Μικρότερος κατά 2.000.000 αναμένεται να είναι ο πληθυσμός της Ελλάδας μέχρι το 2050, με το δημογραφικό να αποτελεί τη μεγάλη απειλή για το έθνος, τη στιγμή μάλιστα που η γήρανση φαίνεται να είναι μη αναστρέψιμη.
Σημαντικές εκτιμήσεις περιλαμβάνονται στο τεύχος (45o) της σειράς «Δημογραφικά Νέα» με θέμα «Ο πληθυσμός της Ελλάδας στον ορίζοντα του 2050», του Εργαστηρίου Δημογραφικών και Κοινωνικών Αναλύσεων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, στο οποίο ο Καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Βύρων Κοτζαμάνης και μεταδιδάκτορας Γεώργιος Κοντογιάννης), παρουσιάζουν τις προοπτικές για τον πληθυσμό της Ελλάδας με βάση τα πρόσφατά (2022) σενάρια προβολών των Ηνωμένων Εθνών.
Όπως τονίζεται στη μελέτη «Ο πληθυσμός του πλανήτη αυξάνεται ταχύτατα εγείροντας έντονους φόβους για υπερπληθυσμό και οι πρόσφατες δημογραφικές προβολές (2022) των Ηνωμένων Εθνών (Η.Ε.) αφήνουν να διαφανεί ότι η αύξησή του θα συνεχισθεί για μερικές δεκαετίες ακόμη. Ειδικότερα, σύμφωνα με αυτές ο παγκόσμιος πληθυσμός που ξεπέρασε τα 8 δισεκατομμύρια τον Νοέμβρη του 2022 θα μπορούσε να φτάσει («ενδιάμεσο» σενάριο) τα 10 δισεκατομμύρια πριν τα τέλη του 21ου αιώνα, για
να σταθεροποιηθεί προοδευτικά στη συνέχεια. O πληθυσμός όμως της Ευρώπης, με βάση πάντοτε το ίδιο σενάριο, όχι μόνον δεν θα αυξηθεί, αλλά αντιθέτως θα μειωθεί τις επόμενες δεκαετίες. Έτσι, από 746 εκατομ. το 2022 θα εγγίζει μόλις τα 704 εκατομ. το 2050, με αποτέλεσμα ενώ το 1950 αποτελούσε το 22% του παγκόσμιου πληθυσμού, να αποτελεί σήμερα το 9,5% και να συρρικνωθεί στο 7,3% τρεις δεκαετίες αργότερα. Ποιες είναι όμως οι προοπτικές για τον πληθυσμό της χώρας μας με βάση πάντοτε τις προβολές των Η.Ε και σε ποιες υποθέσεις εδράζονται αυτές;
Δυσοίωνες προβλέψεις
Όπως τονίζεται στη μελέτη, από τη συνοπτική παρουσίαση των προβολών των Η.Ε προκύπτει ότι ο πληθυσμός της Ελλάδας μέχρι το 2050 θα συνεχίσει να μειώνεται με διαφοροποιημένους ρυθμούς ανά σενάριο (9,2 εκατομμύρια στο «ενδιάμεσο», 8,5 εκατομμύρια στο «χαμηλό» και 9,8 εκατομμύρια στο «υψηλό») έναντι των 10,55 εκατομμυρίων σήμερα, παρόλο που και στα 3 σενάρια το μεταναστευτικό ισοζύγιο (είσοδοι-έξοδοι) εκτιμάται ότι θα είναι ελαφρώς θετικό (+5χιλ./έτος).
Η μόνη ηλικιακή ομάδα που θα αυξηθεί είναι αυτή των 65 ετών και άνω. Το πλήθος της δεν αλλάζει στα τρία σενάρια (θα εγγίζει τα 3,15 εκατομ. το 2050, μια αύξηση κατά 785 χιλ.), το ειδικό της βάρος όμως -το ποσοστό της δηλαδή στον συνολικό πληθυσμό- διαφέρει, καθώς τα τρία σενάρια δίδουν διαφοροποιημένους τελικούς πληθυσμούς. Η γήρανση επομένως είναι μη αναστρέψιμη.
Ο πληθυσμός των νέων και ώριμων ενήλικων (20-44 και 45-64 ετών) θα μειωθεί. Ειδικότερα, ο πληθυσμός των 45-64 ετών που είναι ο ίδιος και στα τρία σενάρια αναμένεται να περιορισθεί στα 2,17 εκατομ. το 2050 (μια μείωση κατά 820 χιλ. περίπου σε σχέση με το 2022), ενώ η μείωση των 20-44 ετών διαφοροποιείται ανά σενάριο. Έτσι τελικά οι 20-64 ετών (6,03 εκατομ. το 2022) θα κυμανθούν από 4,4 έως 4,6 εκατομ. Το 2050 (μια μείωση από 1,7 το μέγιστο έως 1.4 εκατομ. το ελάχιστο).
Τα φυσικά ισοζύγια
Ο πληθυσμός των 0-19 ετών που διαφοροποιείται σημαντικά, καθώς επηρεάζεται από την σημαντικά διαφοροποιημένη εξέλιξη της γονιμότητας στα 3 σενάρια αναμένεται να μειωθεί κατά λίγες χιλιάδες στο «υψηλό», κατά 500 χιλ. στο «ενδιάμεσο» και κατά 1 εκατομ. στο «χαμηλό σενάριο».
