδίζεται η ομόνοια, η συνεργασία και η ενότητα.
Μετά τη συζήτηση στην τάξη, τα παιδιά κλήθηκαν να γράψουν τις σκέψεις τους σχετικά με τις αιτίες που πυροδοτούν τις διακρίσεις και τις στερεοτυπικές στάσεις και συμπεριφορές. Ακόμα στην παραγωγή λόγου παρουσίασαν τις ολέθριες συνέπειες της έξαρσης του φαινομένου σε άτομο και κοινωνία.
Ο Γιώργος Καραχρήστος, μαθητής του Β1 στη Δευτέρα τάξη του 3ου ΓΕΛ Βόλου υποστηρίζει ότι η έλλειψη παιδείας και η πνευματική ένδεια είναι πρωταρχικές αιτίες που τα άτομα αναπτύσσουν ρατσιστικές συμπεριφορές. Ο άνθρωπος έχει έμφυτο τον φόβο του διαφορετικού, επομένως, αν δεν έχει διδαχτεί να μην φοβάται και να αποδέχεται άτομα διαφορετικά από αυτόν, θα τα υποτιμά, θα τα αποφεύγει και θα τους φέρεται επιθετικά. Ταυτόχρονα, άνθρωποι που αισθάνονται πως έχουν ατυχήσει στη ζωή τους μπορεί να προβούν σε ρατσιστικές συμπεριφορές, για να μπορούν να ρίξουν το φταίξιμο των ατυχιών τους σε άλλους.
Ο Αλέξανδρος Βράνος προσθέτει ότι μεγάλη σημασία έχει η αποκοπή και απομάκρυνσή μας από ιδεολογίες και προκαταλήψεις των προγόνων μας, ακόμα και των γονιών μας. Χρειάζεται να κατανοήσουμε πως ακόμα και αν αγαπάμε και εκτιμούμε τους γονείς μας, είναι εξαιρετικά σημαντικό να γνωρίζουμε πως δεν είναι σωστό να υιοθετούμε προσβλητικές και κακοπροαίρετες απόψεις, οι οποίες έχουν επιβιώσει από το παρελθόν, χωρίς πρώτα να τις επεξεργαζόμαστε. Πολλές από αυτές τις απόψεις δεν βασίζονται πάνω σε κάποιο ορθό επιχείρημα και είναι μόνο αποτελέσματα αρνητικών στερεοτύπων του παρελθόντος. Έτσι, ο καθένας μας οφείλει να αγνοεί, όσο γίνεται, αυτές τις «αρχαϊκές» προκαταλήψεις και να επιδιώκει την αποδοχή της διαφορετικότητας, εάν και εφόσον δεν βλάπτει κανέναν.
Ο Γιάννης Ζαρολιάγκης, μαθητής στο ίδιο τμήμα αποδίδει την απουσία ισότητας και σεβασμού στη σύγχρονη κοινωνία στον ρόλο και την επιρροή των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης. Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης ασκούν τεράστια επιρροή στην ανάπτυξη ρατσιστικών αντιλήψεων. Αντί τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης να προάγουν τον σεβασμό, την ισότητα και την αποδοχή της διαφορετικότητας ανάμεσα στους ανθρώπους, συχνά συμβάλλουν στην προώθηση ιδεολογιών που τρέφουν τη διαμόρφωση προκαταλήψεων. Αυτό συχνά οφείλεται και στην αντιδεοντολογική δημοσιογραφία, με κάποιους δημοσιογράφους εσκεμμένα να προβάλλουν αρνητικά στοιχεία ή ακόμη και εγκλήματα που έχουν διαπράξει αποκλειστικά μειονότητες του πληθυσμού, δημιουργώντας αυτοί έτσι στερεότυπα. Επίσης, συμπεριλαμβάνουν τακτικά και προσωπικά τους σχόλια στις ειδήσεις που μεταδίδουν, συνθήκη που χειραγωγεί την κοινή γνώμη.
