Του
Αλέξανδρου Γ. Καπανιάρη*
Τα δυο μέρη του αφιερώματος που αφορούν στην υπερπόντια μετανάστευση των Μαγνησιωτών προς την Αμερική αποτελούν μέρος της δημοσιευμένης έρευνας σε επιστημονικά περιοδικά με τίτλο «Αρχειακή εθνογραφία με την οπτική των νέων τεχνολογιών: Από τη γη των Μαγνήτων στη χώρα της επαγγελίας – Ακολουθώντας την υπερπόντια μετανάστευση προς τις ΗΠΑ από το τέλος του 19ου αιώνα έως σήμερα». Η έρευνα εστιάζει εκτός από την καταγραφή και την ψηφιοποίηση πολύτιμου υλικού, στη μελέτη, ερμηνεία και την ανάδειξη της ιστορίας μετανάστευσης, ως πολιτισμικού, οικονομικού και κοινωνικού φαινομένου, των Μαγνησιωτών προς τις ΗΠΑ στο τέλος του 19ου αιώνα έως σήμερα. Υλοποιήθηκε από τον υπογράφοντα ως ερευνητικό έργο με την ιδιότητα του επισκέπτη ερευνητή (visiting research fellow) στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου την περίοδο 2021-22.
Στην έρευνα αναζητήθηκαν και μελετήθηκαν ανθρώπινες ιστορίες μετανάστευσης, σημαντικές βιογραφίες προσώπων που δραστηριοποιήθηκαν στην Αμερική (οικονομικοί μετανάστες), ενώ παράλληλα διερευνήθηκε το πολιτικό, το κοινωνικό και το οικονομικό πλαίσιο της εποχής που συνδέεται με τους/τις Μαγνησιώτες/τισσες οικονομικούς μετανάστες στην Αμερική (Kapaniaris, 2022).
Από αυτή την έρευνα αυτή, το πρώτο μέρος της παρουσιάζεται σήμερα, ως μια μελέτη περίπτωσης δύο Πηλιορειτών μεταναστών, του Απόστολου Ρίγγα και του Δημήτρη Πολυμέρη, οι οποίοι υπήρξαν συνέταιροι σε ξενοδοχείο της Νέας Υόρκης στην Αμερική.
Στο δεύτερο μέρος αυτού του αφιερώματος θα παρουσιαστεί ένα εξίσου ενδιαφέρον θέμα με τίτλο «Ακολουθώντας την υπερπόντια μετανάστευση προς τις ΗΠΑ: Χρέη, τοκογλύφοι και ιστορίες προικοδοσίας μέσα από την αλληλογραφία κατοίκων της Αργαλαστής Πηλίου», καθώς και άλλες ιστορίες που αφορούν στη μετανάστευση των Πηλιορειτών στην Αμερική.
Μέρος Α’
Μια περίπτωση μελέτης Πηλιορειτών
μεταναστών στην Αμερική:
Απόστολος Ρίγγας και Δημήτρης Πολυμέρης,
συνέταιροι σε ξενοδοχειακές επιχειρήσεις
Η μετανάστευση των Μαγνησιωτών
στην Αμερική: Η περίπτωση
των Πηλιορειτών
Τα αίτια της μετανάστευσης των Πηλιορειτών προς άλλες χώρες από την περίοδο 1860-1930 συνδέθηκαν κυρίως με οικονομικές δυσκολίες. Είναι γεγονός ότι στο Πήλιο, σε αντίθεση με άλλες περιοχές, αν και υπήρχε μια υποτυπώδη αυτάρκεια σε είδη πρώτης ανάγκης και διατροφής (σύκα, ελιές, σταφύλια, πατάτες, φιρίκια, κάστανα, μήλα, φουντούκια), με δυσκολία μπορούσε να συντηρηθεί ο τοπικός πληθυσμός, και ίσως για τον λόγο αυτόν υπήρξε πάντα ένας εξωστρεφής προσανατολισμός τόσο στο εξαγωγικό εμπόριο, όσο και στη μετανάστευση (Καπανιάρης & Τσούκας, 2015:13). Όταν μάλιστα οι θαλάσσιοι δρόμοι εγκαταλείφθηκαν και τα ζαγοριανά καράβια σταδιακά μετατρέπονται σε καΐκια (Γκαγκάκης, 2015:200), οι δρόμοι της μετανάστευσης προβάλλουν ως μια λύση ανάγκης όλο και πιο επιτακτική. Έτσι το ρεύμα της μετανάστευσης των Πηλιορειτών στην Αίγυπτο έγινε πολύ ισχυρό, με πρωτοπόρο την οικογένεια Κασσαβέτη, η οποία ξεκίνησε να δραστηριοποιείται επιτυχημένα στην Αίγυπτο από το 1745 (Τομαρά – Σιδέρη, 2011:33).
