Βιβλία με επιστημονικό ενδιαφέρον «Γιατί πιστεύουμε» και «Μπορεί ο αλγόριθμος…»

Του
Μηνά Χαραλαμπίδη,
βιολόγου

Γιατί πιστεύουμε – Η εξέλιξη
και ο ανθρώπινος τρόπος ύπαρξης,
Agustín Fuentes,
Μετάφραση: Θεόδωρος Παραδέλλης
Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου

Ο συγγραφέας: Ο Agustín Fuentes (1966) σπούδασε ανθρωπολογία στο Πανεπιστήμιο Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνιας, διετέλεσε επί σειρά ετών καθηγητής και πρόεδρος του Τμήματος Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Νοτρ Νταμ (Ιντιάνα), ενώ από το φθινόπωρο του 2020 είναι καθηγητής ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο Πρίνστον. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα καλύπτουν ένα ευρύτατο φάσμα αντικειμένων: Την εξελικτική θεωρία, την εξέλιξη της συνεργασίας και της κοινωνικής οργάνωσης στο ανθρώπινο είδος, την οικολογία και τη συμπεριφορά των πρωτευόντων, την αλληλεπίδραση μεταξύ ανθρώπου και άλλων ζώων, τη διαπλοκή του βιολογικού και του κοινωνικού κ.ά. Έχει δημοσιεύσει περισσότερα από 160 άρθρα και δοκίμια, 20 ακαδημαϊκά βιβλία, και το έργο του έχει βραβευτεί πάνω από δέκα φορές. Από τις Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου κυκλοφορεί επίσης το βιβλίο του Φυλή, μονογαμία και άλλα ψέματα που σας λένε (2019).
Γιατί τόσο πολλοί άνθρωποι είναι θρησκευόμενοι; Γιατί ονειροπολούμε, φανταζόμαστε και ελπίζουμε; Φιλόσοφοι, θεολόγοι, κοινωνικοί επιστήμονες και ιστορικοί έχουν επιχειρήσει να εξηγήσουν το φαινόμενο εδώ και αιώνες, αλλά οι περιγραφές τους συχνά αγνοούν ή και υποτιμούν την εξέταση της ανθρώπινης εξέλιξης. Οι εξελικτικοί επιστήμονες διατυπώνουν προτάσεις σχετικά με τους λόγους για τους οποίους οι τελετουργίες, η θρησκεία και η πίστη αποκτούν το νόημά τους ως προσαρμογές σε προκλήσεις του παρελθόντος ή ως υποπροϊόντα των υπερπολύπλοκων γνωστικών μας ικανοτήτων. Η αποκλειστική όμως επικέντρωση στη θρησκεία περιορίζει το πεδίο μας. Ο Agustin Fuentes υποστηρίζει ότι η ικανότητα να είναι κανείς θρησκευόμενος αποτελεί στην πραγματικότητα ένα μικρό μόνο μέρος μιας ευρύτερης και βαθύτερης ικανότητας του ανθρώπου να πιστεύει. Γιατί πιστεύουμε στη θρησκεία, στις οικονομίες, στην αγάπη; Το βιβλίο αυτό συνιστά μια συναρπαστική απάντηση σε μερικές από τις πιο συνηθισμένες παρανοήσεις για την ανθρώπινη φύση. Χρησιμοποιώντας εξελικτικά, νευροβιολογικά και ανθρωπολογικά στοιχεία, υποστηρίζει την άποψη ότι η πίστη -η ικανότητα να δεσμευόμαστε ολόψυχα και με θέρμη σε μια ιδέα- είναι κεντρικό στοιχείο του τρόπου ύπαρξης του ανθρώπου στον κόσμο.

Μπορεί ο αλγόριθμος…
να είναι ηθικός, να είναι δίκαιος,
να είναι διαφανής, να δικάζει και να διοικεί;,
Λίλιαν Μήτρου,
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης

