Το παρήγορο τραύμα

Της Λίνας Θωμά

Δέσποινα Λάππα – Κόντου,

Κοίτα Ξημερώνει,

εκδ. Γράφημα,

Θεσσαλονίκη 2023, σελ. 526

Μπορεί κανείς να αγαπήσει το ίδιο του το τραύμα; Όχι να συμφιλιωθεί απλώς με αυτό, να το απωθήσει ή να το παρακάμψει, αλλά να αφοσιωθεί στον πόνο του και να εμπνευστεί από τον καημό του, αντλώντας και εξαντλώντας μέσα από το τραύμα τα διδάγματα της ζωής; Πέφτοντας σε έρωτα ενδεχομένως και με τον άνθρωπο που προκάλεσε τη συμφορά, άθελά του;

Είναι σαν να συμφιλιώνεις το κακό με το καλό, να προσπαθείς να βρεις μέσα από τη δυστυχία την ευτυχία, να χτίζεις την ευτυχία με κόπο και στοργή, μαζεύοντας τα άπειρα κομμάτια της στο ενδιάμεσο της πραγματικότητας, στη λεπτή γραμμή ανάμεσα στην επιθυμία και την ανάγκη: Εκεί όπου συναντιούνται, δηλαδή, οι ευγενείς πόθοι.

Τι άλλο μπορεί να είναι ένα μυθιστόρημα από μια τέτοια μελέτη ζωής; Το βιβλίο αυτό της Δέσποινας Λάππα – Κόντου παροτρύνει τον αναγνώστη να αναζητήσει τη φωτεινή πλευρά των πραγμάτων. Από τον τίτλο του ακόμα, δείχνει προς το φως: Την ελπίδα για το καλύτερο. «Ελπίδα Καλού» είναι και το όνομα της ηρωίδας του, μαζί και η πρώτη φράση του βιβλίου. Η συμβολική του ονόματος φτιάχνει έτσι από την αρχή έναν ορίζοντα προσδοκιών και λειτουργεί ως αφηγηματική προειδοποίηση – πρόληψη, που προλαμβάνει τις εντυπώσεις.

Κι άλλα ονόματα έρχονται μετά, από τους πρωταγωνιστές της κάθε ιστορίας, αφού στη σπονδυλωτή αφήγηση του βιβλίου, κάθε κεφάλαιο αποτελεί ενότητα ξεχωριστή, αυτόνομη, αλλά και εξαρτημένη ταυτόχρονα από τον βασικό κορμό μέσα από μια σχέση αλληλοτροφοδοσίας.

Την πρόδρομο αφήγηση του πρώτου κεφαλαίου (ο τραυματισμός της ηρωίδας και το δυστύχημα), ακολουθεί η αναδρομή στο παρελθόν, που πιάνει το νήμα της ζωής της από την αρχή. Έτσι, από τα 37 συνολικά κεφάλαια του βιβλίου, τα 20 πρώτα μεταφέρουν πληροφορίες τόσο της προσωπικής, όσο και επαγγελματικής της δράσης.

Η Ελπίδα εργάζεται ως κοινωνική λειτουργός στην Πρόνοια και μέσα από τα περιστατικά που θεραπεύει έχει την ευκαιρία να ανιχνεύσει τη σχέση της με τους άλλους, αλλά και με τον εαυτό της. Να έρθει σε επαφή με την κοινωνία, αλλά και με την ψυχολογία του κάθε ασθενή, προβάλλοντας το άτομο μέσα στο σύνολο και εξατομικεύοντας τα κοινωνικά προβλήματα αντιστοίχως.

Η κοινωφελής αυτή δραστηριότητα της ηρωίδας προκαταβάλλεται από το επεισόδιο του τραυματισμού της που διαποτίζει το αφηγηματικό παρόν με ένα δυσοίωνο βάθος: Παρόλο που πρόκειται το δυστύχημα να ακολουθήσει, η αφήγηση μας το βάζει μπροστά και από μεταγενέστερο γίνεται έτσι προγενέστερο. Χάρη στην αφηγηματική τεχνική του in medias res η δράση της ηρωίδας κερδίζει σε βάθος, αποκτώντας μ’ αυτόν τον τρόπο σημασίες πολλαπλές: Είναι το εύθραυστο και εφήμερο της ζωής που χρειάζεται να υπερασπίζουμε, το ακριβό πολύτιμο της στιγμής που δεν επιστρέφεται και που οφείλει ο καθένας μας να περιφρουρήσει.

