Αστυνομική λογοτεχνία, θρυλικά έργα, αξεπέραστοι συγγραφείς που διαβάστηκαν και αγαπήθηκαν χάρη στη δύναμη της μεταφοράς και τη δυνατότητα τη μετάφρασης… Η αστυνομική λογοτεχνία με τη ματιά των μεταφραστών ή αλλιώς μεταφρασμένη αστυνομική λογοτεχνία είναι το θέμα της δεύτερης εκδήλωσης που διοργανώνεται για αυτό το θέμα από τη Διεύθυνση Αρχείων, Μουσείων και Βιβλιοθηκών του Δήμου Βόλου σήμερα Πέμπτη 23 Σεπτεμβρίου, στις 7.30 το βράδυ, στο προαύλιο του κτιρίου Σπίρερ. Ομιλητές θα είναι οι διακεκριμένοι μεταφραστές Ανδρέας Αποστολίδης (που είναι και συγγραφέας), η Αγγελική Βασιλάκου και η Ασπασία Καμπύλη, που με χαρά μίλησαν για τη σχέση τους με την αστυνομική λογοτεχνία, την αξία και τη σημασία της μετάφρασης, τη δύναμη του λόγου και την αξία της απόδοσής του. Και οι τρεις ασχολούνται ενεργά με τη μετάφραση αστυνομικών βιβλίων, και οι τρεις απολαμβάνουν το ιδιότυπο αυτό ταξίδι…
Ανδρέας Αποστολίδης
Ο Ανδρέας Αποστολίδης είναι συγγραφέας, σκηνοθέτης και μεταφραστής.
Έχει γράψει αστυνομικά μυθιστορήματα, όπως το «Χαμένο παιχνίδι», τις «Διαταραχές στα Μετέωρα», το «Φάντασμα του Μετρό», τα «Εγκλήματα στην πανσιόν Απόλλων», τη «Λοβοτομή», καθώς και τρεις συλλογές διηγημάτων. Έχει μεταφράσει βιβλία και έχει συγγράψει εκτενή επίμετρα για τα βιβλία τους, μελέτες και δοκίμια. Έχει σκηνοθετήσει ταινίες μικρού μήκους και πολλά ντοκιμαντέρ και περισσότερα από εκατό επεισόδια της τηλεοπτικής εκπομπής «Ρεπορτάζ χωρίς σύνορα». Έχει τιμηθεί με βραβεία και διακρίσεις. Αξίζει να αναφερθεί ότι το βιβλίο «Latin noir» του Ανδρέα Αποστολίδη που έχει γίνει ντοκιμαντέρ σε δική του σκηνοθεσία περιλαμβάνεται στο πρόγραμμα προβολών του CineDoc Βόλου και θα προβληθεί την τρέχουσα κινηματογραφική περίοδο στο κινηματοθέατρο «Αχίλλειον» στον Βόλο.
Πολυπράγμων και πολυτάλαντος, με πολλές ιδιότητες και περισσότερες ικανότητες έχει ενδιαφέρον να μάθουμε ποια από όλες τις ενασχολήσεις σας κυριαρχεί και καταλαμβάνει περισσότερο χρόνο κερδίζοντας την προτίμησή σας.
Είναι μάλλον ισότιμα μοιρασμένες. Μ’ αρέσει συνήθως ένα σχέδιο που να περιλαμβάνει πολλές δραστηριότητες, όπως πρόσφατα η δουλειά για το ντοκιμαντέρ Λάτιν Νουάρ μαζί με το αντίστοιχο βιβλίο-μελέτη. Παλαιότερα το παράνομο εμπόριο αρχαιοτήτων: Ντοκιμαντέρ, μελέτη, μετάφραση, διηγήματα, έκθεση.
Η ελληνική αστυνομική λογοτεχνία θεωρείτε ότι έχει περιθώρια ανάπτυξης και εξέλιξης, έλκει αναγνώστες, αλλά και δημιουργούς;
Ασφαλώς και έχει. Προσφέρει δυνατότητες κατανόησης της κοινωνίας μέσα από τα εγκλήματα και την παράβαση του νόμου. Τη δυνατότητα να δει κανείς τις ιδεοληψίες της.
Ποια είδηση και ποιο γεγονός μπορεί να εγείρει το ενδιαφέρον σας και να σας δώσει το έναυσμα για να γράψετε το επόμενο μυθιστόρημά σας; Τι σας εμπνέει;
Με ενδιαφέρει η έκταση της βίας, όπως εμπρησμοί και βομβιστικές επιθέσεις και οι δολοφονίες που διαπράττει το οργανωμένο έγκλημα στην Ελλάδα. Με εμπνέει – ή για την ακρίβεια με προκαλεί – η απόκρυψη και συσκοτισμός του μηχανισμού.
