Το έργο του χαράκτη – «κοινωνικού σεισμογράφου»

Της Μαρίας Σπανού

Λίγες μέρες απόμειναν ως τη λήξη της έκθεσης έργων του κορυφαίου Έλληνα χαράκτη Τάσσου (1914-1985) στον Χώρο Τέχνης «δ.». Μια σημαντική έκθεση που οργανώθηκε με τη συνεργασία της Εταιρείας Εικαστικών Τεχνών «Α. Τάσσος», πριν τα Χριστούγεννα και λόγω της εορταστικής περιόδου, για κάποιους ίσως να πέρασε έως και απαρατήρητη. Πρόκειται για είκοσι χαρακτικά έργα (ξυλογραφίες), διαφόρων διαστάσεων και εποχών του μεγάλου δημιουργού. Τα έργα που επέλεξε ο επιμελητής Θ. Δουλκέρογλου προβάλλουν χαρακτηριστικές όψεις της τέχνης του. Εκτός του εμβληματικού έργου «Ο τρελός» (1938) με ιδιαίτερη σημειολογία, εκτίθενται έγχρωμες ξυλογραφίες της περιόδου 1950 – 1960, έργα της επόμενης περιόδου, ασπρόμαυρα και σε μεγάλα μεγέθη που προέρχονται από την ενότητα «Άσπρο-Μαύρο» (1960 – 1966), της περιόδου 1967 – 1974, με κορυφαία τα «Επιτύμβιο για την Μαρία Κ» (1968), «Αύριο θα κάμει ξαστεριά» (1973), «Κύπρος» (1974), κ. ά. Ότι πρέπει δηλαδή για να πάρει κανείς μια αντιπροσωπευτική εικόνα της τέχνης του Τάσσου και να αφουγκραστεί τις έγνοιες του για τον αγωνιζόμενο άνθρωπο. Έτσι και αλλιώς ο Τάσσος ήταν ο άνθρωπος που ζούσε μέσα από τη δράση, όχι μόνο την καλλιτεχνική. Από τα πρώτα έργα του είναι ολοφάνερη η κοινωνική και πολιτική διάσταση της δουλειάς του, με θέματα από τη σκληρή καθημερινότητα και τους αγώνες της εργατικής τάξης. Για όλα αυτά, διοχέτευε τον βαθύ του προβληματισμό με βαθιές χαρακιές στο εικαστικό του όραμα. Ανησυχίες και οράματα, που τις αποτύπωνε με το κοπίδι του πάνω στο ξύλο (συνήθως σφένδαμο), κατακτώντας τη δική του θέση στο πάνθεον της νεοελληνικής χαρακτικής. Για άλλους η ξυλογραφία θεωρείται η πιο επίπονη τεχνική της χαρακτικής, επειδή η αμεσότητα της χάραξης προϋποθέτει απευθείας πάλη του καλλιτέχνη με το υλικό. Για τον Τάσσο η τέχνη αυτή αποτέλεσε την αποκλειστική επιλογή έκφρασής του. Στην πρώτη του ατομική έκθεση ξυλογραφίας (1936) ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου έγραψε στο «Ελεύθερο Βήμα»: «Η χαρακτική ζητεί κάποιες ειδικές ιδιοσυγκρασίες. Δε μπορώ να τις ορίσω. Μια όμως από αυτές είναι και η ιδιοσυγκρασία του νέου τούτου, ο οποίος μπορεί και συλλαμβάνει με δύναμη τις σχέσεις – τις αντιμαχίες και τις συρράξεις θα έλεγα καλύτερα- του μαύρου και του άσπρου. Αυτό είναι ένα ειδικό ταλέντο».

