Του Κων/νου Χαριλ. Καραγκούνη,
καθηγητού της Ανωτάτης
Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Αθηνών
«Τη αυτή ημέρα, Σαββάτω προ των Βαΐων, εορτάζομεν την έγερσιν του εν τάφῳ τετραημέρου Αγίου και Δικαίου φίλου του Χριστού Λαζάρου». Ο Λάζαρος, ο Άγιος και Δίκαιος φίλος του Ιησού, του οποίου «την εκ νεκρών παρά του Κυρίου ανάστασιν» γιορτάζουμε σήμερα, ήταν κατά το γένος Εβραίος και κατά την αίρεση Φαρισαίος. Γεννήθηκε στη Βηθανία, πόλη της Ιουδαίας, που βρίσκεται στους ανατολικούς πρόποδες του όρους των Ελαιών και απέχει απ’ τα Ιεροσόλυμα γύρω στα 2,5 χλμ. Κατά την παράδοση, πατέρας του ήταν ο Φαρισαίος Σίμων, είχε δε δύο αδελφές, τις γνωστές από τα Ευαγγέλια, Μάρθα και Μαρία.
Η σημερινή γιορτή της Ανάστασης του «εν τάφω τετραήμερου Λαζάρου» αποτελεί, όπως ψάλλει η Εκκλησία, «της παλιγγενεσίας προοίμιον σωτήριον», ανήκει δε στη σειρά των δώδεκα μεγάλων Δεσποτικών εορτών, του Δωδεκάορτου. Γι’ αυτό και για το ότι κατά την χθες συμπληρώθηκε η τεσσαρακονθήμερη νηστεία, η σημερινή Ακολουθία είναι πανηγυρική και Αναστάσιμη, προανακηρύσσει δε την Ανάσταση του Ιησού Χριστού. Από σήμερα μέχρι το Σάββατο της Διακαινησίμου, ούτε η Αναστάσιμη Οκτώηχος 1 χρησιμοποιείται, ούτε Μαρτυρικά, ούτε Θεοτοκία 2 τροπάρια ψάλλονται. Απαγορεύεται, επίσης, η τέλεση «Μνημοσύνων μετά κολλύβων» και μέχρι την Κυριακή τού Πάσχα «καταλιμπάνονται» ακόμη και οι Ακολουθίες των τυχόντων Αγίων. Γιατί, όπως λέει ο σοφός Κανονολόγος του 14ου αι. Ματθαίος Βλάσταρης στο περισπούδαστο έργο του «Σύνταγμα κατά στοιχείον των εμπεριειλημμένων απασών υποθέσεων τοις θείοις και ιεροίς Κανόσι…»: «Ούτε όσιον, ούτε ευπρεπές είναι το τοιούτον. Ούδ’ εν εορταίς Δεσποτικαίς αποιχομένων μνημόσυνα ποιείν όσιον, ή μνήμας Μαρτύρων επιτελείν ευπρεπές. Βασιλικών γαρ τελουμένων επινικίων, ούτε τους πεσόντας εν μάχῃ νόμος πενθείν, ούτε δεσποτικοίς τροπαίοις δουλικάς αριστείας αναμιγνύναι. Τοις μεν γαρ δουλικοίς αναμεμίχθαι τα του Δεσπότου, των εννομωτάτων και δικαιοτάτων, αθλοθετούντός τε και στεφανούντος νικήσαντας. Τα δουλικά δε τοις δεσποτικοίς επεισάγειν, τολμηρόν και ανόητον, ει μήπου τινών Αγίων, διά το περιφανές της αθλήσεως».
Η εορτή της Αναστάσεως του Τετραημέρου Λαζάρου, φίλου του Χριστού, είναι γνωστή στην Εκκλησία από τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες. Την αρχαιότητά της επικυρώνει η κατά τους τελευταίους χρόνους ανακάλυψη της επιστολής της φιλοσόφου μοναχής Αιθερίας, η οποία απευθύνεται στις συμμονάστριές της. Στην επιστολή, γνωστή ως «Οδοιπορικό εις τους Αγίους Τόπους» ή «Οδοιπορικόν της Αιθερίας», περιγράφεται η λειτουργική ζωή των Ιεροσολύμων, καθώς και πολλών άλλων τόπων κατά την εποχή εκείνη.
Ο οργανικός σύνδεσμος της Στ’ Εβδομάδας των Νηστειών με τη Μ. Εβδομάδα προδηλώνεται ήδη από τους πρώτους ύμνους της Δευτέρας προ των Βαΐων, όπου εξαίρονται οι μεγάλοι σταθμοί τού απολυτρωτικού έργου τού Χριστού και τονίζεται η ανάγκη συχνότερης άσκησης και μετάνοιας. Η Ανάσταση του Λαζάρου – στο μεταίχμιο αυτών – υμνείται ως τύπος της Αναστάσεως του Χριστού και της ανθρωπότητας. Γι’ αυτό η υμνολογία του Σαββάτου του Λαζάρου έχει έντονα θριαμβευτικό και πασχάλιο χαρακτήρα. Το Σάββατο αυτό κατευθύνει ημάς «θεατάς γενέσθαι της λαμπροφόρου Αναστάσεως».