Οι Πηλιορείτες, και ιδίως εκείνοι που δεν κατάφεραν να ορθοποδήσουν οικονομικά στην Αίγυπτο μετά από μακροχρόνιες προσπάθειες, αναζητούσαν την τύχη τους στην Αμερική. Σ’ αυτό συνέβαλαν οι εφημερίδες της εποχής, τα πρακτορεία της υπερπόντιας μετανάστευσης στα μεγάλα λιμάνια και τα σύγχρονα θαλάσσια δίκτυα μεταφοράς παρά το υψηλό κόστος των ναύλων. Επιπρόσθετα, το αμερικανικό όνειρο που καλλιεργήθηκε διεθνώς, τα κίνητρα των κυβερνήσεων της Αμερικής που ζητούσαν φθηνό και ανειδίκευτο εργατικό δυναμικό και, τέλος, τα δίκτυα συγγένειας μέσα από διαδοχικές προσκλήσεις συνέβαλαν στην αύξηση του μεταναστευτικού ρεύματος των Πηλιορειτών στην Αμερική, ιδίως στην περίοδο 1895-1920 (Κωνσταντινίδης, 1968· Γκαγκάκης, 2011).
Βιογραφικά στοιχεία
των Δημήτρη Πολυμέρη
και Απόστολου Ρίγγα
Ο Δημήτρης Πολυμέρης γεννήθηκε το 1857 και ήταν γιος του Πολύμερου Χρυσοχού. Η μητέρα του ήταν το γένος Φρονίμου και πέθανε κατά τη διάρκεια του τοκετού (Διαμαντάκος, 2010:159). Αφού ολοκλήρωσε τις βασικές του σπουδές σε σχολεία της Ζαγοράς, το 1874 μεταναστεύει στην Αίγυπτο (Κωνσταντινίδης, 1968:7).
Ο Δημήτρης Πολυμέρης το 1874 μέσω Χορευτού Ζαγοράς, σε ηλικία μόλις 17 ετών, μετανάστευσε στην Αίγυπτο. Αρχικός του προορισμός ήταν η Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου όπου και φιλοξενήθηκε από τους συμπατριώτες του, Κωνσταντίνο και Αλέξανδρο Πανταζόπουλο. Μετά από προτροπή τους κατευθύνθηκε στο Σιμπίν Ελ Κομ, χωριό της Αιγύπτου, όπου δούλεψε σκληρά χωρίς μεγάλες απολαβές. Στη συνέχεια, σκληρά εργαζόμενος μεταπηδά από κατάστημα σε κατάστημα, προσπαθώντας να δημιουργήσει ένα μικρό κεφάλαιο που θα του επέτρεπε να δημιουργήσει τη δική του επιχείρηση. Καταφεύγοντας σε δανεισμό από τους συμπατριώτες του Αλέξανδρο Πανταζόπουλο και Απόστολο Γ. Πάντο, πάλι δεν θα μπορέσει να επιτύχει σπουδαίες επιχειρηματικές κινήσεις, καθώς και να αποπληρώσει του δανειστές του, οι οποίοι δικαστικά δέσμευσαν μέρος της περιουσίας του στη Ζαγορά. Έτσι μετά από 14 χρόνια παραμονής στην Αίγυπτο, χωρίς να έχει επιτύχει επιχειρηματικά, αποφασίζει όχι να γυρίσει πίσω στην πατρίδα του, αλλά να μεταναστεύσει εκ νέου στην Αμερική. Μετά από έρευνα σε υπερπόντιες ατμοπλοϊκές εταιρείες της εποχής, αναζητά τα ναύλα (με νέο δανεισμό) που θα τον οδηγήσουν στη Νέα Υόρκη. Στο πλοίο με το οποίο