Η καλλιτεχνική δημιουργία του Τάσσου ξεκινάει ανάμεσα από δύο πολέμους και μια δικτατορία, συνεχίζεται μέσα από τον δεύτερο πόλεμο και τον εμφύλιο, ξαναδοκιμάζεται από μια δεύτερη δικτατορία και φτάνει ως σήμερα, καταγράφοντας τα πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα, τα συναισθήματα και πάθη μιας κοινωνίας, που αμφιταλαντεύεται, λυγίζει, πέφτει και ξανασηκώνεται. Ο Τάκης Κατσουλίδης μαθητής του και στη συνέχεια καταξιωμένος χαράκτης τον χαρακτηρίζει «κοινωνικό σεισμογράφο, που καταγράφει εικονογραφεί,, και παριστάνει με μαύρες φόρμες ότι τον αγγίζει και τον συγκινεί.». Έργα «κοινωνικής μαρτυρίας» όπως λέει η χαράκτρια Μαίρη Σχοινά «ζωντανή μνήμη για κείνους που αγωνίζονταν». Η καλλιτεχνική του δύναμη και ελευθερία, δεν μπορούσε λοιπόν παρά να εκφραστεί σε μεγάλες επιφάνειες. Έργα με μνημειακό χαρακτήρα που χαρακτηρίζονται από την τεχνική αρτιότητά τους και τη συγκινησιακή, τρυφερή αλλά και δωρική απόδοση της μορφής των ανθρώπων.
Ο Δήμος Βόλου, με αφορμή τη συμπλήρωση των 100 χρόνων από τη γέννησή του (Μάρτιος 2014) οργάνωσε συμβολικό αφιέρωμα στη μνήμη του ως μια οφειλόμενη τιμή στον μεγάλο χαράκτη, λόγω της ιδιαίτερης σχέσης με την οποία συνδέεται η πόλη μας μαζί του και με το έργο του. Μια σχέση που χρονολογείται από πολύ παλιά. Πέραν της σύνδεσής του με τον Κ. Μακρή, που αποτυπώθηκε σε φιλοτεχνήσεις εξωφύλλων σε βιβλία του, είναι γνωστό ότι τα τελευταία έργα της ζωής του φιλοξενούνται εσαεί στην πόλη μας. Αναφέρομαι στα χαρακτικά έργα του Δημαρχείου Βόλου, που βρίσκονται εντοιχισμένα στο φουαγιέ της εισόδου, από την εποχή της δημαρχίας του Μιχάλη Κουντούρη, αποτελώντας μόνιμη έκθεση και μια από τις μεγαλύτερες χαρακτικές επιφάνειες στην Ελλάδα. Το έργο της φιλοτέχνησης που ανατέθηκε από τον Δήμο Βόλου στον Τάσσο είναι μια «τετραλογία» πάνω στην ιστορική διαδρομή και τον χαρακτήρα της σύγχρονης πόλης. Τα δύο πρώτα μετωπικά έργα, απεικονίζουν συμβολικά «τη φυσιογνωμία της πόλης του χθες και του σήμερα», το τρίτο είναι μυθολογικό «Αργοναύτες και αργοναυτική εκστρατεία» και το τέταρτο «Η τοπική επανάσταση του 1878».

Το πέμπτο έργο του, αφιέρωμα στην «Εθνική Αντίσταση» έμεινε μισοτελειωμένο, λόγω του απροσδόκητου θανάτου του καλλιτέχνη. Η συνέχεια ανατέθηκε στους νεότερους τότε χαράκτες, Tάκη Κατσουλίδη, Μαίρη Σχοινά, Μαριάννα Ξενάκη και Γιάννη Γουρζή, οι οποίοι ανέλαβαν τη φιλοτέχνηση των υπόλοιπων ξυλογραφιών με θέματα από την εμπορική – οικονομική ανάπτυξη, τους κοινωνικούς -πολιτικούς αγώνες και ιστορικά πρόσωπα από τον χώρο των γραμμάτων και των τεχνών. Το έργο, όπως είχε σχεδιαστεί, ολοκληρώθηκε και εγκαινιάστηκε το 1990. Πρόκειται για ένα σύνολο ενδεικτικό των τάσεων της νεώτερης χαρακτικής με ποικιλία εκφράσεων από τις πιο παραδοσιακές και παραστατικές έως στις πιο εννοιολογικές συνθέσεις. Είναι το κύκνειο άσμα του μεγάλου Τάσσου, αιώνιο κτήμα των πολιτών που ευτύχησε να διαθέτει ο Βόλος, ως ένα μοναδικό απόκτημα και ως πολύτιμο κειμήλιο για τις νέες γενιές. Αυτό υπενθυμίζει η παρούσα έκθεση της Γκαλερί «δ.» (Χατζηαργύρη 4). Μια ακόμη πρόταση για επίσκεψη με πλούσιο αισθητικό, εκπαιδευτικό και πολιτιστικό ενδιαφέρον.