Το νέο κοινωνικό μοντέλο του “απασχολούμενου συνταξιούχου”

του
Γεώργιου Ι. Κουτσούκου*

Με το άρθρο 114 του ν. 5078/2023 (ΦΕΚ Α’ 211/20-12-2023), αντικαταστάθηκε το άρθρο 20 του ν. 4387/2016, σχετικά με την αναμόρφωση του θεσμικού πλαισίου απασχόλησης των συνταξιούχων εξ ιδίου δικαιώματος, λόγω γήρατος ή αναπηρίας, του e-ΕΦΚΑ. Κατ’ εξουσιοδότηση της άνω διάταξης εκδόθηκε η υπ’ αριθμ. 1/15.01.2024 Εγκύκλιος του e– ΕΦΚΑ, με τίτλο «Νέο νομικό πλαίσιο για την απασχόληση συνταξιούχων εξ ιδίου δικαιώματος (λόγω γήρατος/αναπηρίας), με την αντικατάσταση του άρθρου 20 του ν. 4387/2016. Κοινοποίηση των διατάξεων του άρθρου 114 του ν. 5078/2023 με παροχή οδηγιών».
Οι κυριότερες αλλαγές που θεσπίζουν οι νέες διατάξεις στο θεσμικό πλαίσιο της απασχόλησης των συνταξιούχων είναι οι εξής:
α) Καταργείται η μείωση κατά ποσοστό τριάντα τοις εκατό (30%) της κύριας και επικουρικής σύνταξης των κατωτέρω κατηγοριών συνταξιούχων οι οποίοι αναλαμβάνουν ή έχουν ήδη αναλάβει εργασία ασφαλιστέα υποχρεωτικώς στον e-ΕΦΚΑ:
– συνταξιούχοι λόγω γήρατος.
– συνταξιούχοι λόγω αναπηρίας (από κοινή νόσο, εργατικό ατύχημα, ατύχημα εκτός εργασίας, επαγγελματική νόσο).
– συνταξιούχοι λόγω γήρατος από αναπηρία του ν. 612/1977 και των νόμων που παραπέμπουν σε αυτόν, καθώς και του τετάρτου εδαφίου της περ. α’ της παρ. 1 των άρθρων 1 και 26 του π.δ. 169/2007.
Στο εξής όλοι οι άνω συνταξιούχοι δικαιούνται την καταβολή του συνόλου της κύριας και επικουρικής σύνταξης τους, σε περίπτωση ανάληψης εργασίας ασφαλιστέας στον e-ΕΦΚΑ.
Κατ’ εξαίρεση, αναστέλλεται η καταβολή της εξ ιδίου δικαιώματος κύριας και επικουρικής σύνταξης λόγω γήρατος, σε συνταξιούχους που απασχολούνται σε φορέα της Γενικής Κυβέρνησης και δεν έχουν συμπληρώσει το 62ο έτος της ηλικίας τους, για όσο διάστημα παρέχεται η απασχόληση αυτή.
β) Ειδικότερα, για τους συνταξιούχους λόγω αναπηρίας (από κοινή νόσο, εργατικό ατύχημα, ατύχημα εκτός εργασίας και επαγγελματική νόσο), προβλέπεται αναλογικά το ήδη ισχύον καθεστώς απασχόλησης συνταξιούχων αναπηρίας του π. ΙΚΑ-ΕΤΑΜ και από 1/01/2024 οι συντάξεις αναπηρίας καταβάλλονται ανεξάρτητα του ύψους του εισοδήματος και της περιστασιακής ή μη μόνιμης εργασίας υποχρεωτικώς υπακτέας στην ασφάλιση του e-ΕΦΚΑ (κατάργηση διάταξης του άρθρου 63 του ν. 2676/1999, που όριζε ότι «Εάν οι συνταξιούχοι αναπηρίας φορέων κύριας ασφάλισης, αναλάβουν εργασία ή αυτοαπασχολούνται, και κερδίζουν, ανάλογα με το βαθμό της αναπηρίας τους, περισσότερα από όσα κερδίζει υγιής απασχολούμενος, σύμφωνα με τους γενικούς όρους αμοιβής, διακόπτεται η σύνταξή τους ή οι συντάξεις τους, κύριες και επικουρικές»).