Ποια βιβλία θα μας προτείνατε να διαβάσουμε;
Του Ζωρζ Σιμενόν και Ρικάρντο Πίλια.
Αγγελική Βασιλάκου
Η Αγγελική Βασιλάκου είναι δημοσιογράφος και μεταφράστρια (κυρίως από τα ισπανικά). Έχει εργαστεί στην Κρατική τηλεόραση, στο Τρίτο Πρόγραμμα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας και στο περιοδικό «Τέταρτο». Ασχολήθηκε με την κριτική βιβλίου, είχε την αρχισυνταξία του λογοτεχνικού περιοδικού «Φράση», ενώ την αγάπη της για το βιβλίο τη μοιράστηκε και μέσα από το βιβλιοπωλείο της οποίας ήταν ιδιοκτήτρια. Συνεργάζεται για τη μετάφραση με πολλούς εκδοτικούς οίκους.
Μεταφράζω ως λέξη περιέχει τους όρους φράζω, αλλά και ζω… Θεωρείτε ότι η μετάφραση μεταφέρει τη ζωή της άλλης γλώσσας; Είναι εφικτή η παράλληλη απόδοση και πόσο δύσκολη διαδικασία είναι τελικά;
Ψάρι, μαργαριτάρι σε στρείδι, νερό έστω σε λακκούβα μετά από βροχή.
Ήθελα ό,τι έχει σχέση με το νερό. Κι εγώ… να ξεγλιστράω. Αυτές ήταν οι επιλογές μου στη ζωή. Και με τη μετάφραση τις εκπλήρωσα όλες. Ταξίδεψα περισσότερο, περπάτησα σε γλώσσες και σε χώρες, διάβασα πιο πολλά βιβλία, αγάπησα περισσότερους ανθρώπους. Έζησα αμέτρητες ζωές. Και κυρίως έζησα συγγραφείς από κοντά. Μπήκα σαν κομήτης στο μυαλό τους τη στιγμή που έρχεται η ιδέα, τους έπιασα να βαριούνται και να τους παίρνει ο ύπνος, να ψάχνουνε τη λέξη κι αυτή να τους αποφεύγει. Μαζί τους η κάθε μέρα είναι διαφορετική, ακουμπάει και δεν ακουμπάει στην πραγματικότητα, η προστατευτική σκιά του συγγραφέα σκεπάζει πάντα τον μεταφραστή του… Μεταφράζω κυρίως από τα ισπανικά. Μεταφράζω αυτό που γράφουν κι αυτό που είναι οι συγγραφείς, τις παύσεις και τις ανάσες του κειμένου τους όταν το διαβάζουν οι ίδιοι. Δουλεύω πάνω στη μουσική των λέξεων, πάνω σε μια εικόνα, «το σκηνικό του βιβλίου», σαν σε θεατρική σκηνή όπου μπαινοβγαίνουν οι ήρωες, ο χρόνος διαστέλλεται, κι ο φακός γίνεται καμιά φορά καλειδοσκοπικός. Στις αστυνομικές ιστορίες που διαβάζω, ο φόνος είναι δεδομένος, συνεπώς και το γιατί, με ενδιαφέρει λοιπόν συνήθως το κακό, η ευφυΐα, το χιούμορ και μια εξαιρετική σύλληψη ή μια αριστοτεχνική γραφή. Στην τελευταία, ο συγγραφέας «καρφώνει» τόσο καλά τις λέξεις που η μετάφραση κυριολεκτικά σε «στέλνει». Τότε ξέρω ότι έχω το «καλό βιβλίο».
Πώς οδηγηθήκατε στην ενασχόληση αυτή που έχει τη χαρά της ανάγνωσης, αλλά και την ευθύνη της επαγγελματικής ενασχόλησης;
Το πρώτο κείμενο που μετέφρασα ήταν ένα φανταστικό διήγημα του Ρουμπέν Δαρίο. Λεγόταν Η Περίπτωση της δεσποινίδας Αμέλια. Ήμουν 20 χρονών σ’ ένα θερινό τμήμα λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου της Σαλαμάνκας, όπου άκουγα, μιλούσα, διάβαζα και ζούσα στα ισπανικά. Κι όταν η περίπτωση της δεσποινίδας Αμέλια με μάγεψε, μου έγινε έμμονη ιδέα, με στοίχειωσε, ήθελα να την «ακούσω» στα ελληνικά. Και βάλθηκα να μεταφράζω…
Μετά από τόσες μεταφράσεις, μετά από τόσα βιβλία διατηρείτε τη χαρά και την προσμονή της ανάγνωσης ενός καινούργιου βιβλίου;
Καθώς ο χρόνος περνάει, περιμένω τα καινούργια βιβλία με μεγαλύτερη λαχτάρα, τους καινούργιους συγγραφείς που θα με μάθουν, θα με αλλάξουν, θα με ταρακουνήσουν, θα μου εξηγήσουν την πραγματικότητα και θα με ωθήσουν επιτέλους να τη «χωρέσω».
