Οι οικονομικοί δείκτες για το 2022 είναι θετικοί. Η οικονομία αναπτύσσεται με υψηλούς ρυθμούς, η ανεργία μειώνεται και οι επενδύσεις αυξάνονται. Πόσες στέρεες είναι οι συνθήκες για να διατηρηθεί αυτή η κατάσταση και το νέο έτος; Οι ευκαιρίες υπάρχουν, αλλά συνοδεύονται και από αβεβαιότητες που εκπορεύονται από την εξέλιξη της πανδημίας.
Τρεις καθηγητές του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας οι κ.κ. Χρήστος Κόλλιας, Μιχάλης Ζουμπουλάκης και Στέφανος Παπαδάμου, σκιαγραφούν τις προοπτικές της ελληνικής οικονομίας για το 2022.
Ευκαιρίες και αβεβαιότητες
Ο κοσμήτορας της Σχολής Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας κ. Χρήστος Κόλλιας ανέφερε πως «το 2021 θα καταγραφεί ως το έτος της δυναμικής ανάκαμψης της ελληνικής οικονομίας μετά τις μεγάλες απώλειες που προκάλεσε η πανδημία του κορωνοϊού το 2020. Στο 6,9% υπολογίζει την αύξηση που θα καταγράψει το ελληνικό ΑΕΠ το 2021 η Εισηγητική Έκθεση του Προϋπολογισμού για το 2022. Ακόμα μεγαλύτερη και πιο αισιόδοξη είναι η εκτίμηση της Τράπεζας της Ελλάδας στην Ενδιάμεση Έκθεση του Δεκεμβρίου 2021 για τη Νομισματική Πολιτική που πρόσφατα δημοσιοποιήθηκε. Σύμφωνα με την εν λόγω Έκθεση ο ρυθμός ανάπτυξης το 2021 υπολογίζεται ότι θα υπερβεί το 8%. Η ισχυρή οικονομική ανάκαμψη αναμένεται να διατηρηθεί και το 2022: σε 4,5% την υπολογίζει η Εισηγητική Έκθεση, στο 5% την εκτιμά η Τράπεζα της Ελλάδας στην Ενδιάμεση Έκθεση. Συνακόλουθα πτωτική θα συνεχίσει να είναι η πορεία της ανεργίας. Σύμφωνα με την Εισηγητική Έκθεση προβλέπεται ότι θα αποκλιμακωθεί περαιτέρω: από το 13,7% το 2021 στο 12,2% το 2022. Η αύξηση στις επενδύσεις κατά 11,7% το 2021 και κατά 21,9% το 2022 τροφοδοτεί τους υψηλούς ρυθμούς μεγέθυνσης και την πτωτική πορεία της ανεργίας.
Η μεγάλη «ανάσα» από τους ευρωπαϊκούς πόρους
Τόσο οι πόροι από το Ταμείο Ανάπτυξης και Ανθεκτικότητας όσο και τα κονδύλια από τον Ευρωπαϊκό Προϋπολογισμό 2021-27 που θα λάβει η Ελλάδα, αναμένεται να κινητοποιήσουν και να στηρίξουν την επενδυτική δαπάνη τα επόμενα χρόνια. Μέχρι το 2029 οι χρηματοροές από τις ευρωπαϊκές πηγές θα υπερβούν τα €70 δισ. Περί τα €40 δισ. θα προέλθουν από τον μακροπρόθεσμο προϋπολογισμό της Ε.Ε. της περιόδου 2021-2027 και €32 δισ. από το χρηματοδοτικό εργαλείο Next Generation EU. Τα κονδύλια αυτά και πρωτίστως η ορθολογική και στοχευμένη αξιοποίησή τους όπως προβλέπεται στο Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας «Ελλάδα 2.0», διαμορφώνουν ένα ιδιαίτερα ισχυρό και ευοίωνο υπόβαθρο επάνω στο οποίο μπορεί να στηριχθεί η μεσοπρόθεσμη αναπτυξιακή προοπτική της ελληνικής οικονομίας και η διατήρηση υψηλών ρυθμών μεγέθυνσης τα επόμενα χρόνια.