Η συγγραφέας: Η Λίλιαν Μήτρου είναι καθηγήτρια στο Τμήμα Μηχανικών Πληροφοριακών και Επικοινωνιακών Συστημάτων του Πανεπιστημίου Αιγαίου, πρόεδρος του Ινστιτούτου για την Ιδιωτικότητα, τα Προσωπικά Δεδομένα και την Τεχνολογία (Εuropean Public Law Organisation – www.eplo.org) και δικηγόρος Αθηνών. Σπούδασε στη Νομική Σχολή ΕΚΠΑ και εκπόνησε τη διδακτορική διατριβή της (1993) στο δίκαιο των προσωπικών δεδομένων στη Γερμανία υπό την εποπτεία του καθηγητή Σπ. Σημίτη. Ως επισκέπτρια καθηγήτρια διδάσκει Δίκαιο Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων και Δίκαιο της Πληροφορίας / Διαδικτύου στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και στο Πανεπιστήμιο Πειραιά (Προγράμματα Μεταπτυχιακών Σπουδών). Από το 1996 έως το 2004 ήταν σύμβουλος του πρώην πρωθυπουργού Κ. Σημίτη. Διετέλεσε μέλος της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (1999-2003) και από τον Νοέμβριο 2016 είναι μέλος του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης. Έχει διατελέσει και είναι μέλος / πρόεδρος πολλών νομοπαρασκευαστικών επιτροπών με αντικείμενο την προστασία προσωπικών δεδομένων, τις ηλεκτρονικές επικοινωνίες, την ασφάλεια πληροφοριών – υποδομών – δικτύων, την ηλεκτρονική διακυβέρνηση, την ηλεκτρονική συνταγογράφηση κ.ά. Είναι μέλος επιστημονικών και συντακτικών επιτροπών επιστημονικών συνεδρίων και επιτροπών και διευθύντρια σύνταξης του περιοδικού Δίκαιο Τεχνολογίας και Επικοινωνίας. Έχει συμμετάσχει σε πολλά ερευνητικά έργα με αντικείμενο την προστασία και την ασφάλεια προσωπικών δεδομένων σε διεθνές και εθνικό επίπεδο. Έχει γράψει βιβλία και επιστημονικά άρθρα στα ελληνικά, αγγλικά και γερμανικά.
Η Τεχνητή Νοημοσύνη συνδέεται με την προσδοκία της εκτόξευσης των ανθρωπίνων δυνατοτήτων, και φέρεται να κατέχει τα κλειδιά για την εκθετική πρόοδο και ευημερία της κοινωνίας. Ο «παροξυσμός αισιοδοξίας» για την Τεχνητή Νοημοσύνη συνοδεύεται όμως και από έντονους προβληματισμούς για τους όρους, τα όρια και τις επιπτώσεις της ανάθεσης ανθρωπίνων δραστηριοτήτων σε τέτοια συστήματα. Οι επιφυλάξεις ενισχύονται από την αδιαφάνεια και την αδυναμία κατανόησης αυτών των συστημάτων που χαρακτηρίζονται από αυτονομία. Οι πιθανές αρνητικές επιπτώσεις επιτείνονται, εξαιτίας της μεγάλης ασυμμετρίας ισχύος μεταξύ εκείνων που αναπτύσσουν και εφαρμόζουν αλγοριθμικά συστήματα και των χρηστών ή όσων υφίστανται τα αποτελέσματα αυτών των συστημάτων.
Τα ηθικά και νομικά ζητήματα που εγείρονται από την αυξανόμενη χρήση συστημάτων ΤΝ, ακόμη και αν δεν είναι όλα καινοφανή, είναι πολλά και πολύπλοκα. Στα κείμενα που φιλοξενούνται στο παρόν βιβλίο οι συγγραφείς επιχειρούν να διερευνήσουν ορισμένα θεμελιακά ερωτήματα: Ο Σπύρος Τάσσης διερευνά το ζήτημα των ηθικών κανόνων, που (πρέπει να) διέπουν την τεχνολογία, και παραθέτει έναν «οδικό χάρτη ηθικών αρχών». Η Ηλιάνα Κωστή παρουσιάζει τις προκαταλήψεις φύλου που μπορεί να ενσωματώνει και να αναπαράγει μια αλγοριθμική διαδικασία. Ο Απόστολος Βορράς αναδεικνύει ίσως το μείζον πρόβλημα της ΤΝ, την έλλειψη διαφάνειας, τον κίνδυνο να εξελιχθεί το «μαύρο κουτί» σε κουτί της Πανδώρας. Ο Βασίλης Καρκατζούνης θέτει το ερώτημα αν «Μπορούν οι μηχανές να σκεφτούν «σύμφωνα με τον νόμο»», με άλλα λόγια αν μπορούν συστήματα ΤΝ να συμμετέχουν στην έκδοση δικαστικών αποφάσεων και στην απονομή της δικαιοσύνης. Αντίστοιχο είναι το θέμα που πραγματεύεται η Λίλιαν Μήτρου: Είναι νόμιμη, εφικτή και αποδεκτή η διοίκηση (διά) των αλγορίθμων;
Το βιβλίο είναι γραμμένο από νομικούς που δεσμεύονται πρωτίστως από την πεποίθηση για την αξία της δημοκρατίας και των θεμελιωδών δικαιωμάτων, αλλά ταυτόχρονα αγαπούν και ισχυρίζονται ότι κατανοούν την τεχνολογία. Υπό αυτό το πρίσμα, επιχειρείται εδώ να διερευνηθούν τα ζητήματα που εγείρονται με την ανάπτυξη της ΤΝ και να δοθούν κάποιες απαντήσεις, εξ ορισμού προσωρινές.