Πώς θα είναι ο κόσμος μας μετά τον κορωνοϊό; Ποιες σαρωτικές αλλαγές έφεραν η καραντίνα, η πανδημία και ο αποκλεισμός; Κι όμως, όλα τα έχουμε ξαναζήσει και η ιστορία επαναλαμβάνεται σαν φάρσα. Απαντήσεις δίνονται από το παρελθόν μέσα από έρευνα που δημοσιεύτηκε στην ιταλική ιατρική επιθεώρηση Le Infezioni In Medicina από τον γιατρό νευρολόγο – ψυχίατρο κ. Κωνσταντίνο Γάτο και μια ομάδα γιατρών το 2015. Η επιστημονική τους έρευνα βασίστηκε στο ιστορικό αρχείο της Θεσσαλίας όπου καταγράφηκε όλο το χρονικό της ισπανικής γρίπης που «χτύπησε» τον Νομό και είχε «αποδεκατίσει» την περιοχή των Καναλίων.
Στη Μαγνησία είχαν καταγραφεί 179 περιπτώσεις ισπανικής γρίπης και 86 από αυτές ήταν θανατηφόρες.
Η ισπανική γρίπη του 1918 μόλυνε το 1/3 του παγκόσμιου πληθυσμού και σκότωσε τουλάχιστον 50 εκατομμύρια ανθρώπους, εκ των οποίων 675.000 στην Αμερική, σύμφωνα με το αμερικανικό Κέντρο Πρόληψης και Αντιμετώπισης Ασθενειών (CDC).
Μάλιστα η επιδημία είχε χτυπήσει στις αρχές του 20ου αιώνα όταν δεν υπήρχαν ούτε εμβόλια, ούτε αντιβιοτικά για την αντιμετώπιση δευτερογενών λοιμώξεων, που αναπόφευκτα εμφανίστηκαν στους ασθενούντες από τη γρίπη.
Η τότε κοινωνία προκειμένου να περιοριστεί η εξάπλωση, έλαβε μέτρα παρόμοια με τα τωρινά, όπως η επιβολή καραντίνας και η ενίσχυση της προσωπικής υγιεινής, σύμφωνα με την έρευνα της επιστημονικής ομάδας που βασίστηκε στο αρχείο της «Θεσσαλίας».
«Τα κράτη ήταν απροετοίμαστα για τον κορωνοϊό ενώ δεν θα έπρεπε. Το μέλλον όπως και οι ασθένειες αλλάζουν κατεύθυνση και εμείς πρέπει να είμαστε πολλά βήματα μπροστά για να τις αντιμετωπίσουμε. Μας έχει διδάξει το παρελθόν, μας το λέει η στατιστική. Η δική μας επιστημονική ομάδα μέσα από την εμπειρία μας με εκατοντάδες ασθενείς, θέλησε να ερευνήσει το μεγάλο ζήτημα της γρίπης. Το πολύτιμο αρχειακό υλικό της Θεσσαλίας δημοσιεύτηκε σε ιταλική ιατρική επιθεώρηση το 2015 και αποδείκνυε τις ομοιότητες των ασθενειών.
Οι δυο ασθένειες έχουν ένα κοινό. Βύθισαν την παγκόσμια κοινότητα σε μια απίστευτη κρίση. Τι μπορούμε όμως να μάθουμε από την ισπανική γρίπη για το μέλλον μας μετά τον κορωνοϊό; Τα περισσότερα. Αυτό μας δίδαξε η ιστορία αλλά η παγκόσμια κοινότητα δεν έδωσε την προσοχή της», τόνισε ο κ. Γάτος. Ατελείωτες ώρες ερευνών στα αρχεία της Θεσσαλίας παρουσιάστηκαν σε επιστημονικό συνέδριο και δημοσιεύτηκαν σε ιατρική επιθεώρηση.
Τα κείμενα της Θεσσαλίας είναι προϊόν διπλής μετάφρασης και η ομοιότητα με τη σημερινή κατάσταση είναι ενδιαφέρουσα. Η ποιότητα της ενημέρωσης της Θεσσαλίας το 1918 είναι παραδειγματική.