Υπάρχουν και οι αβεβαιότητες
Εντούτοις, είναι απαραίτητο να τονισθεί πως παρά το γεγονός ότι οι μεσοπρόθεσμες προοπτικές της ελληνικής οικονομίας είναι ιδιαιτέρως ευνοϊκές, ελλοχεύουν αβεβαιότητες και κίνδυνοι που μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά και να επιβραδύνουν τους προβλεπόμενους υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης. Προφανώς, οι εξελίξεις στο μέτωπο της πανδημίας είναι μία πηγή αβεβαιότητας, καθώς τυχόν ισχυρή επιδημιολογική επιδείνωση μπορεί να λειτουργήσει ως τροχοπέδη στην αναπτυξιακή δυναμική. Ο πρόσθετος και ίσως σημαντικότερος παράγοντας αβεβαιότητας είναι οι πληθωριστικές πιέσεις που οδηγούνται από το αυξανόμενο κόστος της ενέργειας που πέρα από τις ανισορροπίες μεταξύ προσφοράς και ζήτησης επηρεάζεται και από εν εξελίξει γεωπολιτικούς παράγοντες.
Το 2021 η μεγαλύτερη οικονομική μεγέθυνση από το 1974
Από την πλευρά του ο καθηγητής κ. Μιχάλης Ζουμπουλάκης ανέφερε πως «Μπορεί η ανάπτυξη να μην ήταν ορατή σε όλους, αλλά το 2021 η ελληνική οικονομία είχε τη μεγαλύτερη μεγέθυνση μετά το 1974. Ωστόσο, αυτή η επίδοση ήταν αποτέλεσμα της αναμενόμενης ανάκαμψης μετά το «κλείσιμο» της οικονομικής δραστηριότητας στον μεγαλύτερο τομέα της ελληνικής οικονομίας, τις υπηρεσίες. Σε σύγκριση με τα αντίστοιχα τρίμηνα της προηγούμενης χρονιάς οι αυξήσεις του ΑΕΠ το β’ και το γ’ τρίμηνο του 2021 ήταν 16,2 και 13,4%, πράγμα που δείχνει ότι μέσα σε ένα χρόνο θα καλύψουμε το 90% των απώλειών του 2020.
Το διεθνές περιβάλλον
Προβληματίζει ωστόσο η δυνατότητα διατήρησης αυτής της ανάκαμψης και το 2022. Οι λόγοι είναι εξωτερικοί αλλά και εσωτερικοί. Το διεθνές περιβάλλον είναι δυσμενές λόγω της πανδημίας αλλά και της αντιπαράθεσης Ανατολής (Ρωσίας και εν μέρει Κίνας) και Δύσης (ΕΕ και ΗΠΑ) που εκτίναξαν το κόστος της ενέργειας αλλά και τις τιμές καταναλωτικών αγαθών. Ήδη μεγάλες οικονομίες όπως η Γερμανία και οι ΗΠΑ καταγράφουν τα υψηλότερα επίπεδα πληθωρισμού μετά τη δεκαετία του 1980, ενώ ο ρυθμός ανάπτυξης στην Ευρωζώνη κινείται στο +1%.
Στο εσωτερικό της χώρας, πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι τα μεγάλα βήματα ανάκαμψης που έγιναν το 2021 οφείλονται πρωτίστως στη φυσιολογική άνοδο της ιδιωτικής κατανάλωσης (+12 και +7% τα δυο επίμαχα τρίμηνα) και επίσης στις εξαγωγές υπηρεσιών, δηλ. τον τουρισμό (+23 και +48%). Υπάρχει βεβαίως ακόμη ένας τρίτος, πολύ ελπιδοφόρος γιατί είναι διατηρήσιμος, παράγοντας, οι ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου που αυξήθηκαν τα δυο αυτά τρίμηνα 22 και 18% χάρη στην επανεκκίνηση των κατασκευών και την επέκταση της βιομηχανικής δραστηριότητας. Εφόσον ξεκινήσει επιτέλους η ροή χρηματοδοτήσεων του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης & Ανόρθωσης (σχεδόν €32 δισ., από τα οποία €19,5 δισ. ως χορηγία και €12,5 δισ., ως χαμηλότοκα και μακροχρόνια δάνεια) ενδέχεται να διατηρηθούν οι επενδύσεις. Οι άλλοι δύο παράγοντες παραμένουν αβέβαιοι.
Ο πληθωρισμός και η κατανάλωση
Λόγω πληθωρισμού δεν γνωρίζουμε μέχρι πότε θα συνεχιστεί η αύξηση της ιδιωτικής κατανάλωσης και λόγω πανδημίας δεν είμαστε σίγουροι αν θα επαναληφθεί το θαύμα της φετινής τουριστικής περιόδου που κράτησε πάνω από έξι μήνες. Η κυβέρνηση στηρίζει την κατανάλωση επιδοτώντας το κόστος ενέργειας των καταναλωτών, αλλά τα διαθέσιμα μέσα της είναι οριακά. Είναι βέβαιο πως η Ελλάδα δεν είναι σε θέση να στηρίξει επιχειρήσεις και νοικοκυριά όπως πέρσι, γιατί η δυνατότητα εξωτερικού δανεισμού σχεδόν εξαντλήθηκε με ένα δημόσιο χρέος στα δυσθεώρητα ύψη των €387 δισ.
