Δοκιμή εισαγωγής στο Άγιον Όρος – Τα μοναστήρια, η τέχνη και οι άνθρωποι

του Κυριάκου Παπαγεωργίου

«Πρέπει να πεθάνεις πριν πεθάνεις, για να μην πεθάνεις, όταν θα πεθάνεις»…
Αγιορείτικη συμβουλή

Στο Άγιον Όρος φέγγει πάντα ένα ιλαρό και θαβώρειο φως. Είναι το φως μιας υπερκόσμιας χοροστασίας, μιας νηφάλιας μέθης του πνεύματος που εκφράζει την παρθενία της ψυχής μα και το τραγικό, υπερκόσμιο μεγαλείο της Ζωής.
Εδώ ζουν οι κατά Χριστόν σαλοί.
Εδώ οι ακτήμονες με το μαύρο ράσο και τη μαύρη γενειάδα.
Εδώ οι ομολογητές της νεκρωμένης σάρκας.
Εδώ τα σκοτεινά τραγικά μάτια, της υπομονής, της ελπίδας και της προσευχής.
Εδώ το «αγγελοειδές μοναχικό επάγγελμα».
*
Το Άγιον Όρος είναι μια σύγχρονη Κιβωτός του Νώε, με επιβάτιδα τη μοναδική βιοποικιλότητα της βαλκανικής χερσονήσου.
Αποτελείται από είκοσι Μονές, δώδεκα Σκήτες, Καθίσματα, Κελιά και Καλύβια.
Η Μοναστική πολιτεία διοικείται σύμφωνα με το Αγιορείτικο Σύνταγμα του 1924 (τον Καταστατικό Χάρτη του Αγίου Όρους).
Ακολουθεί το Βυζαντινό Ωρολόγιο. Η ημέρα αρχίζει από τη δύση του ήλιου (2 η ώρα είναι μεσάνυχτα, είναι δηλαδή 6 το πρωί).
Διοικητικά της Όργανα η Ιερά Σύναξη κι η Ιερά Επιστασία.
Η χερσόνησος έχει μήκος 57 χιλιόμετρα, έκταση 337 τ.χ., ακτογραμμή 112 χιλιομέτρων και αμέτρητα χιλιόμετρα καλντεριμιών.
Η χλωρίδα της αποτελείται από καστανιές, δρυς, οξιές, έλατα, αριές και μαύρα πεύκα. Διαθέτει 220 είδη βοτάνων και 82 ενδημικά φυτά.
Τα πετρώματά της είναι σχιστόλιθοι, οφιόλιθοι, γρανίτες κι ασβεστόλιθοι.
Έχει πλούσια ερπετοπανίδα (οχιές, δεντρογαλιές, σαΐτες και λαφίτες).

Πώς χαρακτηρίζουν το Όρος:
Περιβόλι της Παναγίας, Κιβωτό και Προμαχώνα της Ορθοδοξίας, Ισάγγελο Μοναστική Πολιτεία, Θέατρο του Αγίου Όρους (αυτό που θεάται κανείς), Όρος της Ευσέβειας, Νοσταλγικό Κήπο της Εδέμ, Απέραντο Μουσείο Θησαυρών, Άγιο Τόπο.

