1922: Έξοδος-Προσφυγιά-Εγκατάσταση στον Βόλο και τη Νέα Ιωνία

Επιμέλεια
Δημήτρης Κωνσταντάρας-Σταθαράς

Δέκατο όγδοο δημοσίευμα

Περιστατικά στο χωριό τους πριν από τον πρώτο Διωγμό του 1914
Ένα επεισόδιο με τη μητέρα της που αρρώστησε, πριν τον Α’ Διωγμό στο χωριό τους, μεταξύ 1912 και 1914] (Συνέντευξη 15-07-1984)
«Μετά είχαμε το θείο, όταν έφυγε ο πατέρας για τον στρατό. Εκείνος τα διαχειριζόταν όλα. Κάποτε αρρώστησε η μητέρα και δε σηκώθηκε να τον ντύσει [τον παππού μου Ευστάθιο], γιατί εκείνη τον έντυνε. «Μπα, δε φάνηκε η Δεσποινιώ σήμερα, τι έπαθε;]. Μαθαίνει μετά ότι δεν μπορεί η Δεσποινιώ. «Δεν μπορεί η Δεσποινιώ, πώ! πώ! τι θα γίνουμε, που δεν μπορεί η Δεσποινιώ;» [έλεγε ο παππούς μου]. Έρχεται ο θείος Γιάννης. Εκείνος [ο παππούς] καθόταν στον καναπέ. Σηκώνεται καθώς ήταν τυφλός και αρπάζει το θείο Γιάννη από το γιακά «έλα εδώ», του λέει «τι σ’ έχω εδώ μέσα όλη μέρα. Μπαίνεις, βγαίνεις, δε βλέπεις τη Δεσποινιώ, που δεν μπορεί; Γιατί δε μου λες η Δεσποινιώ δε μπορεί. Να την πάρεις, να την πας στην Πέργαμο. Αν δεν είναι εδώ ο άντρας της, είμαι εγώ. Λυπάσαι τα χρήματα και τα μετζίτια και τα λουΐζα; [χρήματα] Γρήγορα να πάρεις τη Δεσποινιώ να την πας στην Πέργαμο και να γίνει καλά. Την πονούσε η μέση της, κάτι [είχε]. Την πήρε ο θείος ο Γιάννης και την πήγε στην Πέργαμο και έγινε καλά. Αυτά όλα τα έλεγε η μητέρα, βέβαια, εγώ πού να τα ήξερα;
Οι πρόγονοι και οι γονείς της Μητέρας (Συνέντευξη 10-04-1992)
Εγώ: Σήμερα είναι 10 Απριλίου 1992, ημέρα Παρασκευή. Μητέρα πες μου, σε παρακαλώ για την ιστορία, πολύ, πολύ μακριά, από το σόι σας, δηλαδή το σόι του παππού του Γιώργη, του πατέρα του κ.λπ.
Μητέρα: Ο παππούς μου ήταν από τον Κισσό.
Εγώ: Πώς τον έλεγαν;
Μητέρα: Ευστάθιο Σταθαρά. Και έφευγαν τότε, ξενιτευόταν, άλλοι πήγαιναν στην Αίγυπτο. Ο παππούς πήγε στη Μικρά Ασία. Πήγε στα μέρη της Περγάμου.
Εγώ: Πριν πάει ακόμα από δω, παντρεύτηκε, τι έκανε;
Μητέρα: Ήταν ελεύθερος, όταν ήρθε, 40 χρονών παλικάρι και 20 η γιαγιά, αλλά ήταν όμορφος και στολισμένος, με την καδένα. Λέει, η γιαγιά «Άραγε η Χαρίκλεια θα τον αρέσει, που ’ναι μεγάλος;». Μόλις τον είδε με τα καλοφορεμένα [ρούχα] και ωραίος άντρας 40 χρονών, [είπε] «τον θέλω, τον θέλω». Έτσι άκουσα από τη μαμά μου και έγινε το προξενιό. Ο παππούς κάθισε παντρεμένος, γιατί εγενήθη ο πατέρας μου. Έγινε 11-12 χρονών, 13, δεν ξέρω πόσο έγινε, και μετά πήρε τη γυναίκα του και το παιδί [και πήγαν] στο Κλησέκιοϊ. Άρχισαν στο Κλησέκιοϊ να πηγαίνουν Μυτιληνιοί.
Εγώ: Μου τα μπέρδεψες λίγο. Πες μου λίγο από την αρχή για να καταλάβω. Ο παππούς ο Ευστάθιος ήταν απόν Κισσό, πήρε γυναίκα από την Τσαγκαράδα, τη Χαρίκλεια Τζίτζιρα, που την παντρεύτηκε στην Τσαγκαράδα;
Μητέρα: Ασφαλώς στην Τσαγκαράδα θα την παντρεύτηκε.