Τι μας προτείνετε να διαβάσουμε; Δώστε μας τίτλους βιβλίων που εσείς αγαπήσατε.
Τα βιβλία είναι παγίδες από λέξεις. Τώρα που περιμένω το καινούργιο βιβλίο της Ζατέλλη «Ορατή σαν αόρατη», θυμάμαι ένα ταξίδι με καράβι στο κατάστρωμα, ξημέρωνε, μπήκαμε στον Πειραιά, τελείωνα το «Και με το φως του λύκου επανέρχονται» και έκλαιγα από ομορφιά. Η κυρία Τασία και ο Γουλιέλμος κατά βάθος είναι ένα άλλο αστραφτερό βιβλίο που περιμένω με λαχτάρα από μια άπιαστη συγγραφέα και τόσο προσιτή ταυτόχρονα που οι λέξεις της λικνίζονται στις μουσικές της Καραϊβικής κι ανοίγονται σε ιδέες, ταξίδια, έρωτες για τη ζωή και τις λέξεις. Είναι προφανώς η Μαρία Μήτσορα. Δεν θα πω άλλα βιβλία, ο καθένας έχει τα δικά του, αυτά που ο συγγραφέας γράφει ειδικά γι’ αυτόν. Όσο για μεταφράσεις, εκτός από τους συγγραφείς και τους τίτλους (παρακολουθώ και τις εξαιρετικές μεταφράσεις: Σάγκι Μπέιν, Αβεσσαλώμ, Αναμνήσεις ενός αντισημίτη, Εκπνοή… κ.ά.). Και όσο περιμένω, μεταφράζω, ξέροντας ότι ο συγγραφέας με κοιτάει τα βράδια.
Ασπασία Καμπύλη
Η Ασπασία Καμπύλη σπούδασε Αρχαιολογία στο ΕΚΠΑ και έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στη Μετάφραση στο Α.Π.Θ. Έχει μεταφράσει πολλά βιβλία και έχει πάρει μέρος σε συλλογικές μεταφράσεις έργων του Λόρκα και του Νιούμαν, καθώς σε ανθολογίες ισπανόφωνου μικροδιηγήματος. Είναι συνιδιοκτήτρια του εκδοτικού οίκου «Carnivora» που ειδικεύεται σε μυθιστορήματα νουάρ από την Ισπανία και τη Νότια Αμερική.
Μεταφράζοντας έχετε το βάρος της απόδοσης νοημάτων, αισθήσεων και ατμόσφαιρας μιας άλλης γλώσσας… Τι είναι εκείνο που σας αγχώνει και τι εκείνο που σας γοητεύει;
Ένας συνηθισμένος τρόπος αβρότητας εκ μέρους των συγγραφέων προς τους μεταφραστές τους είναι να τους ευχαριστούν που «ξανάγραψαν» το βιβλίο τους σε άλλη γλώσσα. Μια ευγενική φράση που κατά κύριο λόγο προσωπικά με αγχώνει πολύ. Πώς να ξαναγράψεις ένα βιβλίο, το οποίο ταυτόχρονα να είναι, αλλά και να μην είναι το ίδιο με αυτό που μεταφράζεις; Μια καλή λογοτεχνική μετάφραση νικά την κυριολεξία, η τυφλή υποταγή στο πρωτότυπο δεν είναι συμβατή με τη λογοτεχνική μετάφραση, κι ωστόσο, κάτι χάνεται στον δρόμο. Το μεγαλύτερο άγχος είναι να μη χαθεί στον δρόμο αυτό που κάνει ξεχωριστό το πρωτότυπο, αυτό το ακαθόριστο, σχεδόν άπιαστο «κάτι» που φαίνεται να προκύπτει αβίαστα στη γλώσσα του πρωτοτύπου, κάνοντας τον συγγραφέα του διακριτό, ενώ ταυτόχρονα να μείνεις πιστή στη γλώσσα σου που βρίσκεται σε καθεστώς καταδίωξης από την άλλη γλώσσα. Δεν θα μπορούσα να σας πω ότι έχω βρει (ή πως ελπίζω ότι θα βρω) κάποιο τρόπο για να είμαι σίγουρη ότι οι μεταφράσεις μου καταφέρνουν να σταθούν στο ύψος των πρωτοτύπων. Από την άλλη, η μεγάλη γοητεία είναι να ξεκινάς με κάθε βιβλίο την προσπάθεια από την αρχή.