Ποιες είναι οι είκοσι Μονές:
1. Η Μεγίστη Λαύρα, που ιδρύθηκε το 963 μ.Χ. από τον Αθανάσιο Αθωνίτη. Είναι το πρώτο στην ιεραρχία μοναστήρι του Αγίου Όρους. 2. Η Μονή Βατοπαιδίου, δεύτερο, ιδρύθηκε το 972, από τους Αδριανοπουλίτες Νικόλαο, Αθανάσιο και Αντώνιο. 3. Η Μονή Ιβήρων, τρίτο, ιδρύθηκε στα τέλη του 10ου αιώνα από Ίβηρες της Γεωργίας. 4. Η Μονή Χιλανδαρίου ιδρύθηκε τον 10ο αιώνα από Σέρβους με χελάνδια (μεταγωγικά πλοία). 5. Η Μονή Δοχειαρίου ιδρύθηκε τον 10ο αιώνα από τον δοχειάριο (αποθηκάριο) Άγιο Ευθύμιο. 6. Η Μονή Κασταμονίτου ιδρύθηκε τον 11ο αιώνα από ασκητή του Κασταμώνα Παφλαγονίας. 7. Η Μονή Ζωγράφου ιδρύθηκε το 970 μ.Χ., από τον ζωγράφο Γεώργιο Ζωγράφο. 8. Η Μονή Σταυρονικήτα ιδρύθηκε τον 10ο αιώνα από τον μοναχό Νικήτα, ο οποίος έπασχε από στραβισμό. 9. Η Μονή Ξενοφώντος ιδρύθηκε τον 10ο αιώνα από τον όσιο Ξενοφώντα τον Συγκλητικό. 10. Η Μονή Παντελεήμονος ιδρύθηκε τον 12ο αιώνα από Ρώσους μοναχούς. 11. Η Μονή Ξηροποτάμου φέρεται να ιδρύθηκε το 424 μ.Χ. από την Πουλχερία. Πήρε το όνομά της από το παρακείμενο ξερό ποτάμι. 12. Η Μονή Σιμωνόπετρας, το τολμηρότερο κτίσμα του Όρους, ιδρύθηκε τον 14ο αιώνα από τον όσιο Σίμωνα. 13. Η Μονή Γρηγορίου ιδρύθηκε επίσης τον 14ο αιώνα, από τον Άγιο Γρηγόριο τον Σιναΐτη. 14. Η Μονή Διονυσίου ιδρύθηκε τον 14ο αιώνα από τον Όσιο Διονύσιο. 15. Η Μονή Καρακάλλου ιδρύθηκε τον ενδέκατο αιώνα από τον Βυζαντινό μοναχό Καράκαλλο. 16. Η Μονή του Αγίου Παύλου ιδρύθηκε τον δέκατο αιώνα από τον Παύλο τον Ξηροποταμηνό. 17. Η Μονή Φιλοθέου, τον 10ο αιώνα, από τον Φιλόθεο μοναχό. 18. Η Μονή Κουτλουμουσίου τον 11ο αιώνα από τον Κωνσταντίνο, μιας οικογένειας από το Κουτλουμούς. 19. Η Μονή Παντοκράτορα τον 14ο αιώνα από τον Αλέξιο και Ιωάννη Στρατηγόπουλο. 20. Και η Μονή Εσφιγμένου που φέρεται να ιδρύθηκε τον 5ο αιώνα από τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο τον Β’. Οφείλει την ονομασία της είτε στο ότι τη σφίγγουν δυο βουνά, είτε ότι έχει σφιχτή ζώνη ή ακόμη ότι ζούσε εκεί ένας μοναχός που τον έσφαξαν οι πειρατές – Εσφαγμένος.

*
Σημαντικό ρόλο ως προς τη θέση, αλλά και τον ερημιτισμό κάποιων μοναχών απόλυτης μοναξιάς, έπαιξαν τα Καρούλια και τα Kατουνάκια, μοναχικές απόκρημνες σπηλιές – κατοικίες στην αποκαλούμενη Έρημο του Αγίου Όρους, στην απρόσβατη νοτιοανατολική πλευρά της χερσονήσου.

Οι δέκα πιο γνωστές Παναγίες του Αγίου Όρους:
Η Παναγία η Βρεφοκρατούσα, στα Καυσοκαλύβια, η Παναγία η Γλυκοφιλούσα στη Μονή Φιλοθέου, η Παναγία η Νικοποιός, η Παναγία η Οδηγήτρια στη Μονή των Ιβήρων, η Παναγία η Δεομένη, η Παναγία η Ελεούσα, η Παναγία η Πορταΐτισσα στη Μονή Ιβήρων, η Παναγία – το Άξιον Εστί στο Πρωτάτο, η Δέσποινα των Αγγέλων, η Παναγία η Κουκουζέλισσα στη Μονή Μεγίστης Λαύρας.

Στις εκκλησίες του Όρους είναι ζωγραφισμένοι: α. Άγιοι, Όσιοι και Ασκητές, συνήθως στο κάτω μέρος, β. σκηνές από τα Πάθη του Χριστού και της Παναγίας, γ. στα σφαιρικά τρίγωνα οι 4 Ευαγγελιστές, δ. στην κόγχη του Ιερού Βήματος η Θεοτόκος ως Πλατυτέρα, ε. στο τύμπανο η Παράσταση της Δεήσεως, άγγελοι και προφήτες και στ. στο πιο ψηλό σημείο ο Χριστός Παντοκράτωρ.