θα ταξιδέψει στην Αμερική θα συνδεθεί φιλικά με κάποιους άλλους μετανάστες, οι οποίοι, έχοντας εξασφαλίσει προσκλήσεις από συγγενείς τους, τον βοήθησαν να βρει την πρώτη του δουλειά ως βοηθός μάγειρα σε ξενοδοχείο. Στη συνέχεια, άλλαξε διάφορα επαγγέλματα και απέκτησε διάφορες μικροεπιχειρήσεις. Μετά από επτά χρόνια στασιμότητας στην Αμερική αποφασίζει να συνεταιριστεί, μήπως και τελικά ξεκινήσει η επιχειρηματική του πορεία. Έτσι θα συναντηθεί με τον Απόστολο Ρίγγα, με τον οποίο έμελλε να γράψουν τη δική τους ιστορία στον χώρο των ξενοδοχειακών επιχειρήσεων (Κωνσταντινίδης, 1968:7-11).
Η καταγωγή του Απόστολου Ρίγγα συνδέεται με το ορεινό χωριό Πράμαντας των Τζουμέρκων, μιας οροσειράς της Πίνδου. Ο γενάρχης της οικογένειας Κωνσταντίνος Ρίγγας θα μετοικήσει λόγω διωγμών των Τουρκαλβανών του Αλή Πασά (1750-1822) και του ιδιόμορφου ορεινού όγκου της περιοχής στην Παραμυθιά Θεσπρωτίας. Ωστόσο η διαδρομή της πολύκλωνης φαμίλιας, της οικογένειας του Κωσταντή Ρίγγα και της Μαγδαληνής Ρίγγα, θα συνδεθεί με τα Κανάλια Μαγνησίας όπου και μεταφέρθηκε η οικογένεια. Η οικογένεια το 1876 έχει ήδη πραγματοποιήσει την τρίτη της αποδημία, αυτή τη φορά στη Ζαγορά Πηλίου. Η Ζαγορά επιλέγεται ως τόπος κατάλληλος να σπουδάσουν τα παιδιά, διότι διέθετε σχολεία όλων των βαθμίδων.
Ο Απόστολος Ρίγγας, γιος του Κωσταντή Ρίγγα, ολοκλήρωσε τη φοίτησή του στο Κρήτσκειο Σχολαρχείο Ζαγοράς στα 1882, σε ηλικία 14 ετών. Στα 1884 ταξιδεύει στην Κωνσταντινούπολη για να φοιτήσει στη Μεγάλη του Γένους Σχολή, αλλά λόγω ατυχίας δεν καταφέρνει τελικά να αποβιβαστεί στο λιμάνι της Κωνσταντινούπολης. Με το ίδιο πλοίο θα φτάσει στην Αλεξάνδρεια όπου μπροστά του ανοίγεται ένα νέο κεφάλαιο στη ζωή του (Γκαγκάκης, 2011: 8-24).
Αντίστοιχη με του Δημήτρη Πολυμέρη ήταν και η πορεία του Απόστολου Ρίγγα, ο οποίος προσπάθησε ανεπιτυχώς για πολλά χρόνια να επιτύχει επιχειρηματικά στην Αίγυπτο. Το 1892 μεταναστεύει εκ νέου στην Αμερική όπου για 13 χρόνια εργάζεται σκληρά, χωρίς να καταφέρει να αναπτύξει τις επιχειρήσεις του και να κερδίσει τα χρήματα που ονειρεύτηκε όταν μετανάστευσε στην Αμερική. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1895, θα γνωριστεί με τον Δημήτρη Πολυμέρη και η πρώτη συνεταιριστική τους προσπάθεια θα στεφθεί με επιτυχία (Κωνσταντινίδης, 1968:7-11).
