Η παρουσία της MOm στην περιοχή των Βορείων Σποράδων, λόγω της ιδιαίτερης σημασίας της για τη μεσογειακή φώκια Monachus monachus, παραμένει συνεχής από την ίδρυση της οργάνωσης το 1988.
Στην περιοχή έχει εκπονήσει δεκάδες ερευνητικά προγράμματα, δράσεις προστασίας και διατήρησης του φυσικού περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας, καθώς και προγράμματα εθελοντισμού και ενημέρωσης-ευαισθητοποίησης του κοινού. Η MOm συνέβαλε καθοριστικά στην έκδοση του Προεδρικού Διατάγματος για την ίδρυση του Εθνικού Θαλασσίου Πάρκου Αλοννήσου Βορείων Σποράδων (ΕΘΠΑΒΣ) το 1992, το πρώτο θαλάσσιο πάρκο της Ελλάδας και η μεγαλύτερη προστατευόμενη θαλάσσια περιοχή στην Ευρώπη. 30 χρόνια μετά, συνεχίζει αδιάλειπτα να βοηθά στη μελέτη και προστασία του Πάρκου, συμμετέχοντας στο πρόγραμμα φύλαξής του μαζί με τις λιμενικές αρχές και τον Φορέα Διαχείρισης του ΕΘΠΑΒΣ, το οποίο χρηματοδοτεί το Ίδρυμα Thalassa. Ο κ. Δημήτρης Τσιάκαλος, υπεύθυνος Τύπου, Υποστήριξης και Logistics της της MOm-Εταιρείας Μελέτης και Προστασίας της Μεσογειακής Φώκιας στην Αλόννησο παρουσιάζει έναν σημαντικό απολογισμό δράσεων.
H μεσογειακή φώκια έχει σταθεροποιηθεί πληθυσμιακά στην περιοχή μας;
Η μεσογειακή φώκια Monachus monachus, είναι το πιο σπάνιο από τα 33 είδη φωκών, που υπάρχουν στον κόσμο. Αποτελεί το υπ’ αριθμόν 1 απειλούμενο θαλάσσιο θηλαστικό της Ευρώπης και συγκαταλέγεται στα πλέον απειλούμενα είδη του πλανήτη. Από τα 800 περίπου άτομα που έχουν απομείνει παγκοσμίως, πάνω από τα μισά ζουν και αναπαράγονται στη χώρα μας. Λόγω των αδιάλειπτων προσπαθειών τα τελευταία 34 χρόνια και ιδιαίτερα στους τομείς της ενημέρωσης και εκπαίδευσης των Ελλήνων πολιτών, αλλά και της διάσωσης και περίθαλψης φωκών που έχουν ανάγκη, η μεσογειακή φώκια πλέον έχει σταθεροποιηθεί πληθυσμιακά, με μια μικρή αυξητική τάση τα τελευταία χρόνια. Μάλιστα, το 2015, η Monachus monachus «κατέβηκε» μια κατηγορία στην Κόκκινη Λίστα της IUCN για τα απειλούμενα είδη, από «κρισίμως κινδυνεύον» σε «κινδυνεύον». Ο πληθυσμός σε όλη την Ελλάδα εμφανίζει, όπως είπαμε, μικρή αυξητική τάση. Αυτό όμως φυσικά δεν σημαίνει ότι μπορούμε να επαναπαυόμαστε επ’ ουδενί, διότι, όπως είναι κατανοητό, ένας πληθυσμός της τάξεως των 400 περίπου ζώων είναι ιδιαίτερα ευαίσθητος και μπορεί ανά πάσα στιγμή να πάρει την κατιούσα. Κάθε τραυματισμένο ζώο ή ορφανό φωκάκι είναι εξαιρετικά σημαντικό, να σωθεί, προκειμένου να μπορέσουμε να διασφαλίσουμε την επιβίωση του είδους.