Χαρακτηριστικά του Αγίου Όρους:
Το φυσικό περιβάλλον (ο χάρτης, η ακτογραμμή, η χλωρίδα, η πανίδα, η Έρημος και η Κορυφή του Άθωνα. Τα μοναστήρια και ο μοναχικός βίος (Κοινόβιες και Ιδιόρρυθμες Μονές). Το λειτουργικό (Τυπικό κι ακολουθίες). Οι Τέχνες, οι Σχολές, η Μικροτεχνία. Η Ιστορία, τα Βιβλία, τα Αφηγήματα, τα Σκεύη.

Οι Θησαυροί του Αγίου Όρους:
Εδώ θα παραθέσουμε έναν περιοριστικό κατάλογο, υποκειμενικό βέβαια, όπως υποκειμενικό είναι και ολόκληρο το πόνημα της εμπειρικής αφήγησης του αφιερώματος:
1. Ο σάκος του Τσιμισκή (στην Ιβήρων) χλαμύδα αυτοκρατορική. 2. Ο σάκος του Νικηφόρου Φωκά (στη Μεγίστη Λαύρα). 3. Ο δίσκος της Πουλχερίας (Το θρυλικό Παναγιάριον – Χρυσόδετο Ευαγγέλιο). 4. Η σκούπα του Ενώχ. 5. Η ιστορία Βαρλαάμ και Ιωάσαφ (Χειρόγραφο). 6. Η Βημόθυρα της Μονής Χιλανδαρίου (του Μητροφάνοβιτς). 7. Ο Χριστός Παντοκράτωρ (έργο του Θεοφάνη), στην Ιβήρων. 8. Χρυσόβουλλο του Αλεξίου Γ’ Κομνηνού, στη Μονή Διονυσίου. 9. Αναλόγιο της Μονής Βατοπεδίου (Ξυλόγλυπτο). 10. Η εις Άδου Κάθοδος (έργο του Θεοφάνη), στη Μονή Σταυρονικήτα. 11. Ιωάννης ο Πρόδρομος (έργο του Ευφρόσυνου της Κρητικής Σχολής) στη Μονή Διονυσίου. 12. Η Ρίζα του Ιεσσαί (Εικόνα του 17ου αι.) στο Πρωτάτο. 13. Φιρμάνι του Μωάμεθ (Μουράτ Β’) στη Μονή Αγ. Παύλου. 14. Κεντητός Επιτάφιος, έργο του 1595 (στη Μονή Διονυσίου). 15. Ο Άγ. Γεώργιος (Μικροτεχνία 11ου αι. Από άργυρο και στεατίτη). 16. Διάταγμα του Ρωμανού Α’ Λεκαπηνού (έργο του 943 μ.Χ.) στα Σύνορα του Άθω. 17. Περγαμηνή του Πατριάρχη Χαρίτωνα (1178) στο Πρωτάτο. 18. Το Άγιο Ποτήριο του Βατοπεδίου (έργο βυζαντινής μικροτεχνίας). 19. Σταυρός Αγιασμού στη Μονή Ξηροποτάμου (1671). 20. Ο Σταυρός της Μονής Παντοκράτορος (1360). 21. Φιρμάνι του Σουλτάνου Μουσταφά Γ’ (1759). 22. Ψηφιδωτή εικόνα του Αγίου Νικολάου του Στρειδά (Με ένα στρείδι στο μέτωπο). 23. Η Φιάλη Αγιασμού στη Μονή Λαύρας. 24. Ο Πύργος του Ρολογιού, στη Μονή Βατοπεδίου (15ος αι.). 25. Η Αγία Ζώνη της Θεοτόκου (στη Μονή Παντοκράτορος). 26. Η Τίμια Ζώνη της Θεοτόκου (στη Μονή Βατοπεδίου). 27. Ευαγγέλιο του Νικηφόρου Φωκά (στη Μεγίστη Λαύρα). 28. Στέμμα του αυτοκράτορα Νικηφόρου Φωκά, στη Μεγίστη Λαύρα. 29. Επισκοπική Ράβδος από ήλεκτρο (στη Μονή Ξηροποτάμου). 30. Επτάφωτη Λυχνία, σε σχήμα δέντρου (στη Μονή Ιβήρων). 31. Η βαρύτιμη σκηνή του Ναπολέοντος (στην Εσφιγμένου). 32. Η σιδερένια ράβδος του Αθανασίου Αθωνίτη (Μ. Λαύρα). 33. Ο Χρυσοκέντητος Επιτάφιος (16ος αι.), στη Γρηγορίου. 34. Η ναόσχημη λειψανοθήκη του Αγίου Νήφωνος (στη Διονυσίου). 35. Η Πόρτα της Ωραίας Πύλης στη Μεγίστη Λαύρα. 36. Η Πόρτα του Καθολικού στο Βατοπέδι. 37. Η περίφημη λαύρα του Αγίου Σάββα (στη Δοχειαρίου) έργο του 17ου αι. 38. Το Μηνολόγιο της Μονής Εσφιγμένου. 39. Το Δωδεκάορτο της Μονής Σταυρονικήτα (1546). 40. Η Μεγάλη Δέηση του ζωγράφου Ευφρόσυνου (1542) (στη Διονυσίου).
15.000 χειρόγραφα, περγαμηνά, βομβύκινα και χάρτινα. Η πλουσιότερη συλλογή στον κόσμο.
Υπάρχουν πολλά τεμάχια από τίμιο ξύλο, λείψανα αγίων, πολλά δώρα των τριών μάγων,πολλά καρφιά του Σταυρού, ακάνθινα στεφάνια και σάβανα…