Η έρευνα
Ήταν το έτος 1918, όταν η πανδημία της γρίπης είχε διαδοθεί από την Αμερική σε ολόκληρη την Ευρώπη. Ωστόσο, το πρώτο κύμα της γρίπης είχε περάσει απαρατήρητο κατά τη διάρκεια της άνοιξης και του καλοκαιριού του 1918. Ούτε η περίφημη JAMA (Journal of the American Medical Association δεν είχε αναφορά στον τόμο του 1918. Η ασθένεια, στην αρχή ήταν ήπια, η θνησιμότητα δεν ήταν ασυνήθιστη υψηλή, και ο κόσμος είχε τα μάτια και τα αυτιά του κολλημένα στο πέμπτο έτος του 1ου Παγκοσμίου Πολέμου. Ωστόσο, η γρίπη εξαπλώνονταν σιγά σιγά, με εντοπισμένες εστίες στα αμερικάνικα στρατόπεδα. Μέχρι τον Απρίλιο του ίδιου έτους, η ασθένεια είχε εξαπλωθεί στη Γαλλία, πιθανότατα από τα αμερικανικά στρατεύματα. Στο τέλος του Απριλίου, η γρίπη έφθασε στην ουδέτερη Ισπανία όπου η ασθένεια πήρε το όνομα «Ισπανική γρίπη». Κατόπιν εξαπλώθηκε στη Βρετανία, τη Γερμανία, την Ελβετία και την Πολωνία. Μέχρι τον Μάιο του 1818, η «ισπανική γρίπη» είχε φτάσει στην Ελλάδα, αναφέρει ο κ. Γάτος.
Η εφημερίδα «Θεσσαλία» ήταν η πρώτη που ανείγγηλε την άφιξή της γρίπης, και παρακολουθούσε προσεκτικά τη διάδοσή της. Στις 19 Ιουλίου του 1918, σε ένα άρθρο της Θεσσαλίας με τίτλο «Ισπανική γρίπη» έχουμε την πρώτη έγγραφη αναφορά για την εμφάνιση της γρίπης – πανδημία στην Ελλάδα. Ήταν στην Πελοπόννησο στην πόλη της Πάτρας, όπου λίγες μέρες νωρίτερα, ξέσπασε μια γρίπη που είχε εμφανίσει τον κακοήθη χαρακτήρα της. Οι γιατροί της εποχής είχαν αναγνωρίσει την ομοιότητα της γρίπης με εκείνη που είχε συμβεί στην Ισπανία. Περίπου 25 ημέρες νωρίτερα, σε ένα εργοστάσιο καπνού πέντε κουτιά παραγγέλθηκαν και έφτασαν από τη Θεσσαλονίκη. Από την επόμενη ημέρα από το άνοιγμα των κιβωτίων, ο διευθυντής του εργοστασίου, είχε αισθανθεί άρρωστος και τέσσερις ημέρες αργότερα πέθανε. Την επόμενη μέρα ένας εργαζόμενος είχε πεθάνει, ενώ οι περισσότεροι οι εργάτες του εργοστασίου, αν όχι όλοι, αρρώστησαν από γρίπη. Το δεύτερο θανατηφόρο φθινόπωρο το κύμα της Ισπανικής γρίπης, πιθανώς προκαλούμενη από μεταλλαγμένο στέλεχος του ιού, διήρκεσε έξι εβδομάδες. Τα ποσοστά θνησιμότητας ήταν εξαιρετικά υψηλά και η ποικιλία των συμπτωμάτων μεγάλη (ρινική αιμορραγία, πνευμονία, εγκεφαλίτιδα, θερμοκρασία έως και 40 βαθμούς, αποβολή, πρόωρος τοκετός, πνευμονικό οίδημα, ρήξη μυών του ορθού, πρησμένους αστραγάλους, κώμα κ.τ.λ.)
