Της Αγγελικής Θάνου,
δρ Παιδαγωγικών και συγγραφέα
Στις 16 Νοεμβρίου του έτους 1943, ημέρα Τρίτη, στις 6 η ώρα το πρωί οι γερμανικές κατοχικές δυνάμεις εισέβαλαν στα Κανάλια με αμφίβια οχήματα από την περιοχή της λίμνης Κάρλας – Βοιβηίδας, με άγριες και καταστροφικές διαθέσεις. Έκαψαν, δολοφόνησαν, χτύπησαν, πυρπόλησαν, ανατίναξαν, βύθισαν ή έσπασαν τις βάρκες των ψαράδων της λίμνης.
Στα αρχεία του 54ου Συντάγματος ΕΛΑΣ αναφέρεται:
[16/11/43, Ώρα 6η Ι. Γερμανική Φάλαγξ από 50 αυτοκίνητα εισήλθεν αιφνιδιαστικώς εις Κανάλια. Οι Γερμανοί εκύκλωσαν το χωριό και άρχισαν πολυβολούντες προς όλας τας κατευθύνσεις. Συνεκέντρωσαν 70 ομήρους (μεταξύ αυτών 3 κορίτσια και τον ιερέα του χωριού) του οποίους έστειλαν στη Λάρισσα. Κατόπιν πυρπόλησαν το χωριό και έβαλαν νάρκες εις ωρισμένα σπίτια. Εβύθησαν ακόμη τις βάρκες. Νεκροί 3 γυναίκες και ένα κορίτσι. Τραυματίαι 2 εξ ων ο είς βαρειά. Οι Γερμανοί απεσύρθησαν τη 17ην].
Η καταστροφή των Καναλίων από τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής αποδεικνύεται περίτρανα από το φωτογραφικό υλικό της ουμανίστριας φωτογράφου Βούλας Παπαϊωάννου, το οποίο βρίσκεται στο αρχείο της, στο Μουσείο Μπενάκη. Η αποστολή της UNRA και η Ελληνίδα φωτογράφος έφτασαν στα Κανάλια με ένα τζιπ το 1946. Με συγκλονιστικές φωτογραφίες – τεκμήρια η Βούλα Παπαϊωάννου αποτυπώνει το σχολείο, τα παιδιά στο μάθημα, έναν παπά στα συντρίμμια της εκκλησίας του, τα κατεστραμμένα σπίτια, μια οικογένεια με μικρά παιδιά που ζει πλέον σε μια πέτρινη καλύβα. Φωτογραφίες που έκαναν τον γύρο του κόσμου καθώς η ανάθεση έγινε από το Office of Public Information και για την ακρίβεια από το Visual Information Office της UNRA. Σε μια από τις σπάνιες σειρές φωτογραφιών η Βούλα Παπαϊωάννου σημειώνει χειρόγραφα Βόλος – Κανάλια και πίσω έχει επισυνάψει ένα κείμενο γραμμένο σε γραφομηχανή, σε λεπτό χαρτί: The village Kanalia, Thessaly, Greece, destroyed by the Germans in reprisal raids. Most of houses burned and most animals taken away. Koutiklias family living in a stone hut formerly used to house their animals in typical of conditions in the village. (Johanna Weber, 2004). Μτφ. Το χωριό Κανάλια, Θεσσαλία, Ελλάδα, που καταστράφηκε από τους Γερμανούς σε επιδρομές αντιποίνων. Πάρα πολλά σπίτια κάηκαν και τα περισσότερα ζώα απομακρύνθηκαν. Η οικογένεια Κουτικλιά, η οποία ζει σε μια πέτρινη καλύβα που προηγουμένως στέγαζε τα ζώα της, είναι ένα χαρακτηριστικό δείγμα των συνθηκών που επικρατούν στο χωριό. Και αλλού στο βιβλίο της αναφέρει: Τα Κανάλια ήταν ένα από τα τρεις χιλιάδες (3.000) χωριά που καταστράφηκαν κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής (βλ. Βούλα Παπαϊωάννου 2006).