Οι σπουδαιότεροι αγιογράφοι του Όρους είναι:
Ο Μανουήλ Πανσέληνος, Θεοφάνης ο Κρης και ο γιος του Συμεών, Διονύσιος εκ Φουρνά Ευρυτανίας, Ευφρόσυνος ο Κρης, Θεόδωρος, Μιχαήλ Αστραπάς, Ευτύχιος, Τζώρτζης (Κρητικός), ο Αντώνιος, ο Φράγκος Καστελάνος.

Κι ένα δείγμα του Αγιορείτικου Λεξιλογίου:
Σιγίλιο (πατριαρχικό ή συνοδικό), Μηνολόγιο, Ανθίβολο (σχέδιο ή υπόδειγμα), Παναγιάριο, Λαύρες, Τετραβάγγελο, Αντιμήνσιο, Ειλητάριο, Χρυσόβουλλο, Κηρόβουλλο, Φιάλη (περίκεντρο κτίσμα για τον αγιασμό των υδάτων), Καμέος, Ροζάριο, Οράριο (ενδυμασία), Διακονιά (μερίδα του οίνου), Οστεοφυλάκιο, Κειμηλιαρχείο, Λυκάβας (ο κύκλος του φωτός, η τροχιά του ήλιου), Τάλαντο, κουρά, ακτημοσύνη, αρσανάς (το λιμανάκι της κάθε μονής), μανδράκι (λιμάνι Μεγίστης Λαύρας), Περγαμηνά ειλητάρια, Κυριακό = η εκκλησία στις Σκήτες που συγκεντρώνονται όλοι.

Οι δέκα ωραιότερες διαδρομές στο Άγιον Όρος είναι:
1. Η διαδρομή από τον αρσανά της Μονής Ζωγράφου (πρώτο σταθμό του πλοίου από Ουρανούπολη) μέχρι τη Δάφνη. 2. Από τη Νέα Θηβαίδα του Σιγγιτικού κόλπου μέχρι το Χελανδάρι και την Εσφιγμένου. 3. Από τη Σιμωνόπετρα μέχρι τον Άγιο Παύλο. 4. Από την Αγία Άννα διαμέσου της Μικρής Αγίας Άννας μέχρι τα Καρούλια και τα Καυσοκαλύβια. 5. Από τη Μεγίστη Λαύρα μέχρι την Ιβήρων. 6. Από τη Φιλοθέου μέχρι τη Σιμωνόπετρα. 7. Από τις Καρυές μέχρι το Βατοπαίδι. 8. Από τις Καρυές διαμέσου Σταυρονικήτα ώς την Παντοκράτορος. 9. Από τις Καρυές μέχρι τη Φιλοθέου μέσω Αντίθωνα και 10. η καλύτερη όλων των διαδρομών στο Όρος, η ανάβαση από Αγία Άννα ώς την κορυφή του Άθωνα και η διανυκτέρευση στο εκκλησάκι της Μεταμόρφωσης.