Η Ανάσταση του Λαζάρου προκάλεσε τον φθόνο των Αρχιερέων και των Φασισαίων, οι οποίοι θέλησαν να τον θανατώσουν, εξαλείφοντας τα τεκμήρια του αδιαμφισβήτητου θαύματος του Χριστού. Σύμφωνα με την παράδοση, για να γλιτώσει, ο Λάζαρος κατέφυγε στο Κίτιο της Κύπρου γύρω στο 33 μ.Χ., όπου αργότερα τον συνάντησαν ο Παύλος και ο Βαρνάβας, κατά την περιοδεία τους για το κήρυγμα του Ευαγγελίου. Τότε, τον χειροτόνησαν πρώτο επίσκοπο της Εκκλησίας Κιτίου, την οποία ο ίδιος είχε ιδρύσει. Σύμφωνα με τον Άγ. Επιφάνιο, επίσκοπο Κωνσταντίας της Κύπρου (367-403), ο Λάζαρος όταν αναστήθηκε ήταν 30 ετών, έζησε δε έπειτα άλλα 30 χρόνια.
Ο Δίκαιος Λάζαρος, ο θνητός που γνώρισε δυο φορές θάνατο, μετά την Ανάστασή του, λέει το Συναξάρι του, δεν ξαναγέλασε ποτέ! Μια φορά μόνο, όταν είδε κάποιον να κλέβει ένα πήλινο κανάτι, μειδίασε ελαφρά και είπε, «ο πηλός κλέβει τον πηλό»!
Πολύ όμορφα περιγράφουν τα φοβερά γεγονότα του Λαζάρου τα Κάλαντα, που ψάλλονται σε πολλές περιοχές, και στο Πήλιο, σύμφωνα με μαρτυρίες. Μόνο κορίτσια «λέγαν τον Λάζαρο» (δηλαδή, τα Κάλαντα του Λαζάρου). Να και το κείμενο, όπως το βρήκα πλήρες στο διαδίκτυο, αλλά με αλλαγές, τις οποίες κατέγραψα στην περιοχή μας από παλαιότερη προσωπική μου έρευνα:
«Εις την πόλη Βηθανία, Μάρθα κλαίει και Μαρία, / έχασαν τον αδερφό τους, τον γλυκύ και καρδιακό τους. / Τρεις ημέρες τον θρηνούσαν και τον εμοιρολογούσαν. / Τον μοιρολογούν και κλαίνε και τα βάσανά τους λένε. / Την ημέρα την τετάρτη, κίνησ’ ο Χριστός για νά ’ρθει, / και εβγήκεν η Μαρία έξ’ από την Βηθανία. / και εμπρός Του γόνυ κλίνει, και τούς πόδας Του φιλήνει. / Αν εδώ ήσουν Χριστέ μου, δεν θ’ απέθαν’ ο αδελφός μου. / Μα και τώρα εγώ πιστεύω, και καλότατα ηξεύρω, / ότι δύνασ’ αν θελήσεις, και νεκρούς να αναστήσεις! / Χαίρε, πίστευε Μαρία, άγωμεν εις τα μνημεία. / Τότε ο Χριστός δακρύζει και τον Άδη φοβερίζει. / Άδη, Τάρταρε και Χάρο, Λάζαρο θε να σου πάρω. / Δεύρο έξω Λάζαρε μου, φίλε και αγαπητέ μου. / Παρευθύς από τον Άδη, ως εξαίσιο σημάδι, / Λάζαρος απελυτρώθη, ανεστήθη κι εσηκώθη. / Και ευθύς απολυτρώθη, ανεστήθη και εσηκώθη, / Λάζαρος σαβανωμένος, και με το κερί ζωσμένος. / Τότ’ η Μάρθα κι η Μαρία, τότε όλ’ η Βηθανία, / Δόξα τω Θεώ φωνάζουν και τον Λάζαρο ’ξετάζουν. / Πες μας, Λάζαρε, τί είδες, εις τον Άδη όπου πήγες; / Είδα φόβους, είδα τρόμους, είδα βάσανα και πόνους. / Δώστε μου λίγο νεράκι, να ξεπλύνω το φαρμάκι, / το φαρμάκι των χειλέων, και μη με ρωτάτε πλέον».
Ο Λάζαρος τιμάται από την Εκκλησία ακόμη τρεις φορές μέσα στο έτος: α) Την 17η Οκτωβρίου, οπότε επιτελείται μνήμη της ανακομιδής και καταθέσεως του ιερ. Λειψάνου του από το Κίτιο της Κύπρου στον ναό του Αγ. Λαζάρου, που οικοδόμησε Λέων Στ’ ο Σοφός στην Κωνσταντινούπολη· β) την 4η Μαΐου, οπότε συνεορτάζεται με την Αγ. Μυροφόρο Μαρία Μαγδαληνή· γ) σε ορισμένους κώδικες της Σκήτης των Καυσοκαλυβίων τού Αγ. Όρους αναφέρεται μνήμη του Αγ. Λαζάρου και κατά την 16η Οκτωβρίου, «επί τη δευτέρα κοιμήσει αυτού» (!).
1 Λειτουργικό βιβλίο του ιερού Αναλογίου.
2 Τροπάρια με περιεχόμενο αναφερόμενο, αντιστοίχως, σε Μάρτυρες και στην Θεοτόκο.