Επιπροσθέτως, στην έκθεση Κ.Α. Δοξιάδη στη σελίδα 72 όπου αναφέρει τα πυρπολημένα χωριά της Ελλάδας από τους στρατούς κατοχής το χωριό Κανάλια αντιπροσωπεύεται στον χάρτη από μια κόκκινη κουκκίδα που συμβολίζει τη φωτιά, καθώς και στον γενικό χάρτη καταστροφών της σελίδας 77. Στις 20 Σεπτεμβρίου του 1945 οι άστεγοι κάτοικοι των Καναλίων προχώρησαν στη σύσταση του Συλλόγου Πυροπαθών Καναλίων, προκειμένου να διεκδικήσουν ομαδικά τα δικαιώματά τους.
Οι συλληφθέντες όμηροι, μεταξύ των οποίων και μερικοί Ισραηλίτες απεστάλησαν υπό των Γερμανών δι’ αυτοκινήτων στον Ριζόμυλο και από εκεί στη Λάρισα. Οι άνθρωποι αυτοί, είχαν μυθιστορηματικές περιπέτειες. Εστάλησαν ακολούθως στη Θεσσαλονίκη στο στρατόπεδο «Παύλος Μελάς». Διεσώθησαν, όμως, τελικώς όλοι, μηδέ και των Ισραηλιτών εξαιρουμένων, τους οποίους οι Γερμανοί εξέλαβον μέχρι τέλους ως Έλληνες, δεδομένου ότι κανείς δεν κατέδωσε την πραγματική τους ταυτότητα.
Με σεβασμό αναφέρουμε και με αλφαβητική σειρά τους: Ακτσιαλή Γεώργιο, Αποστόλου Απόστολο, Βαΐρα Ορέστη, Βαρβαρέσο Χρήστο, Βαρβέκη Κωνσταντίνο, Γαλάνη Κωνσταντίνο, Γεωργατζή Κυριαζή, Γιάτσιο Βασίλη, Γκουντέλο Ηρακλή, Γουρνάρη Νικόλαο Ευαγγελινού Νικόλαο, Ζέρδιλα Γεώργιο, Ζέρδιλα Δημήτριο, Ζέρδιλα Κωνσταντίνο, Θάνο Κωνσταντίνο, Θεοχαρίδη Δημήτρη, Ιωάννου Αθανάσιο, Ιωάννου Απόστολο, Καπατσέλο Δημήτριο, Καραγιάννη Αλέξανδρο 15 ετών, Καραδήμο Γεώργιο, Καραδήμο Κωνσταντίνο, Κουζιώκα Απόστολο, Κουζιώκα Γεώργιο, Κουζιώκα Ιωάννη, Κώστα Αντώνιο, Κώστα Δήμο, Κώστα Νικόλαο, Μιντζέλη ή Παπαδήμο Δήμο, Μαλιούρα Απόστολο, Μάρκο Κωνσταντίνο, Μπάκουλη, αξιωματικό ΕΛΑΣ, Μπίλη Νικόλαο, Μπουρμπουρτσιώτη Φίλιππο, Μωραΐτη Παναγιώτη, Νάκο Ιωάννη, Ντάτσιο Αντώνιο, Παππή Νικόλαο, Παπαχρήστο Ορέστη (Κοέν), Πινιάρη Ιωάννη, Σανίδα Απόστολο, Σουρλίγκα Αντώνη, Τάσιο Αθανάσιο, Τσιάντο Θεοχάρη, Χαλμπέ Νικόλαο και Χατζηνικολάου Απόστολο. Για το θέμα αυτό, στις 8 Απριλίου 1945, συστήθηκε η Ένωση Ομήρων Καναλίων. Οι έγγραφες μαρτυρίες του δικηγόρου Αλέξανδρου Καραγιάννη, ο οποίος βίωσε προσωπικά την ομηρία όντας 15 ετών ενδυναμώνουν την τεκμηρίωση των συμβάντων.
Τεκμηριωμένες εκτελέσεις και αναπηρίες σε αυτήν την επιδρομή
Εκτελέσεις: 1) Αικατερίνη Κουμασίτη του Ιωάννη, ετών 16, 2) Ελένη Ράμπου του Γεωργίου το γένος Τσιακαλέα, ετών 50, 3) Σταμούλα Μιχαήλ Ευαγγέλου, ετών 60, 4) Δέσποινα συζ. Αθανασίου Ντελάκου ετών 45 (οι θάνατοί τους τεκμηριώνονται από τις αποφάσεις του Πρωτοδικείου Βόλου).