Διαλέγετε εσείς τα βιβλία ή σας …διαλέγουν εκείνα; Πώς έρχεται στα χέρια σας ένα βιβλίο για μετάφραση;
Έχοντας επίγνωση ότι πρόκειται για πραγματική πολυτέλεια και ότι κανονικά τα βιβλία (ή οι εκδότες, ή οι επιμελητές των εκδόσεων) επιλέγουν τους μεταφραστές, και όχι αντίστροφα, μέχρι τώρα η πλειονότητα των βιβλίων που έχω μεταφράσει αποτελούν προσωπικές επιλογές και προτάσεις.
Ως συνιδιοκτήτρια των εκδόσεων Carnivora έχετε συνδυαστεί με την ισπανόφωνη λογοτεχνία και με τα νουάρ μυθιστορήματα… Πώς αποφασίσατε να εισέλθετε στον χώρο των εκδόσεων και τι έχετε εισπράξει από τη σχέση αυτή…
Στον χώρο των εκδόσεων προσγειώθηκα αρκετά πρόσφατα, ακολουθώντας διάφορα ετερόκλητα μονοπάτια. Η αγάπη της ισπανικής γλώσσας και λογοτεχνίας ήταν ένα από αυτά. Από την άλλη, πάντοτε μου άρεσε το νουάρ και θεωρούσα ότι σελίδες υψηλής λογοτεχνικότητας έχουν γραφεί υπηρετώντας το. Παράλληλα, η διαπίστωση ότι οι ισπανόφωνοι και κυρίως οι Λατινοαμερικανοί συγγραφείς όλο και πιο συχνά το επιλέγουν ως όχημα καταγγελίας για τις μαύρες σελίδες της πρόσφατης ιστορίας τους, πρόσθετε ένα ακόμα ενδιαφέρον πολιτικό στοιχείο στο εν λόγω είδος. Σημαντικό, τέλος, ρόλο έπαιξε το γεγονός ότι η κόρη μου, Μυρτώ Στείρου, είχε ήδη εμπλακεί στον χώρο μέσα από τον εκδοτικό οίκο Void (https://void.photo/), ο οποίος ειδικεύεται σε καλλιτεχνικές εκδόσεις ιδιαίτερης αισθητικής. Ας πούμε, λοιπόν, ότι υπήρχε μια «μαγιά» οικογενειακής εμπειρίας και δεξιοτήτων που θελήσαμε να αξιοποιήσουμε μέσα από έναν μικρό, ανεξάρτητο και μονοθεματικό εκδοτικό οίκο. Είναι νωρίς ακόμα για να αποτιμήσω αυτή την καινούργια σχέση, που είναι πολύπλευρη και άκρως… βιωματική, μια και όλα περνούν κυριολεκτικά από τα χέρια μας, από την επιλογή των τίτλων μέχρι τη διανομή.
Θα θέλαμε να μας προτείνετε βιβλία που σας έχουν κερδίσει…
Δύσκολο, διαβάζω τα πάντα, δεν είμαι εκλεκτική ούτε μεθοδική αναγνώστρια, θα έλεγα ότι η σχέση μου με το διάβασμα είναι μάλλον ψυχοθεραπευτική, οπότε τα πάντα χωράνε. Το κακό είναι ότι τελευταία δεν έχω αρκετό χρόνο να διαβάσω για προσωπική απόλαυση, μια παράπλευρη απώλεια της Carnívora… Εν πάση περιπτώσει, εφόσον είμαστε σε κλίμα νουάρ, θα σας προτείνω συγγραφείς, Χάισμιθ, Τσέστερτον, Ρέντελ, Γουόλτερς, Ατιά, Μανσέτ, Φαζαρντί, από τη σημαντική εγχώρια σοδειά Αζαριάδης, Κριτικός, Παπαδημητρίου (με αλφαβητική σειρά) και από την ισπανόφωνη, όλους της Carnívora, σοβαρά και μολονότι ισχύει το «αν δεν παινέψεις το σπίτι σου…», πιστέψτε με, αξίζουν όλοι! Σίγουρα ξεχνάω και άλλους πολλούς από την παρέα, που θα θυμηθώ κάποια στιγμή αργότερα ή που, δυστυχώς, έχω ξεχάσει το όνομά τους για πάντα και η βιβλιοθήκη μου είναι τραγικά ακατάστατη για να τους αναζητήσω πια.