Της
Χρύσας Λεϊμονή,
ψυχολόγου
Αυτονομία, μια δεξιότητα η οποία πολλές φορές παρεμποδίζεται από τον υπερπροστατευτισμό και την έντονη ανάγκη μας να είμαστε εκεί για τον άλλον. Και ίσως αυτό το «εκεί», μετατρέπεται στο να καταλήγουμε να ζούμε εμείς τη ζωή των άλλων. Αυτό είναι ένα σύνηθες φαινόμενο στις σχέσεις γονέων – εφήβων.
Το αναπτυξιακό στάδιο της εφηβείας αποτελεί γόνιμο πεδίο μαχών ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας. Σε πολλές των περιπτώσεων, γονείς και παιδιά συγκρούονται σε καθημερινή βάση ακόμη και για τα πιο απλά. Γονείς σε απόγνωση με ρωτούν συχνά πυκνά: «Τι άλλο να κάνω; Δεν με ακούει πια σε τίποτα. Παραιτούμαι».
Οι συγκρούσεις φέρνουν συχνά σε αυτή τη φάση μεγάλη αναστάτωση στο οικογενειακό πλαίσιο, καθώς έρχονται να αλλάξουν τη συνηθισμένη μέχρι τώρα ροή των πραγμάτων, η οποία είχε ως εξής: Οι γονείς καθοδηγούν – τα παιδιά ακολουθούν. Η ακολουθία αυτή σε ένα προηγούμενο στάδιο ήταν ιδιαίτερα χρήσιμη, καθώς τα παιδιά μικρότερης ηλικίας έχουν πραγματικά ανάγκη τη συνεχή καθοδήγηση των γονιών τους, διαφορετικά αισθάνονται έντονη ανασφάλεια, η οποία αργότερα μπορεί να εκφραστεί με δυσλειτουργικές συμπεριφορές.
Στην εφηβική ηλικία, όμως, οι ανάγκες των παιδιών αλλάζουν σημαντικά. Η ανάγκη δεν είναι πλέον η συνεχής καθοδήγηση – καθώς εάν οι γονείς είχαν όντως επενδύσει χρόνο σε αυτό το κομμάτι τα προηγούμενα χρόνια – τότε οι έφηβοι έχουν επιτύχει ήδη ένα σχετικά καλό επίπεδο διαχείρισης των πραγμάτων. Συνεπώς, η ανάγκη τους τώρα μετατοπίζεται στο να χτίσουν τη δική τους ξεχωριστή προσωπικότητα, η οποία θα εμπεριέχει πολλά στοιχεία του οικογενειακού πλαισίου, όμως, χρειάζεται να παραχθούν και νέα στοιχεία τα οποία θα διαμορφώνουν και θα ξεχωρίζουν τον συγκεκριμένο έφηβο/έφηβη από τους γονείς τους. Για να επιτευχθεί αυτό είναι απαραίτητο ο έφηβος να συγκρουστεί, δηλαδή να διαφωνήσει, να αμφισβητήσει, να διαπραγματευτεί τόσο με τους γονείς, όσο και με τον ίδιο του τον εαυτό εάν υπάρχει και διαφορετικός τρόπος να αντιλαμβάνεται κανείς τον κόσμο γύρω μας. Αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα πως ο τρόπος των γονιών είναι «λάθος», μπορεί απλά να σημαίνει ότι είναι ο δικός τους τρόπος να βλέπουν τα πράγματα και οι διαφωνίες των εφήβων συντελούν στο να διερευνήσει ο έφηβος αν υπάρχουν και διαφορετικοί τρόποι που κάνουν νόημα σε εκείνον να αντιλαμβάνεται την ίδια του τη ζωή.
– Ειλικρινά δεν καταλαβαίνω πώς βγήκε έτσι αυτό το παιδί. Σε ποιον έμοιασε; Εμείς όλοι στην οικογένεια είμαστε ανοιχτοί άνθρωποι, με τις παρέες μας, τα καλαμπούρια μας… και κείνη ούτε να δει κόσμο δεν θέλει. Δεν ακολουθεί πια σε καμία έξοδο και όταν έρχονται οι φίλοι μας σπίτι, κλειδαμπαρώνεται στο δωμάτιο της και με το ζόρι βγαίνει να χαιρετήσει.
– Θέλετε να μου εξηγήσετε τι σας προβληματίζει σχετικά με αυτό που περιγράψατε;
– Φυσικά. Το πρόβλημα είναι ότι δεν είναι κοινωνική και ότι δεν με ακούει ώστε να γίνει, παρά κάνει τα δικά της και εγώ δεν μπορώ να τη βλέπω άλλο κλεισμένη στο δωμάτιό της.
– Τι σημαίνει δεν είναι κοινωνική; Θα λέγατε πως δεν έχει φίλους;
– Εεε έχει μερικούς φίλους ναι, αλλά… Δεν έχει αυτό το δικό μου, να γίνεται η ψυχή της παρέας.