Εγώ: Και μετά πήγε στη Μικρά Ασία;
Μητέρα: Και την πήρε παντρεμένη με το παιδί μαζί, όταν έκανε και γιο, τον πατέρα μου τον Γεώργιο και πήγαν στη Μικρά Ασία.
Εγώ: Είχε καμιά σχέση η Χαρίκλεια Τζίτζιρα με τη Μικρά Ασία και πήγαν εκεί ; Γιατί πήγαν στη Μικρά Ασία;
Μητέρα: Όχι, ο παππούς είχε μαγαζί σ’ ένα χωριό, που το λέγαν Κουρφαλί.
Εγώ: Ποιος παππούς;
Μητέρα: Ο παππούς ο Σταθαράς που παντρεύτηκε τη Χαρίκλεια, Ήταν και από λεύτερος [εκεί] και μετά που παντρεύτηκε και είχε μαγαζί στο Κουρφαλί, τούρκικο χωριό, αλλά είχε απ’ όλα τα πράγματα μέσα.
Εγώ: Δηλαδή, ο παππούς ο δικός σου, Ευστάθιος Σταθαράς, παντρεύεται τη Χαρίκλεια Τζίτζιρα και πηγαίνει στη Μικρά Ασία.
Μητέρα: Στη Μικρά Ασία την πήρε, όταν την παντρεύτηκε, έκανε παιδί, το παιδί έγινε 11-12 χρονών και μετά τους πήρε και πήγαν και εγκαταστάθηκαν στο Κλησέκιοϊ, κοντά στο Κουρφαλί.

Εγώ: Μόνος του πήγε στην αρχή;
Μητέρα: Στην αρχή ήταν μόνος του.
Εγώ: Μου είπες, όμως, πως είχε κάτι αδέρφια η Τζίτζιρα.
Μητέρα: Η γιαγιά Χαρίκλεια είχε δυο αδέρφια απ’ την Τσαγκαράδα και ήταν στη Μικρά Ασία, στην Τζομπανισά, κοντά στη Μαγνησία. Ήταν αυτή κωμόπολης. Εκεί και αυτοί είχαν εμπόριο, γενικό εμπόριο. Και ήρθανε στην Τσαγκαράδα, όπως έρχονται οι ξένοι κάθε καλοκαίρι. Ήρθε και ο παππούς. Γινόταν πανηγύρι της Αγίας Παρασκευής ή ήταν των Ταξιαρχών και λέει, «αυτός ο ξένος είναι κατάλληλος γαμπρός για τη Χαρίκλεια. Θα τον θέλει;
Εγώ: Λοιπόν, πήρε τον Σταθαρά τον Ευστάθιο και είπαμε ο Ευστάθιος Σταθαράς έμεινε στο Κλησέκιοϊ της Περγάμου.
Μητέρα: Είχαν ένα μεγάλο κτήμα και ήταν κτηματίας πλέον. Είχε αφήσει το εμπόριο και είχε ένα μεγάλο κτήμα 150 στρέμματα ελιές. Ήταν δύο αδέρφια, αλλά ο ένας πέθανε και έμεινε μόνος του, του Σταθαρά του Ευστάθιου αυτό το κτήμα. Το παιδί μεγάλωνε, είχε, σχεδόν, τελειώσει εδώ το δημοτικό σχολείο και ήρθε εκεί.
Εγώ: Ο Γεώργιος Σταθαράς, ο πατέρας σου;
Για τη μητέρα της (Συνέντευξη 10-07-1992)
Μητέρα: Ναι. Η μητέρα μου ήταν αγράμματη και πήγε στο σχολείο. Εκεί ο πατέρας μου, επειδή είχε βγάλει το δημοτικό, ο δάσκαλος, έτυχε να πάει σε υπηρεσία, λέει «σε παρακαλώ, έχε έννοια τα παιδιά». Και η μητέρα δεν ήξερε, δεν είχαν και σχολεία με όλα τους, καθόταν σ’ έναν καναπέ, λέει, και πως είχε τα πόδια της, δεν καθόταν καλά η μητέρα μου και πήγε και τη χτύπησε με τη βέργα ο πατέρας μου, επειδή δεν καθόταν καλά (σημείωση: Φαίνεται, πως ο Γεώργιος Σταθαράς ήταν Πρωτόσχολος μαθητής στο σχολείο του χωριού του, στο Κλησέκιοϊ. Εκείνη την εποχή στα σχολεία, η διδασκαλία γινόταν με την αλληλοδιδακτική μέθοδο, όπου «δυο παιδιά, τα πλέον προκομμένα και χρηστοήθη, διορίζονται δάσκαλοι σε κάθε τάξη με την ονομασία Πρωτόσχολοι ή Ερμηνευταί και διδάσκουν και επιτηρούν τα υπόλοιπα» (πηγή: Διαδίκτυο. Βικιπαίδεια)). Πήγε σπίτι της κλαμένη. «Μαμά, δεν πάω σχολείο», «Γιατί παιδί μου;». «Γιατί με χτύπησε του Σταθαρά ο γιος». «Καλύτερα, κάτσε εδώ, να μαζέψεις τις ελιές». Και έτσι, δεν έμαθε η μητέρα μου γράμματα.