Ο ρόλος της Όμικρον
«Την ελληνική οικονομία και τις προοπτικές της δεν μπορούμε να τη δούμε ξεχωριστά από την παγκόσμια οικονομία και τις δικές της προοπτικές σε ένα υψηλού βαθμού παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον» τονίζει ο καθηγητής του τμήματος Οικονομικών επιστημών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας κ. Στέφανος Παπαδάμου και προσθέτει πως «η εμφάνιση και εξάπλωση της νέας παραλλαγής του ιού Όμικρον είναι ένα πρώτο «αγκάθι» με το οποίο θα έρθουν αντιμέτωπες όλες οι οικονομίες. Οι κλιματικές συνθήκες στη χώρα μας με την έλευση της άνοιξης και των υψηλών θερμοκρασιών ελπίζουμε να μας βοηθήσει καλύτερα από τις λοιπές χώρες του βορρά».
Παράλληλα αναφέρει πως «Οι επενδυτικές στρατηγικές τον τελευταίο καιρό στηρίζονται σε οικονομικές αναλύσεις που εντοπίζουν τρεις βασικούς παράγοντες (α) την επιβράδυνση της οικονομικής ανάπτυξης, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ και Κίνα, (β) μια ομαλοποίηση της νομισματικής πολιτικής (άνοδος επιτοκίων) σε πολλές αναπτυγμένες χώρες και (γ) τον ταχύ πληθωρισμό στις ΗΠΑ και την Ευρώπη. Σήμερα προστίθεται η εξάπλωση του ιού Όμικρον γεγονός που θα έχει μια επίδραση σε μετακινήσεις, τουρισμό και πάλι και θα κάνει τους επενδυτές επιφυλακτικούς αυξάνοντας τη ρευστότητα στα χαρτοφυλάκιά τους. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε, όμως ότι τώρα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού παγκόσμια είναι εμβολιασμένο γεγονός που ελπίζουμε να κάνει τις επιδράσεις πιο αδύναμες. Στα θετικά βέβαια είναι ότι η οικονομική επιβράδυνση θα περιορίσει την ανάπτυξη του πληθωρισμού χωρίς να χρειαστούν έντονες αυξήσεις των επιτοκίων.
Η πράσινη τραπεζική
Η ελληνική οικονομία θα ακολουθήσει τις διεθνείς εξελίξεις. Παρά ταύτα σε αυτό το σημείο θα πρέπει να πούμε ότι μια σημαντική χρηματοδότηση θα έρθει από την ΕΕ για την αλλαγή της οικονομίας σε μια οικονομία φιλική προς το περιβάλλον μέσα από μια ενεργειακή αναβάθμιση. Είναι μια ευκαιρία για την πράσινη τραπεζική, και για στοχευμένες επενδύσεις οι οποίες θα πρέπει να είναι στην υιοθέτηση νέων τεχνολογιών από τις ελληνικές επιχειρήσεις. Ο κλάδος του τουρισμού τους θερινούς μήνες θα είναι αυτός που θα ωθήσει πάλι την οικονομία.
Τα συν της οικονομίας και οι κίνδυνοι
Κοιτώντας τις έως τώρα εξελίξεις στην Ελληνική οικονομία μπορούμε να επισημάνουμε τα ακόλουθα. Η ραγδαία πτώση της εμπιστοσύνης στον επιχειρηματικό κλάδο λόγω της πανδημίας έχει αποκατασταθεί, ενώ η καταναλωτική εμπιστοσύνη στην προσπάθειά της να επανέλθει πλήρως, φρενάρεται από τον πληθωρισμό, ο οποίος τελικά θα καταστεί διαχειρίσιμος από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα.
Σχετικά με τα λοιπά στοιχεία της οικονομίας, υπάρχει μια σαφής βελτίωση της οικονομίας σε όρους ΑΕΠ και ανεργίας και λιανικών πωλήσεων, η ανάγνωσή της οποίας όμως θα πρέπει να είναι προσεκτική δεδομένου ότι πέρυσι είμασταν σε lock down. Η χειροτέρευση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή με πολιτικές τόνωσης των εξαγωγικών επιχειρήσεων και μείωσης των εισαγωγών. Ο υψηλός φόρος εισοδήματος, πιστεύω, ότι έχει περιθώρια μείωσης όπως και ο εταιρικός φόρος προκειμένου να δημιουργηθούν κίνητρα δημιουργίας νέων επιχειρήσεων στην Ελλάδα με τεχνολογική και άλλη κατεύθυνση.