Ένα παράδειγμα ρατσισμού που εμπόδισε, αρχικά τουλάχιστον, την εύρυθμη λειτουργία της κοινωνίας, αποτελεί η άφιξη των προσφύγων από τη Μικρασία στη μητέρα-πατρίδα. Έχοντας ως αφόρμηση ένα απόσπασμα από το βιβλίο των Άγγελου Συρίγου και Ευάνθη Χατζηβασιλείου, ο Θωμάς Ζακόπουλος καυτηριάζει την αρνητική και διχαστική συμπεριφορά των γηγενών ως μια από τις βασικές αιτίες. Στον Ελλαδικό χώρο, πριν και μετά την άφιξη προσφύγων, κυριαρχούσε πάντοτε ένα πνεύμα φιλαυτίας. Ένα πνεύμα αυστηρά πατριαρχικό, δήθεν πατριωτικό το οποίο ποτέ δεν θέλησε να αποδεχθεί το νέο, το σύγχρονο της τότε εποχής, το διαφορετικό και το αλλότροπο, κάνοντας τον εγωισμό των Ελλήνων όλο και πιο μεγάλο. Αυτός ήταν συχνά ο λόγος που οδηγούσε τους Έλληνες της Κεντρικής Ελλάδας στην ιδέα πως είναι ανώτεροι και ξεχωριστοί από τους άλλους λαούς. Το γεγονός αυτό στιγμάτισε τον τρόπο σκέψης τους, με αποτέλεσμα στερεότυπα και προκαταλήψεις να δημιουργούνται ανεξέλεγκτα. Έτσι, λοιπόν, οι πρόσφυγες της Μικράς Ασίας – Έλληνες στην καταγωγή, αλλά μεγαλωμένοι σε διαφορετικό τόπο με διαφορετική κουλτούρα – έπεφταν συχνά – αν όχι πάντοτε – θύματα ρατσισμού και περιθωριοποίησης, με απρεπείς χαρακτηρισμούς και συμπεριφορές. Πιο συγκεκριμένα, όσον αφορά στην εύρεση εργασίας, πολλοί ήταν αυτοί οι οποίοι λόγω της καταγωγής τους δεν αποτελούσαν επιλογή έμψυχου εργατικού δυναμικού. Ένα ακόμη χαρακτηριστικό, το οποίο αποτέλεσε τροχοπέδη στην ομόνοια των δυο αυτών πολιτισμών, ήταν το γεγονός ότι ο Μικρασιάτικος πολιτισμός ήταν εξελικτικά ανώτερος και πιο προοδευτικός απ’ εκείνον που παρουσίαζε η τότε μεταπολεμική και βασανισμένη κυρίως Ελλάδα. Ολοφάνερη η διαφορά του πολιτισμού των Μικρασιατών, όταν διαβιούσαν στον τόπο τους, στην παιδεία, την τέχνη, τη μουσική, ακόμη και στον καθημερινό τρόπο ζωής τους.
Η Εύα Ζαφειριάδη, μαθήτρια του Β1 εστιάζοντας στις επιπτώσεις του ρατσισμού διαπιστώνει ότι είναι δυσάρεστο και ανησυχητικό το γεγονός ότι ο κοινωνικός ρατσισμός παραμένει τόσο έντονος στη σημερινή κοινωνία και πρέπει να ερμηνευθεί. Η διαφορετικότητα του κάθε ανθρώπου είναι αυτό που τον καθιστά ξεχωριστό και τον διαχωρίζει από το σύνολο των ανθρώπων. Όλοι οι άνθρωποι εμφανίζουν διαφορετικά χαρακτηριστικά εμφανισιακά και ψυχικά. Χωρίς αυτά όλοι θα ήταν ίδιοι και ο κόσμος θα ήταν ρηχός. Είναι, επομένως, αδιανόητο οι άνθρωποι να κρίνονται λόγω της διαφορετικότητάς τους από τη μάζα. Ο καθένας, ανεξαρτήτως εθνικότητας, σεξουαλικότητας ή άλλων χαρακτηριστικών πρέπει να αντιμετωπίζεται ισότιμα και να κατοχυρώνει τα ίδια δικαιώματα με τους άλλους. Τα συναισθήματα που πρέπει να κυριαρχούν στις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων είναι η αγάπη, ο σεβασμός, η ενσυναίσθηση, η αλληλεγγύη, και όχι το μίσος και η ζήλεια. Με τον τρόπο αυτόν και με μία συλλογική προσπάθεια είναι δυνατό να αντιμετωπίσουμε σταδιακά το φαινόμενο του ρατσισμού και να δημιουργήσουμε μία αρμονική, ανθρώπινη κοινωνία.
Ο Γιώργος Καραχρήστος επιλογικά συμπληρώνει πως χωρίς τον ρατσισμό, η κοινωνία θα έλυνε ένα μεγάλο μέρος των προβλημάτων της. Η εξάλειψη του ρατσισμού θα μπορούσε να είναι δυνατή, αν η κοινωνία συνειδητοποιήσει πώς τα στερεότυπα και οι διαχωριστικές γραμμές εμποδίζουν την ευημερία, την πρόοδο και τη σύμπραξη των πολιτών στο καλό και το δίκαιο.
Τέλος, η Εύα Ζαφειριάδη πιστεύει ακράδαντα ότι η κοινωνία μας, αν κι έχει σήμερα έλλειψη ισότητας και σεβασμού, καταπολεμώντας τα αίτια που υποδαυλίζουν τον ρατσισμό και με την κυριαρχία της αγάπης μεταξύ μας, όλοι εμείς μπορούμε να χτίσουμε έναν καλύτερο κόσμο για μας και τις επερχόμενες νέες γενιές.