Αποτέλεσμα της μικρής αυξητικής τάσης στις φώκιες τα τελευταία χρόνια, είναι, πέρα από τις Σποράδες, να βρίσκουν καταφύγιο και σε θαλασσοσπηλιές του Πηλίου;
Αυτή η αυξητική τάση οδηγεί τις φώκιες στην επιστροφή σε μέρη, που τα παλαιότερα χρόνια είχαν εγκαταλείψει ή εμφανιζόντουσαν σπάνια, όπως στις σπηλιές του Πηλίου. Για τον σκοπό αυτό, στο πλαίσιο του προγράμματος «Δράσεις Προστασίας της Μεσογειακής Φώκιας στην Ευρύτερη Περιοχή του Εθνικού Θαλασσίου Πάρκου Αλοννήσου Βορείων Σποράδων» (με την υποστήριξη του Monk Seal Alliance), έχουμε οργανώσει δράσεις προστασίας, καταγραφής καταφυγίων, ενημέρωσης-ευαισθητοποίησης και προώθησης του αλιευτικού τουρισμού στη Σκόπελο, τη Σκιάθο, το Πήλιο, τη Β. Εύβοια και τα Λιχαδονήσια. Πιο συγκεκριμένα, μία εξ αυτών των δράσεων είναι η δημιουργία τοπικών ομάδων εθελοντών άμεσης επέμβασης, προκειμένου να μας βοηθούν σε έκτακτες περιπτώσεις εμφάνισης τραυματισμένων ζώων ή ορφανών μικρών, που έχουν αποχωριστεί από τις μητέρες τους.
Ποιους κινδύνους διατρέχουν, ιδιαίτερα τους τουριστικούς μήνες; Από ποιες ανθρώπινες δραστηριότητες πρέπει να προστατευτούν;
Η κύρια απειλή της μεσογειακής φώκιας, όπως και για πολλά άλλα είδη των ελληνικών θαλασσών, είναι ο άνθρωπος, είτε έμμεσα είτε άμεσα. Η ανθρώπινη δραστηριότητα, όπως π.χ. η υπεραλίευση των ιχθυαποθεμάτων, η χρήση και εγκατάλειψη αλιευτικών εργαλείων, η καταπάτηση των χώρων αναπαραγωγής (θαλασσινές σπηλιές), η ανεξέλεγκτη τουριστική δραστηριότητα και η γενικότερη υποβάθμιση και ρύπανση του οικότοπου του είδους, είναι οι λόγοι που έμμεσα ο άνθρωπος επηρεάζει τη σήμερον ημέρα την επιβίωση της μεσογειακής φώκιας. Η ηθελημένη θανάτωση είναι μια άμεση απειλή, η οποία είναι δυστυχώς από τους κύριους λόγους, που διαχρονικά η μεσογειακή φώκια έφτασε στα σημερινά επίπεδα. Στην αρχαία Ελλάδα, ο Όμηρος περιγράφει τη μεσογειακή φώκια ως ένα ζώο, που ξεκουραζόταν και αναπαράγονταν σε ανοιχτές παραλίες κατά δεκάδες άτομα. Μετά το ανελέητο κυνήγι τους μέχρι και τη σημερινή εποχή, οι φώκιες άλλαξαν τρόπο συμπεριφοράς και προσαρμόστηκαν στα νέα δεδομένα, επιλέγοντας ως καταφύγιο ξεκούρασης και αναπαραγωγής θαλασσινές σπηλιές, όπου αισθάνονται περισσότερο ασφαλείς. Τα τελευταία δύο χρόνια, είχαμε τις πρώτες καταγραφές θηλυκών φωκών με τα μικρά τους σε ανοιχτές παραλίες, πράγμα που δείχνει ότι σιγά σιγά οι φώκιες «ξεθαρρεύουν», και, ίσως λανθασμένα, δεν θεωρούν πλέον ως απειλή τον άνθρωπο. Αξίζει να σημειωθεί, ότι μέχρι μερικές δεκαετίες πριν, δελφίνια και φώκιες είχαν επικηρυχθεί από το κράτος, για να ελεγχθεί ο πληθυσμός τους, που προκαλούσε ζημιές στα δίχτυα των ψαράδων.