– Άρα θα λέγατε πως είναι κοινωνική, αλλά όχι τόσο όσο εσείς;
– Ναι, αυτό ακριβώς. Πώς θα αλλάξει αυτό; Εμένα έχει μαλλιάσει η γλώσσα μου, αλλά δεν με ακούει. Μήπως μπορείτε να κάνετε κάτι εσείς για αυτό;
– Πιστεύετε ότι χρειάζεται να αλλάξει;
– Εεε ναι, αλλιώς δεν θα είναι χαρούμενη.
– Θα λέγατε ότι όταν είναι με αυτούς τους λίγους κοντινούς φίλους που έχει, δεν είναι χαρούμενη;
– Τώρα που με ρωτάτε, η αλήθεια είναι πως όχι. Αντιθέτως, θα έλεγα. Όταν είναι μαζί τους, φωτίζεται.
– Σκέφτομαι, λοιπόν, πως ίσως η κόρη σας έχει απλώς διαφορετικούς τρόπους για να γίνεται χαρούμενη από εσάς και αυτό είναι εντάξει. Ευτυχώς οι άνθρωποι έχουμε βρει διάφορους τρόπους για να μας κάνουμε ευτυχισμένους. Σημασία έχει ο καθένας να βρει τον δικό του.
– Μπορεί δηλαδή να είναι χαρούμενη και έτσι;
– Γιατί όχι; Νομίζω πως αυτό μόνο η ίδια θα μπορούσε να το απαντήσει…
– Χμμμ ίσως αυτό είναι κάτι που θα μπορούσα να συζητήσω μαζί της…
Η συγκεκριμένη μητέρα ανησυχούσε πολύ για το εάν η κόρη της θα γινόταν πραγματικά ευτυχισμένη με την επιλογή της να έχει λιγότερους φίλους από ό,τι εκείνη και αυτό έφερνε συχνά σύγκρουση στη σχέση τους, καθώς η μία πίεζε την άλλη να προσαρμοστεί στον δικό της τρόπο αντίληψης των πραγμάτων. (Πολλοί φίλοι = ευτυχία VS λίγοι φίλοι = ευτυχία). Αυτό είναι μόνο ένα από τα δεκάδες παραδείγματα που συμβαίνουν καθημερινά σε όλες τις οικογένειες. Οι συγκρούσεις αυτές δεν γίνονται από κακή πρόθεση. Πολλές φορές μάλιστα είναι αναγκαίες έτσι ώστε τα μέλη να κατανοήσουν πως ο καθένας τους μπορεί και έχει δικαίωμα να αναπτύξει τη δική του προσωπικότητα, χωρίς, όμως, αυτό να σημαίνει πως ακυρώνει την ύπαρξη του άλλου.
Ιδιαίτερα για τους εφήβους αυτή η διαδικασία είναι πολύ σημαντική, γιατί θα τους οδηγήσει στην αυτονομία τους, στην κατανόηση του εαυτού τους και στην ανάπτυξη δεξιοτήτων τους έτσι ώστε να είναι σε θέση να χειριστούν τις ολοένα αυξανόμενες απαιτήσεις της καθημερινότητάς τους.
Σε αυτό το σημείο, είναι πολύ σημαντικό οι γονείς να κατανοήσουν ότι ο έφηβος/έφηβη που έχουν απέναντί τους, δεν είναι πια το μικρό παιδί που ακολουθούσε πιστά τις οδηγίες τους και αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια πως θα αφήσουμε τα παιδιά στην εφηβεία να δρουν ανεξέλεγκτα. Ίσως σημαίνει, όμως, ότι χρειάζεται να αλλάξουμε τον τρόπο. Βασιζόμενοι στο γεγονός ότι τα προηγούμενα χρόνια έχουμε επενδύσει χρόνο και ενέργεια στο να χτίσουμε σχέση με τα παιδιά μας, περιμένουμε από τον έφηβο να λειτουργεί με βάση τα όρια που ήδη έχει μάθει και αφομοιώσει σε προηγούμενο στάδιο, αλλά περιμένουμε και να είναι σε θέση για συγκεκριμένα ζητήματα να μπορεί να διαπραγματευτεί και να κάνει διαφορετικές επιλογές από εκείνες των γονέων τους. Διαφορετικά, τα παιδιά θα παραμείνουν για πάντα παιδιά και θα μεταφέρουν αυτά να ανεπίλυτα θέματα στις ενήλικες πια σχέσεις τους.
Στην εφηβεία, επομένως, απαιτείται προσαρμογή. Προσαρμογή τόσο από τους εφήβους, όσο, όμως και από τους γονείς, αναγνωρίζοντας πως χρειάζεται να συνεχίσουν να στέκονται δίπλα στα παιδιά τους, αλλά αφήνοντάς τα παράλληλα να χαράξουν και τη δική τους πορεία, με την ελπίδα να γίνουν συνοδοιπόροι τους σε αυτό το γοητευτικό ταξίδι.