Εγώ: Από το σόι της Δέσποινας Σταθαρά;
Μητέρα: Εκείνη καταγόταν, φαίνεται, από τη Μυτιλήνη. Κυρμουτσέλη λεγόταν η μητέρα μου. Ήτανε έξι αδέρφια, ήτανε τρία αγόρια και τρία κορίτσια, έξι παιδιά. Τότε κάναν πολλά παιδιά οι οικογένειες. Είχαν εγκατασταθεί, ο παππούς, φαίνεται, ο Κυρμουτσέλης, είχανε μύλο τα αδέρφια. Ερχόταν οι Μυτιληνιοί στα χωριά τα δικά μας στη Μικρά Ασία στα τούρκικα [χωριά] και είχανε νερόμυλο, αλευρόμυλο. Και η γιαγιά η Μαρία, της μητέρας μου η μαμά, επειδή ήταν μικρή [μικρόσωμη] την είχαν και αυτή μαζί. Και τι έκανε, λέτε; Χτυπούσε το γαϊδούρι για να γυρίζει γύρω-γύρω σβούρα και της φορούσαν ένα κοντοβράκι τούρκικο, για να μη φαίνεται που ήταν κορίτσι, γιατί ήταν τουρκοχώρι. Δηλαδή απ’ τη Μυτιλήνη πήγαινε σε χωριό απέναντι της Μικράς Ασίας.
Εγώ: Και εκεί γνώρισε…
Μητέρα: Εκεί γνώρισε τον παππού τον Κυρμουτσέλη, εκεί γνωρίστηκαν. Η μητέρα μου μεγάλωσε στο Κλησέκιοϊ. Η Δέσποινα, τα παιδιά της, στο Κλησέκιοϊ. Έξι αδέρφια, ο Αντώνης, ο Σάββας, ο Γιάννης, η Χρυσή, η Κωνσταντία και η μητέρα Δέσποινα. Αυτά μεγάλωσαν στο Κλησέκιοϊ και Δέσποινα την πήρε ο Γεώργιος [Σταθαράς]. Μετά την πήρε, όταν μεγάλωσε και έγινε 27 χρονών. Και η μητέρα είχε μια εξαδέλφη, που ήταν γειτόνοι με την κυρα-Χαρίκλεια, δίπλα-δίπλα με τους Σταθαραίους. Θέλω να παντρέψω το παιδί μου. «Εγώ», λέει, η εξαδέλφη της μητέρας μου η Λενιώ «έχω τρεις ξαδέρφες». Έχω τη Μηλίτσα, την Ελένη και τη Δεσποινιώ. Να του πούμε, να τον παντρέψουμε. Του λένε, λοιπόν, τη Μηλίτσα, [που] ήταν λεπτή και μελαχρινή, δεν είπε τίποτα. Του λένε για την Ελένη-και εκείνη ήταν οικογενείας, Λημνιού λεγόταν-και εκεί, σαν να στράβωσε τα χείλη του. Μόλις είπαν για τη Δεσποινιώ την Κυρμουτσέλη, τότε χαμογέλασε. Σαν να του άρεσε και λέει ναι, τη Δεσποινιώ θέλω. Και πήρε τη Δέσποινα.
Εγώ:΄Ετσι, λοιπόν, έχουνε τα σόγια. Τώρα, ο Γιώργης Σταθαράς παντρεύεται τη Δέσποινα και κάνει παιδιά.
Μητέρα: Το πρώτο Ευστάθιο το έβγαλαν. Πέθανε. Μετά έκανε εμένα, τη Μαρία το 1911, τον Κωνσταντίνο. Η γιαγιά έλεγε τα ονόματα. Τότε ήταν ο βασιλιάς Κωνσταντίνος. «Κωνσταντίνο, θα το βγάλετε το παιδί». Και επειδή η γιαγιά Σταθαρά, η Χαρίκλεια, είχε χάσει έναν αδερφό γιατρό στη Αφρική, όπου πήγε, δεν ξαναλάβανε γράμμα του – τον χάσανε – «Νίκο, θα βγάλετε το τρίτο αγόρι». Έκανε και άλλα. Δυο κοριτσάκια, τη Μελπομένη-εκείνο δύο μηνών πέθανε – και τη Μυρσίνα. [Τη Μυρσίνα] μέχρι εδώ τη φέραμε, [αλλά] λόγω νηστείας – χωρίς νερό, μέσα στο βαπόρι, νηστικό εμείς κρατηθήκαμε – αυτό πέθανε εδώ [στον Βόλο]».