Οι νεότερες γενιές ψαράδων είναι πλέον περισσότερο ευαισθητοποιημένοι
Η θανάτωση του Κωστή πριν λίγους μήνες σε μια περιοχή που έχει χαρακτηριστεί θαλάσσιο πάρκο ποιες ανησυχίες σας δημιουργεί;
Δυστυχώς για ακόμη μια φορά αποδείχθηκε ότι η ανθρώπινη κακία και βλακεία δεν έχει όρια! Το ζώο, όπως διαπιστώθηκε, χτυπήθηκε με ψαροντούφεκο που έφερε καμάκι μεγάλου διαμετρήματος για αυτόν ακριβώς τον σκοπό! Το γεγονός λύπησε βαθύτατα και προκάλεσε αγανάκτηση, όχι μόνο στους ανθρώπους της MOm, αλλά και σε όλους τους ευαισθητοποιημένους κατοίκους και επισκέπτες της Αλοννήσου, που είχαν την τύχη να θαυμάσουν τον «Κωστή». Η MOm προχώρησε σε κατάθεση μήνυσης κατά παντός υπευθύνου, ενώ με την χορηγία ευαισθητοποιημένων φορέων και πολιτών προσέφερε χρηματική αμοιβή ύψους 22.000 ευρώ σε οποιονδήποτε παρείχε σχετικά στοιχεία και πληροφορίες στις αρμόδιες Αρχές, που θα οδηγούσαν, στον εντοπισμό και σύλληψη των υπευθύνων. Δυστυχώς ο ένοχος δεν εντοπίστηκε. Αν όμως βγήκε και κάτι θετικό από αυτή τη θλιβερή ιστορία, είναι το γεγονός ότι η δημόσια κατακραυγή ήταν εντυπωσιακή. Λάβαμε χιλιάδες αγανακτισμένα μηνύματα από όλη την Ελλάδα και το εξωτερικό και φάνηκε ξεκάθαρα, ότι η κοινωνία μας στη συντριπτική της πλειοψηφία καταδικάζει πλέον απερίφραστα τέτοιες πράξεις και θέτει τους όποιους λίγους ανόητους στο κοινωνικό περιθώριο. Θα θέλαμε παρόλα αυτά να τονίσουμε, ότι τέτοιες πράξεις αποτελούν μεμονωμένα περιστατικά, ο αριθμός των οποίων έχει μειωθεί αρκετά τα τελευταία χρόνια, μιας και οι νεότερες γενιές ψαράδων και επαγγελματιών της θάλασσας (οι οποίοι είναι σε καθημερινή τριβή με τα ζώα αυτά μιας και αυτά καταστρέφουν πολλές φορές τον εξοπλισμό τους), είναι πλέον περισσότερο ευαισθητοποιημένοι και αντιμετωπίζουν με σεβασμό το περιβάλλον, που τρέφει αυτούς και τις οικογένειές τους. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε, ότι ο Κωστής είχε διασωθεί από νεαρό ψαρά στη Φολέγανδρο κατά την επέλαση του κυκλώνα «Ζορμπά», ο οποίος μάλιστα έμεινε δίπλα του όλο το βράδυ στην παραλία Αγκάλη, προκειμένου να προστατέψει το νεογέννητο φωκάκι από τα στοιχεία της φύσης. Κατά τη διάρκεια της περίθαλψης του ζώου, μας επισκέφτηκε στην Αθήνα στο Κέντρο Περίθαλψης της MOm στα Σπάτα Αττικής, για να δει από κοντά τον μικρό Κωστή, λίγο πριν τον απελευθερώσουμε ξανά στη θάλασσα. Από αυτόν πήρε επίσης το όνομά του!