Τέλος, ο κόσμος το κατάλαβε. Και πάλι η εφημερίδα «Θεσσαλία» ήταν το φωτεινό παράδειγμα μετάδοσης χρήσιμων πληροφοριών για τους ανθρώπους για το πως να προστατεύσουν τον εαυτό τους. Οι πρώτοι δύο θάνατοι του
δεύτερου κύματος, αναφέρθηκαν στην αρχή του Οκτωβρίου στα Τρίκαλα και η «Θεσσαλία» αμέσως παρατήρησε μια συνέλευση γιατρών στην πόλη. Την επόμενη μέρα, 6 Οκτωβρίου, το υπουργείο Εσωτερικών, λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη την παγκόσμια εξάπλωση της «ισπανικής γρίπης» εξέδωσε ενημερωτικό τηλεγράφημα. Αν και η πόλη του Βόλου δεν ανησυχούσε με το γεγονός δύο νεκρών πολιτών, η «Θεσσαλία» δημοσίευσε ολόκληρο το τηλεγράφημα:
«Τα μικρόβια της νόσου εισέρχονται στο σώμα μέσω του στόματος, και γενικά από το αναπνευστικό σύστημα. Συχνές γαργάρες, κυρίως με νερό και αντισηπτικό, μπορεί να έχουν κάποια προληπτική δράση. Η ασθένεια εξαπλώνεται με βήχα και μεταδίδεται δια του αέρα. Επομένως συνιστάται η αποφυγή ψυχικού στρες και η υπερβολική εργασία, καθώς και συγκεντρώσεις κάθε είδους. Όλα τα σχολεία πρέπει να έχουν σχολαστική συντήρηση της καθαριότητας και των χεριών. Συγκεκριμένα, συνιστάται ιδιαίτερα να αποφύγετε τη στενή επαφή με κάθε άτομο που εμφανίζει συμπτώματα της γρίπης.
Δύο μέρες αργότερα η «Θεσσαλία» ανάγγειλε τα προληπτικά μέτρα που είχαν ληφθεί από τη Νομαρχία. Φυσικά οι άνθρωποι είχαν φοβηθεί. Πριν εμφανιστεί μια χαοτική κατάσταση, η νομαρχία είχε ανακοινώσει αυστηρούς κανονισμούς. Στις 18 Οκτωβρίου η «Θεσσαλία» δημοσίευσε την ανακοίνωση της νομαρχίας:
«Όλα τα σχολεία, δημόσια και ιδιωτικά, πρέπει να κλείσουν για 15 ημέρες. Οδηγίες κατά της γρίπης πρέπει να παρέχονται στους μαθητές. Απαγόρευση της κυκλοφορίας των πεζών μεταξύ 17.00 και στις 5 το πρωί. Απαγόρευση οποιασδήποτε συναθροίσεως. Τιμωρία η άμεση σύλληψη.
Μερικές ημέρες αργότερα μια πιο ιατρική ανακοίνωση έφτασε στη «Θεσσαλία», σε μια προσπάθεια για την ελαχιστοποίηση του ρόλου των μυγών ως φορέα της επιδημίας, «Για την καταπολέμηση των μυγών, ένα μείγμα 300 δράμια νερού, 180 δράμια γάλατος και 60 δράμια lyzopharm (κάποιο καλλυντικό της εποχής) πρέπει να τοποθετούνται μέσα σε λεκάνες μέσα σε αίθουσες και δωμάτια».
Στις 10η Νοεμβρίου, «η Θεσσαλία» ανακοίνωσε οδυνηρά νέα:
«Στη Μαγνησία είχαν καταγραφεί 179 περιπτώσεις ισπανικής γρίπης, 86 από αυτές ήταν θανατηφόρες. Στα Κανάλια Μαγνησίας, 41 οι ασθενείς πέθαναν αφού δεν έλαβαν ιατρική περίθαλψη λόγω της απομάκρυνσης του ιατρού τους. Η επιδημία της γρίπης στα Τρίκαλα προκάλεσε περισσότερους από 50 θανάτους».
Ο φόβος ήταν τόσο μεγάλος, και η εφημερίδα έκανε το παν για να μειωθεί ο πανικός. Στις 14 Δεκεμβρίου, η «Θεσσαλία» έγραψε, « Ανακοινώθηκαν τρία νέα κρούσματα της ισπανικής γρίπης. Τέσσερις θάνατοι σημειώθηκαν χθες στην πόλη του Βόλου, αλλά κανένα από αυτά δεν ήταν εξαιτίας της γρίπης.
Η Επιστημονική ομάδα που διεξήγαγε την έρευνα ήταν ο Γρηγόρης Τσουκαλάς, η Φωτεινή Καραχάλιου, η Βασιλική Καλογήρου, ο Γιώργος Γάτος, η Ελένη Μαυρογιαννάκη και ο Αντώνης Αντωνίου.