γ) Παρέχεται η δυνατότητα προσαύξησης της ήδη καταβαλλόμενης σύνταξης (κύριας ή και επικουρικής) και χορήγηση, κατόπιν αιτήσεως του απασχολούμενου συνταξιούχου, συμπληρωματικής εφάπαξ παροχής, με την αξιοποίηση του χρόνου ασφάλισης που δημιουργείται από την απασχόληση συνταξιούχου. Τα οικονομικά αποτελέσματα της προσαύξησης, εκκινούν από την πρώτη ημέρα του επόμενου μήνα υποβολής της σχετικής αίτησης του συνταξιούχου. Ο τρόπος υπολογισμού της προσαύξησης της ήδη καταβαλλόμενης σύνταξης ισχύει αναδρομικά από 1η.1.2017 και καταλαμβάνει τους συνταξιούχους, που κατά την 12η.5.2016 συνέχισαν απασχολούμενοι χωρίς διακοπή και μετά την έναρξη ισχύος του ν.4387/2016, εφόσον από τις προϊσχύουσες του ν.4387/2016 διατάξεις προβλέπεται αξιοποίηση του χρόνου απασχόλησης.
δ) Θεσπίζεται υποχρέωση δήλωσης της έναρξης απασχόλησης από τον συνταξιούχο εξ ιδίου δικαιώματος, στον Φορέα, πριν αναλάβει την υπακτέα στον e-ΕΦΚΑ απασχόληση. Η παράλειψη δήλωσης στον e-Ε.Φ.Κ.Α., πριν την ανάληψη της υπακτέας στον φορέα απασχόλησης, επιφέρει χρηματική κύρωση στους συνταξιούχους, η οποία ισούται με δώδεκα (12) μηνιαίες όχι μόνο κύριες αλλά και επικουρικές συντάξεις.
ε) Θέσπιση πόρου μη ανταποδοτικού χαρακτήρα υπέρ του e-ΕΦΚΑ ως εισφορά, ο οποίος κατανέμεται στους κλάδους κύριας και επικουρικής ασφάλισης και βαρύνει τους ασφαλισμένους απασχολούμενους συνταξιούχους, κατά τα ειδικότερα οριζόμενα στην παράγραφο 4 του άρθρου 114 του Ν. 5078/2023. Οι προϋποθέσεις, οι όροι και η διαδικασία είσπραξης του πόρου, θα εξειδικευτούν με την έκδοση Υπουργικής Απόφασης του Υπουργού Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης, κατά τα οριζόμενα στο άρθρο 154 του ν. 5078/2023.
ε) Για τους συνταξιούχους που απασχολούνται ως μη μισθωτοί και οι είναι οι ίδιοι υπόχρεοι για την καταβολή των προβλεπόμενων ασφαλιστικών εισφορών και του πόρου μη ανταποδοτικού χαρακτήρα, λόγω της απασχόλησής τους, θεσπίζεται η δυνατότητα παρακράτησης των εισφορών αυτών από τη σύνταξη των συνταξιούχων, σε περίπτωση δίμηνης καθυστέρησης καταβολής τους. Το εν λόγω προβλέπεται, κατ’ αναλογία με τους μισθωτούς, των οποίων οι εισφορές και ο πόρος παρακρατούνται προκαταβολικά από τη μισθοδοσία.
Με δεδομένο το γεγονός ότι η πλατφόρμα θα μείνει «ανοιχτή» έως το τέλος Ιουνίου, στελέχη του ΕΦΚΑ εκτιμούν ότι ο αριθμός των συνταξιούχων που θα δηλώσουν την εργασία τους θα πλησιάσει τα 100.000 άτομα, γεγονός που καταδεικνύει τη μαζική εμφάνιση του νέου μοντέλου του “απασχολούμενου συνταξιούχου”.