Η αναπλήρωση της μητρικής φροντίδας πολύ δύσκολα υποκαθίσταται από έναν άνθρωπο
Πόσο δύσκολη είναι η προσπάθειά σας να αναπληρώνετε τη μητρική φροντίδα που λείπει από μικρά ζώα, όπως η μικρή Εύη, το νεότερο ορφανό που φιλοξενείται στον Σταθμό Περίθαλψης;
Η MOm έχει καθιερώσει ένα συγκεκριμένο πρωτόκολλο για την περίθαλψη ορφανών νεογέννητων φωκών, το οποίο μάλιστα είναι πρωτοπόρο για το είδος και το μοιραζόμαστε με άλλες αντίστοιχες οργανώσεις του εξωτερικού, προκειμένου να βοηθήσουμε στην επανάκαμψη του είδους σε όλη τη Μεσόγειο. Επειδή ακριβώς η αναπλήρωση της μητρικής φροντίδας πολύ δύσκολα υποκαθίσταται από έναν άνθρωπο, όταν εντοπίζουμε ένα φωκάκι χωρίς τη μητέρα του, παραμένουμε σε διακριτική απόσταση για ένα 24ωρο, ώστε να διαπιστώσουμε, αν η μητέρα του βρίσκεται κοντά, προτού προβούμε σε οποιαδήποτε άλλη ενέργεια. Εάν παρόλα αυτά, η μητέρα δεν εμφανιστεί, τότε το φωκάκι μεταφέρεται με τη βοήθεια ντόπιων φορέων και πολιτών (εάν αδυνατούμε να προσεγγίσουμε το σημείο εγκαίρως) στο Κέντρο Περίθαλψης της MOm, στα Σπάτα Αττικής, σε χώρο που μας έχει παραχωρήσει το Αττικό Ζωολογικό Πάρκο. Εκεί το φωκάκι θα παραμείνει για 3-4 μήνες υπό συνεχή παρακολούθηση, έως ότου αλλάξει τρίχωμα και φτάσει στο απαραίτητο βάρος, για να μπορέσει να επιβιώσει μόνο του στη θάλασσα. Σε αυτή τη φάση, οι ανάγκες του νεογέννητου είναι μεγάλες, χρειάζεται φροντίδα και τάισμα όλο το 24ωρο (εντός 4 μηνών κερδίζει περίπου 40 κιλά βάρος), γεγονός που δυσκολεύει αρκετά το προσωπικό της MOm, αφού πρέπει να λειτουργούμε σε βάρδιες ακόμη και ξημερώματα. Ευτυχώς, έχουμε στο πλευρό μας εθελοντές με μεγάλη εμπειρία, των οποίων η συμβολή είναι εξαιρετικά σημαντική και τους ευχαριστούμε θερμά για αυτό!
«Είναι ένα πανέξυπνο ζώο,με νοημοσύνη παρόμοια με ενός σκύλου…»
Μια φώκια πώς δείχνει την ικανοποίησή της σε έναν άνθρωπο που τη φροντίζει;
Κατά τη διάρκεια της περίθαλψης ενός ορφανού νεογέννητου, έχει μεγάλη σημασία η αποφυγή οποιασδήποτε αχρείαστης επαφής με το ζώο. Φορούμε στολές και μάσκες, αποφεύγουμε να μιλάμε, με σκοπό να μην εξοικειωθεί το ζώο με τον άνθρωπο. Παρόλα αυτά, η μεσογειακή φώκια είναι ένα πανέξυπνο ζώο, με νοημοσύνη παρόμοια με ενός σκύλου, οπότε η εξοικείωση είναι σχετικά αναπόφευκτη, ως ένα βαθμό. Καταλαβαίνει πότε είναι ώρα για φαγητό, φωνάζει, πλησιάζει, τρίβεται πάνω μας. Είναι ένα απίστευτα γλυκό ζώο, όμως γνωρίζουμε ότι προκειμένου να διασφαλίσουμε την επιβίωσή του, δεν μπορούμε να υποκύψουμε στα χαρίσματά του, και κρατάμε την απόστασή μας. Η επαφή ενός άγριου ζώου με τον άνθρωπο λόγω υπερβολικής εξοικείωσης, έχει δείξει στο παρελθόν, ότι ποτέ δεν είναι προς όφελος του είδους. Γι’ αυτόν τον λόγο, δεν ταΐζουμε ποτέ μια φώκια, αν τη δούμε στη θάλασσα, δεν τη χαϊδεύουμε, δεν παίζουμε μαζί της, κρατάμε τις αποστάσεις μας και ειδοποιούμε άμεσα το Λιμενικό και τη MOm. Η μεγάλη εμπειρία που έχουμε αποκτήσει τα τελευταία τριάντα χρόνια, έχει δείξει ότι τα ζώα αυτά μετά τον απογαλακτισμό τους έχουν το ένστικτο να επιβιώσουν μόνα τους χωρίς τη μητρική φροντίδα. Έτσι τα ζώα που απελευθερώνονται μετά την περίθαλψή τους, ανεξαρτητοποιούνται άμεσα και επανεντάσσονται στον φυσικό τρόπο ζωής τους.