Εξαιτίας της γήρανσης, και παρά το γεγονός ότι η προσδοκώμενη ζωή αναμένεται να αυξηθεί, οι θάνατοι δεν αναμένεται να μειωθούν, αλλά θα κυμανθούν σε όλα τα σενάρια γύρω από τις 125-130 χιλ. ετησίως μέχρι το 2050.
Ακόμη και αν η ένταση της γονιμότητας αυξηθεί («ενδιάμεσο» και «υψηλό» σενάριο), οι γεννήσεις αναμένεται στο μεν «ενδιάμεσο» σενάριο να κυμανθούν ετησίως γύρω από τις 75 χιλ. (λιγότερες από τις 89 χιλ. ετησίως κατά μέσο όρο της δεκαετίας 2012-2021) στο δε «υψηλό» γύρω από τις 98 χιλ. (ελαφρώς περισσότερες).
Τα φυσικά ισοζύγια, επομένως, θα συνεχίσουν μέχρι το 2050 να είναι αρνητικά -αν και σαφώς διαφοροποιημένα ανά σενάριο- οδηγώντας στη μείωση του πληθυσμού, καθώς το μικρό θετικό μεταναστευτικό ισοζύγιο των Η.Ε.(κοινό και στα τρία σενάρια, 140 χιλ. συνολικά από το 2022 έως το 2049) δεν είναι δυνατόν να τα αντισταθμίσει.
Για να μην μειωθεί επομένως ο πληθυσμός την περίοδο 2022-2049, θα απαιτηθεί την περίοδο αυτή ένα συνολικό μεταναστευτικό ισοζύγιο πολύ υψηλότερο από αυτό των 140 χιλ. που λαμβάνουν υπόψη τα Η.Ε. σε όλα τα σενάρια. Το ισοζύγιο αυτό θα πρέπει ξεπερνά: στο μεν «υψηλό» (και λίγο πιθανό) σενάριο εξέλιξης της γονιμότητας τις 870 χιλ., και στο πιθανότερο «ενδιάμεσο» σενάριο το 1,38 εκατομμύρια.
9) Το γεγονός ότι ακόμη σε δυο από τα τρία σενάρια («ενδιάμεσο» και «υψηλό») αύξησης της γονιμότητας οι γεννήσεις μέχρι το 2050 αναμένεται να είναι λιγότερες από αυτές της προηγουμένης δεκαετίας οφείλεται σε δυο παράγοντες: ι) στη μείωση του πληθυσμού των γυναικών σε ηλικία απόκτησης παιδιών και ιι) στη χαμηλή γονιμότητα τους. Η «ανόρθωση» της γονιμότητας τις αμέσως επόμενες δεκαετίες, αν επιτευχθεί, θα οδηγήσει προοδευτικά – εκτός των άλλων – αφενός μεν στην ανακοπή της συρρίκνωσης του πλήθους των γυναικών 25-44
ετών, αφετέρου δε στη σταθεροποίηση αργότερα των γεννήσεων γύρω από τις 100 χιλ. (και κατ’ επέκταση σε ένα σχετικά ισορροπημένο φυσικό ισοζύγιο). Επομένως, πολιτικές που στοχεύουν σε αυτόν τον στόχο δεν αναμένεται να έχουν επιπτώσεις στον βραχύ-μέσο χρόνο, αλλά μεσο-μακροπρόθεσμα.
10) Κατ’ επέκταση, οι όποιες αρνητικές στο κοντινό μέλλον επιπτώσεις των δημογραφικών εξελίξεων των προηγουμένων δεκαετιών (καθώς και οι απορρέουσες από κάποιες μη αναστρέψιμες τις αμέσως επόμενες δεκαετίες τάσεις, βλ. δημογραφική αδράνεια) μπορούν να αμβλυνθούν αν, εκτός από την αύξηση της γονιμότητας, ανακοπεί επιπλέον και το κύμα φυγής των νέων ενήλικων και μετατραπεί σε ισχυρά θετικό το ισοζύγιο είσοδοι-έξοδοι (πολύ θετικότερο από αυτό που υιοθετούν οι προβολές των Η.Ε).
Απαιτούνται δράσεις
Με βάση τα προαναφερθέντα -και με δεδομένο ότι οι προβολές είναι ασκήσεις γενίκευσης με σχετικά μικρά περιθώρια αβεβαιότητας όταν αναφερόμαστε στον βραχύ και μέσο χρόνο-, μπορούμε να οριοθετήσουμε από τώρα τα πεδία του πιθανού και να λάβουμε μέτρα. Οι έχοντες την ευθύνη σχεδιασμού και λήψης αποφάσεων σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο οφείλουν να θεωρήσουν ως δεδομένες κάποιες μη αναστρέψιμες τις αμέσως επόμενες δεκαετίες δημογραφικές τάσεις, να εκτιμήσουν τις επιπτώσεις τους και να λάβουν από τώρα τα προσήκοντα μέτρα για την μεσο-μακροπρόθεμη αναστροφή των τάσεων αυτών. Επομένως, προσαρμογή στις αναμενόμενες αλλαγές και δράσεις θα πρέπει να αντικαταστήσουν την όποια παθητικότητα και στάσεις αναμονής.