Το τραύμα αναφέρεται λοιπόν από την αρχή, ο λόγος γύρω απ’ αυτό είναι πρώτος: Εν αρχή ην το τραύμα λοιπόν. Το υποδόριο πάθος και πάθημα που υποσκάπτει το παρόν και υφέρπει. Ένα τέτοιο αφηγηματικό χαλί μπορεί να τραβηχτεί κάτω απ’ τα πόδια των ηρώων κάθε ώρα και στιγμή. Κάποιος βαθύτερος κίνδυνος ανάμεσα στους άλλους κινδύνους ελλοχεύει.

Γι’ αυτό χρειάζεται η Ελπίδα – το έψιλον κεφαλαίο – για να δίνει ελπίδα στους ασθενείς της, στήριξη ψυχολογική. Και ας γνωρίζει ο αναγνώστης από την αρχή, ότι την ίδια και μεγαλύτερη φροντίδα θα είναι αυτή που θα την έχει αργότερα ανάγκη. Διότι ο προστάτης έχει πρωτίστως ανάγκη να προστατευτεί. Ένα κοινό μυστικό που από το πρώτο κεφάλαιο έχει κιόλας διαρρεύσει.

Μέσα από μια τέτοια διαμεσολάβηση, η νεαρή και όμορφη κοινωνική λειτουργός που θα της χαράξει το πρόσωπο το δυστύχημα, μπαίνει στα βαθιά νερά της πραγματικότητας, και μέσα από την επαφή της με τα κάθε λογής περιστατικά, μεταφέρεται στης κοινωνίας τα απόκρημνα, παρακολουθώντας παραβατικές συμπεριφορές και δίνοντας κουράγιο. Είναι σαν να μεταφέρονται τα τραύματα των άλλων στην ψυχή της, σαν να τους δίνει παρηγοριά από το περίσσευμα της ψυχής της και αυτή.

Το περιστατικό του Θοδωρή, της έφηβης Φαίης, του τοξικομανούς Δημήτρη, αλλά και του Φοίβου, της Νάσενκα, του Στέφανου, της κυρίας Τερψιχόρης και της κυρίας Φωτεινής, της άστεγης Νίνας, της Αγγελικής και της Κατερίνας, είναι κάποιες από τις αντιπροσωπευτικές ιστορίες του βιβλίου. Ιστορίες αυτοτελείς και εν μέρει αυτόνομες που μπαίνουν η μια μέσα στην άλλη με την τεχνική της εγκιβωτισμένης αφήγησης για να επικοινωνήσουν σε ένα βάθος κοινό. Η αμοιβαία αυτή βυθομέτρηση της ζωής φέρνει τους ανθρώπους αντιμέτωπους να μοιράζονται μεταξύ ίδιους φόβους και επιθυμίες.

Τέτοιες πλεχτές διηγήσεις μέσα από παραλληλίες και παραλληλισμούς διαμορφώνουν αντίστοιχα και κάποια αφηγηματικά ζεύγη: Πρόσωπα με κοινό υπόβαθρο που αντιπαραβάλλονται ζευγαρωτά και μέσα από τις διακλαδώσεις της πλοκής αποκτούν μια κοινή πορεία.

Κάποιες φορές μπορεί κιόλας να συναντηθούν μέσα στην ιστορία, να ερωτευθούν ή απλώς να συγκατοικήσουν σμίγοντας τη μοναξιά τους. Η ψυχογραφική ανάλυση έρχεται και εδώ να μεταφέρει κάποια βαθύτερα χαρακτηριστικά διαμορφώνοντας έτσι πορτρέτα χαρακτήρων, ανθρώπινους τύπους, ήθη και συμπεριφορές, βάζοντας τον αναγνώστη σε σκέψη. Άνθρωποι κακοπαθημένοι και πικραμένοι που βγαίνουν μέσα από το πείσμα της δυστυχίας βρίσκουν στήριγμα: η υπόσχεση της ευτυχίας έρχεται κάθε φορά να θριαμβεύσει.

Από το 20ό κεφάλαιο και εξής, το πρωθύστερο σχήμα που αναφέρεται στο παρελθόν καταλήγει να επικοινωνήσει με το παρόν και ένα δεύτερο χρονικό επίπεδο αρχίζει: Είναι αυτό που ταυτίζεται με τον χρόνο του δυστυχήματος. Στην εγκοπή αυτή της ζωής, αξίες και αρχές ταρακουνιούνται, σχέσεις δοκιμάζονται και αλήθειες φαινομενικές αναθεωρούνται. Η περιπλάνηση της Ελπίδας στον τόπο γίνεται μαζί και εσωτερική περιπλάνηση που συνδέει τα τοπία της ψυχής με την εξωτερική πραγματικότητα μέσα από μια ανανεωμένη ματιά. Το τραύμα αφήνει τα ίχνη του βαθιά: Υπόγεια και μυστικά σμιλεύει την αντίσταση και την αντοχή στον πόνο.