Η επιχειρηματική συνεργασία
του Δημήτρη Πολυμέρη
και του Απόστολου Ρίγγα
Αφορμή για τη συνεργασία του Δημήτρη Πολυμέρη και του Απόστολου Ρίγγα το 1895, υπήρξε η Διεθνής Έκθεση Βιομηχανικών, Βιοτεχνικών, Γεωργικών και άλλων προϊόντων στο Σικάγο των ΗΠΑ, με το επίσημο σύντομο όνομα «Διεθνές Πανηγύρι: Κολουμπιανή Έκθεση» ή «Παγκόσμιο Πανηγύρι του Σικάγου». Η Παγκόσμια Έκθεση αρχικά πραγματοποιήθηκε στο Σικάγο το 1893, για τον εορτασμό της 400ής επετείου της άφιξης του Χριστόφορου Κολόμβου στον Νέο Κόσμο το 1492 (Benjamin, 1893).
Ο Δημήτρης Πολυμέρης και ο Απόστολος Ρίγγας με αφορμή την Έκθεση του Σικάγου γρήγορα αντιλήφθηκαν την επιχειρηματική ευκαιρία και με βάση τις οικονομίες που είχαν αποταμιεύσει, δημιούργησαν εντός των εγκαταστάσεων της Έκθεσης ένα πρόχειρο εστιατόριο (παράπηγμα). Η συνεργασία αυτή στέφθηκε με επιτυχία και το αποτέλεσμα αυτού του συνεταιρισμού επέφερε αύξηση των κεφαλαίων στους δύο συνεταίρους. Η επιτυχία της συνεργασίας στην Έκθεση του Σικάγου άνοιξε τον δρόμο για τη συνέχιση αυτής της δραστηριότητας στη Νέα Υόρκη, όπου ενοικιάστηκε μόνιμο παράπηγμα ως εστιατόριο με την επωνυμία «Εστιατόριο ο Κολόμβος». Με τα κέρδη αυτής της δεύτερης προσπάθειας και την επέκταση της επιχείρησης οι συνέταιροι Δ. Πολυμέρης και Α. Ρίγγας κατάφεραν και αγόρασαν τον χώρο και το παράπηγμα. Δύο χρόνια μετά, περίπου το 1900, ο χώρος του «Εστιατορίου ο Κολόμβος» έπρεπε να απαλλοτριωθεί, ώστε να διέλθει από εκεί σιδηροδρομική γραμμή. Με τα χρήματα της αποζημίωσης που ήταν ικανοποιητικά και μετά από προβληματισμό των δύο συνεταίρων, αποφασίστηκε η εκ νέου επένδυση των νέων κεφαλαίων από την αποζημίωση για την αγορά ξενοδοχείου πλησίον του «Εστιατορίου ο Κολόμβος». Το ξενοδοχείο θα ονομαστεί «Αθήναι», ώστε να θυμίζει στους Αμερικανούς την αρχαία δόξα της Ελλάδας (Κωνσταντινίδης, 1968:12).
Ωστόσο, το ξενοδοχείο «Αθήναι» γρήγορα απέκτησε πολλούς πελάτες με καταγωγή από όλη την Ελλάδα. Αυτοί οι πελάτες δεν ήταν μόνο από την Αθήνα, αλλά και από άλλες περιοχές της Ελλάδας. Έτσι, κρίθηκε σκόπιμο να μετονομαστεί σε «The Greek Hotel» (Γκαγκάκης, 2011:38).