«Πρόκειται για ανέλπιστη επιτυχία», δήλωσε η υπουργός Εργασίας κυρία Δόμνα Μιχαηλίδου σημειώνοντας ότι οι συγκεκριμένοι συνταξιούχοι δεν μπήκαν τώρα στην εργασία. Όπως χαρακτηριστικώς επισημαίνει “Δούλευαν, αλλά ήταν ανασφάλιστοι. Τώρα εργάζονται, είναι ασφαλισμένοι και ταυτόχρονα μπορούν να προσαυξήσουν την σύνταξή τους”.
Θα πρέπει να ειπωθεί ότι η νέα αυτή καταγραφόμενη τάση συνιστά κατεξοχήν τεκμήριο ότι σε πλείστες περιπτώσεις το εισόδημα από τη σύνταξη δεν επαρκεί και ο υποψήφιος συνταξιούχος, ταλαιπωρημένος- αν όχι κατάκοπος από τις σύγχρονες συνθήκες εργασίας- και πιεζόμενος από τον βιολογικό παράγοντα της ηλικίας που μειώνει πνευματικές και σωματικές δυνάμεις (πλην του ψυχολογικού δείκτη που επιδεινώνεται από την εντατική εργασία), προτιμά να εξαργυρώσει για την ώρα τα οφέλη μιας συνταξιοδοτικής παροχής (η οποία βασίστηκε στον ιδρώτα του, ήτοι στις εισφορές), αλλά δεν έχει την πολυτέλεια να προβεί σε οριστική παύση εργασιών, ένεκα των καθημερινών δυσβάσταχτων προσωπικών και οικογενειακών υποχρεώσεων. Η επιλογή του μάλιστα καθίσταται -θα λέγαμε- εξαναγκαστή, ένεκα της παρατεινόμενης ακρίβειας και των πληθωριστικών τάσεων που “κατακρημνίζουν” την απόδοση των καταθέσεων και των όποιων αποθεματικών. Επιπροσθέτως, η αγωνία και η αβεβαιότητα για το τι θα ισχύσει στο μέλλον (βλ. αύξηση ορίων ηλικίας, αιφνίδιες ασφαλιστικές μεταρρυθμίσεις, περικοπές στις συντάξεις, αλλαγή του τρόπου υπολογισμού της σύνταξης) συνιστά παράγοντα που ωθεί έναν υποψήφιο συνταξιούχο να προβεί εν τέλει στην επιλογή αυτή, χωρίς να διακόψει την απασχόλησή του. Βεβαίως, δεν πρέπει να παραλείψουμε και την κατηγορία εκείνων που απολαμβάνουν ακόμη υψηλά εισοδήματα από την εργασία τους και επιθυμούν να κεφαλαιοποιήσουν εις πολλαπλούν το κέρδος τους, αποκτώντας δυο πηγές εισοδήματος (σύνταξη-εργασία). Αυτή ωστόσο η ομάδα των “προνομιούχων” είναι μικρή και δεν μπορεί να καταργήσει τον κανόνα ότι ο συνταξιοδοτούμενος δεν έχει εναλλακτική από το να συνεχίσει την εργασία του όσο αντέξει..
Η ενεργός γήρανση αποκτά πλέον άλλο νόημα… είναι να εργάζεται κανείς όσο μπορεί και μετά τη σύνταξη, συμβάλλοντας με τις εισφορές του στην επάρκεια των συντάξεων, αλλά και ενισχύοντας ταυτόχρονα και τη δική του σύνταξη που κατά κανόνα για τις επόμενες γενιές δεν θα είναι το ίδιο γενναιόδωρες όπως των παλαιότερων συνταξιούχων.

Ο κ. Γεώργιος Ι. Κουτσούκος είναι Δικηγόρος – Εργατολόγος-LL.M,
Διδάκτωρ Δημοσίου Δικαίου Νομικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών,
Πιστοποιημένος επαγγελματίας e-ΕΦΚΑ (έκδοση συντάξεων)
info@koutsoukoslaw.gr
www.koutsoukoslaw.gr