Αναπηρίες: 1) Δημήτριος Αποστόλου Χατζηγεωργίου, τραυματισμός διά πυροβόλου όπλου στον αριστερό οφθαλμό με ολοσχερή απώλεια της όρασής του και παντελής κώφωση του αριστερού αυτιού (έκθεση πρακτικών Πρωτοδικείου Βόλου αρ. 715). 2) Αφροδίτη Βασιλείου, το γένος Τρικιώνη, χτυπήθηκε άσχημα από τους Γερμανούς κατακτητές επειδή αντιστάθηκε στην πυρπόληση του σπιτιού της με αποτέλεσμα να χάσει ολοσχερώς την όρασή της από το ένα της μάτι (γραπτή μαρτυρία του Ιωάννη Βασιλάκη Διπλωματούχου Ηλεκτρολόγου Μηχανικού Α.Π.Θ.)
Στις 18-11-1943 και ώρα 5.30 το απόγευμα δώδεκα γερμανικά αυτοκίνητα ήρθαν στα Κανάλια για νέο πλιάτσικο σε ό,τι απέμεινε. Στα αρχεία του 54ου Συντάγματος ΕΛΑΣ διαβάζουμε:
[18/11/43-Ώρα 17 1/2.
Ι. Δώδεκα Γερμανικά αυτοκίνητα ήλθαν εις Κανάλια και μετά ημίσειαν ώραν έτερα 18. Περί ώραν 22αν ανεχώρησαν 10 διά Βόλον, τα υπόλοιπα διενυκτέρευσαν και ανεχώρησαν την επομένην περί ώραν 9ην. Απαντα τα απεκώμησαν πλιάτσικα].
Αυτά είναι τα τεκμηριωμένα στοιχεία από την έρευνα για αυτή την επιδρομή των κατακτητών, η οποία είναι η πρώτη. Ακολούθησε και δεύτερη εβδομαδιαία στις 23 Μαρτίου 1944, στο πλαίσιο του χτενίσματος του Πηλίου, με νέους νεκρούς και ομήρους. Εκτεταμένη αναφορά γι αυτή την πτυχή της τοπικής ιστορίας των Καναλίων θα ακολουθήσει σε επόμενο συγχρονισμένο άρθρο.
Τα Κανάλια και φέτος θα τιμήσουν αυτή τη μαύρη επέτειο. Υπάρχει ιερή υποχρέωση όλων μας να θυμίζουμε και να θυμόμαστε τι συνέβη στην πατρίδα μας στα χρόνια της γερμανικής κατοχής ώστε να μην ενισχύεται ο κίνδυνος διολίσθησης ξανά στα σκοτάδια του φασισμού. Το εκκλησιαστικό συμβούλιο του Ιερού Ναού Κοιμήσεως της Θεοτόκου, το Τοπικό Συμβούλιο Κοινότητας Καναλίων, η νεοσύστατη διαδικτυακή ομάδα «Πρωτοβουλία για την ανάδειξη της ιστορίας των Καναλίων της Μαγνησίας» διοργανώνουν σειρά δράσεων υπό την αιγίδα του Δήμου Ρήγα Φεραίου. Το πρόγραμμα έχει ως εξής:
Τρίτη 15 Νοεμβρίου, 5.00 μ.μ., Πανηγυρικός Εσπερινός και Αρτοκλασία μετά του θείου κηρύγματος.
Τετάρτη 16 Νοεμβρίου, 7.30 π.μ., Όρθρος και Θεία Λειτουργία, 10.00 π.μ., Δοξολογία και επιμνημόσυνη δέηση. Ομιλία με τίτλο «Όταν τα αρχεία μιλούν για την μαύρη σελίδα της ιστορίας των Καναλίων», Αγγελική Θάνου, δρ του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, συγγραφέας και διαχειρίστρια της διαδικτυακής ομάδας «Πρωτοβουλία για την ανάδειξη της ιστορίας των Καναλίων Μαγνησίας». Λιτάνευση της θαυματουργού Εικόνος της Παναγίας Καναλιώτισσας. 11.30 π.μ., «Περίπατος ιστορικής μνήμης». Αφετηρία το Ηρώον. Τεχνικές: Χαρτογράφηση, τραγούδι, storytelling. Υπεύθυνες: Αγγελική Θάνου, Αρετή Κατσαγεωργίου, Μαρία Κατσαγεωργίου (απευθύνεται κυρίως στους μεγάλους μαθητές όλων των βαθμίδων και τους συνοδούς εκπαιδευτικούς τους). 5.00 μ.μ., τέλεση ακολουθίας Εσπερινού και Ιεράς Παράκλησης της Παναγίας της Καναλιώτισσας.