Επίλογος
Η συνεργασία των Δ. Πολυμέρη και Α. Ρίγγα στηρίχθηκε αρχικά στην κοινή καταγωγή τους (Πήλιο), στην αποτελεσματική συνεργασία και στην κατανομή αρμοδιοτήτων με βάση τις ιδιαίτερες κλίσεις του καθενός. Ωστόσο, βασικό συστατικό της επιτυχίας των συνεταίρων Δ. Πολυμέρη και Α. Ρίγγα υπήρξε η ποιότητα των υπηρεσιών που παρείχαν στην ξενοδοχειακή επιχείρησή τους, επενδύοντας στην τεχνολογία της εποχής, αλλά και σε ένα πολυπληθές και εξειδικευμένο προσωπικό. Ένα δεύτερο στοιχείο του επιτυχημένου μοντέλου της γόνιμης συνεργασίας των Δ. Πολυμέρη και Α. Ρίγγα υπήρξαν οι άριστες δημόσιες σχέσεις με ομογενειακούς παράγοντες, πολιτικούς κύκλους της Νέας Υόρκης και επιχειρηματίες. Ένα τρίτο στοιχείο της εξωστρέφειας των Πολυμέρη-Ρίγγα αποτέλεσε και η φροντίδα για τους συμπατριώτες τους, που κατέφθαναν ως οικονομικοί μετανάστες από τη Μαγνησία. Έτσι λειτούργησαν ως χώρος υποδοχής και εύρεσης εργασίας, αναπτύσσοντας ακόμη ένα δίκτυο που τελικά ενίσχυσε την επιχειρηματική εικόνα τους.
Βιβλιογραφία
Ελληνική:
Γκαγκάκης, Μ. (2011). Ταξιδιάρικα πουλιά. Η φαμίλια Ρίγκα. Βόλος: Αυτοέκδοση.
Γκαγκάκης, Μ. (2015). «Η ναυτιλία της Ζαγοράς από την απελευθέρωση (1881) μέχρι το 1960» στο Καπανιάρης, Α. & Τσούκας, Ν. (2015). Ήρθαν τα καράβια τα Ζαγοριανά – Όψεις και μνήμες της ναυτιλίας και του εμπορίου στο Ανατολικό Πήλιο (1600-1960). Βόλος: Εκδοτική Δημητριάδος.
Διαμαντάκος, Ν. (2010). Τα σχολεία της Ζαγοράς από το 17ο μέχρι τον 21ο αιώνα. Βόλος: Δήμος Ζαγοράς.
Καπανιάρης, Α. & Τσούκας, Ν. (2015). Ήρθαν τα καράβια τα Ζαγοριανά – Όψεις και μνήμες της ναυτιλίας και του εμπορίου στο Ανατολικό Πήλιο (1600-1960). Βόλος: Εκδοτική Δημητριάδος.
Κωνσταντινίδης, Α. (1968). Δημήτριος Πολυμέρης – Ο Μέγας Ευεργέτης της Ζαγοράς και του Πηλίου. Αθήνα: Αυτοέκδοση.
Τομαρά – Σιδέρη, Μ. (2011). Ο Αιγυπτιώτης Ελληνισμός στους δρόμους του βαμβακιού. Αθήνα: εκδόσεις Κέρκυρα.
Διεθνή:
Benjamin, T. (1893). History of the World’s Fair: Being a Complete and Authentic Description of the Columbian Exposition From Its Inception. Philadelphia, PA: J. W. Keller & Co.
Kapaniaris, A. G. (2022). Social media through mobile devices in the service of archival ethnographic research: The roads & places of Greek (Magnesia) migration to the USA. Advances in Mobile Learning Educational Research, 3(1), 562-569. https://doi.org/10.25082/AMLER.2023.01.004
1 Η εν λόγω φωτογραφία με τον Δημήτριο Πολυμέρη βρέθηκε στην οικία του Κων/νου Α. Ρίγγα στην Αθήνα. Στη συνέχεια, πραγματοποιήθηκε δωρεά προς τη Δημόσια Ιστορική Βιβλιοθήκη Ζαγοράς από τους Δημήτρη και Δέσποινα Μιχαλιτσιάνου και τη Ζωή Ρίγγα, σύζυγο Αντωνίου Όκου
*Ο δρ Αλέξανδρος Καπανιάρης είναι διδάσκων στο Τμήμα Επικοινωνίας & Ψηφιακών Μέσων του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας και διευθυντής της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Τρικάλων.