Οι λατρευτικές εκδηλώσεις και οι ακολουθίες του ιερού ναού θα διαρκέσουν μέχρι τις 21 Νοεμβρίου και θα ανακοινωθούν αναλυτικά μέσα από επόμενα δελτία Τύπου.
Επιπλέον τα Κανάλια φέτος διεκδικούν τον χαρακτηρισμό τους ως Μαρτυρικό Τόπο από την αρμόδια επιτροπή του υπουργείου Εσωτερικών. Ο πλούσιος και τεκμηριωμένος φάκελος υποψηφιότητας έχει κατατεθεί και αποσταλεί με τη συναίνεση και τη στήριξη της Τοπικής Κοινότητας Καναλίων και του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Ρήγα Φεραίου. Τα Κανάλια υπερασπίζονται και διεκδικούν το δίκιο τους. Γιατί: [Ό,τι αφήσεις ανυπεράσπιστο εδώ θα μείνει / θα τα σκυλεύσουν όλα. Θα πεταχτούν. Θα πουληθούν. / Χαρτιά βιβλία συνταγές και οδηγίες πλεύσεως ./ Λογαριασμοί πληρωμένοι και απλήρωτοι. / Όλα θα γίνουν ζωή ανυπεράσπιστη.[…] Και κάτω κάτω σ’ ένα συρτάρι κάποιο χαρτί / λαβωμένου αγωνιστή / που ζητά την ύστατη προστασία από αδιάφορους προκρίτους και δημογέροντες] απόσπασμα από το ποίημα με τίτλο «Ζωή ανυπεράσπιστη» του ποιητή Μάνου Ελευθερίου από την ποιητική συλλογή Η πόρτα της Πηνελόπης, εκδόσεις Γαβριηλίδης..
Βιβλιογραφικές και διαδικτυακές πηγές:
Αποφάσεις ναζισμού: Φάκελοι 1961 – 1965, Γενικά Αρχεία του Κράτους Βόλος.
Αρχείο Κοινότητας Καναλίων.
Δοξιάδη Α.Κ. Αι θυσίαι της Ελλάδος στο δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, 1946.
Λεφούσης Ηλίας (επιμ.) Κανάλια και Κάρλα, τέως Δήμος Βοίβης οι άνθρωποι, ο τόπος, η λίμνη. Έκδοση Κοινότητα Καναλίων και Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία Καναλίων, Βόλος 1997.
Παπαϊωάννου Βούλα, «Η φωτογράφος Βούλα Παπαϊωάννου. Από το φωτογραφικό αρχείο του Μουσείου Μπενάκη». Εκδόσεις Άγρα / Μουσείο Μπενάκη Αθήνα, 2006.
Προσωπικό αρχείο Αγγελικής Θάνου.
Φωτογραφικό αρχείο του Μουσείου Μπενάκη.
Φάκελος Σωματεία 1945 (ΓΑΚ) Βόλου.
Άρθρα – Κεφάλαια σε βιβλία:
Johanna Weber, Στα χνάρια της Βούλας Παπαϊωάννου Αναζητώντας τα αρχεία σελ. 51 στο Η φωτογράφος Βούλα Παπαϊωάννου από το φωτογραφικό αρχείο του Μουσείου Μπενάκη, εκδόσεις Άγρα / Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα 2006 (Για Κανάλια σελ. 62 – 63).
A village Priest Found his Mission, John Hood, The leader magazine, London 7.9.1946 Greese Looks up, Elisabeth Anthony Dexter, Christian Science Monitor.
Διαδικτυακοί τόποι:
https://stratistoria.wordpress.com/, https://it.scribd.com/document/90847220/Ekthesi-Doxsiadi-Thisies-Ellados?fbclid=IwAR2CGJzH7zAZi2NlbVNap4hLwNROif470k7_plXljkVfr_o2X8shP1G1j
*Φωτογραφίες: Βούλα Παπαϊωάννου, Κανάλια Βόλου, Νομός Μαγνησίας, Ιούλιος 1946, Μουσείο Μπενάκη / Φωτογραφικά Αρχεία.