Θαυμαστοί κήποι κοραλλιών στις Βόρειες Σποράδες

Μελέτη των κήπων των κοραλλιών πραγματοποιήθηκε αρχικά σε διαφορετικά σημεία στο στενό Αλοννήσου – Σκοπέλου. Ο δύτης, δρ. θαλάσσιας οικολογίας, Δημήτρης Πουρσανίδης μιλά σήμερα στη «Θ» για τα αποτελέσματα των επιστημονικών διερευνητικών καταδύσεων που πραγματοποίησε η ομάδα του και μας αποκαλύπτει έναν θαυμαστό, αλλά άγνωστο κόσμο στα βάθη της θάλασσας.
Αφού συλλέχθηκε σημαντικό υλικό που έδειξε πως η κλιματική κρίση με έμφαση τους θαλάσσιους καύσωνες δημιουργεί ήδη προβλήματα ζωτικότητας σε διάφορους οργανισμούς που αποτελούν δομικά στοιχεία του οικοσυστήματος, προχωρά το επόμενο διάστημα στην κατάθεση προτάσεων ώστε, όπως τονίζει, «να διατηρηθούν οι κήποι των κοραλλιών για τις επόμενες γενιές».

Η ερευνητική σας ομάδα στο Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου ανέδειξε έναν θαυμαστό κόσμο από κήπους κοραλλιών. Σε ποιές περιοχές έγινε η καταγραφή και ποια είναι τα αποτελέσματά της; Πόσο ξεχωριστός είναι ο άγνωστος αυτός κόσμος;

Η επαφή με το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου Βορείων Σποράδων ξεκίνησε το 2018 με αφορμή το Ερευνητικό έργο INTERREG MED AMAre, όπου σε συνεργασία με το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών, συντόνισα τις επιστημονικές αποστολές για τη μελέτη των λιβαδιών ποσειδωνίας και των ρηχών τμημάτων των κοραλλιγενών σχηματισμών. Στο πλαίσιο αυτών των δράσεων και, καθώς, όσο συζητούσα με τους ψαράδες και τους κατοίκους του νησιού της Αλοννήσου και του προσωπικού του Φορέα Διαχείρισης, με την εξαιρετική συνεργασία με τον κ. Σπύρο Ιωσηφίδη, ανακάλυπτα πως υπάρχουν κρυμμένοι κήποι κοραλλιών, ξεκίνησε η ιδέα και έλαβε σώμα και ψυχή με την υποστήριξη του Ιδρύματος Θάλασσσα.
Το 2021 λοιπόν, επικεντρωθήκαμε σε 5 περιοχές, οι τρεις στο στενό της Αλοννήσου, μια στον ύφαλο Μπαρκέτα και μια στις νησίδες Μούλες και Μωρό, καθώς είχαμε πραγματοποιήσει επιστημονικές διερευνητικές καταδύσεις το διάστημα 2018 – 2020 και είχαμε μια εικόνα της δομής τους και της βαθυμετρικής τους κατανομής, ώστε να οργανώσουμε μια αποστολή σε βάθη και με χρήση αερίων που είναι εφικτό να βρεθούν από τους παρόχους καταδυτικών υπηρεσιών στο νησί.
Οι εικόνες είναι μοναδικές, ενώ τα βάθη ξεπερνάνε τα 50 μέτρα. Η αποστολή του 2021, λόγω περιορισμών στα αέρια, πραγματοποίησε επιστημονικές καταδύσεις για συλλογή δεδομένων με μη καταστρεπτικές μεθόδους, εώς το βάθος των 45 μέτρων. Πιστοποιημένοι επιστήμονες δύτες χρησιμοποίησαν καινοτόμες προσεγγίσεις και συλλέχθηκε υλικό που έδειξε πως η κλιματική κρίση με έμφαση τους θαλάσσιους καύσωνες (marine heatwaves) δημιουργεί ήδη προβλήματα ζωτικότητας σε διάφορους οργανισμούς που αποτελούν δομικά στοιχεία του οικοσυστήματος. Δεν είναι τυχαίο πως είδη όπως οι γοργονίες, τα μαλακά ανθόζωα που δημιουργούν δένδρα και δάση, ενώ λόγω των χρωμάτων τα ονομάζουμε και κήπους, ανήκουν στην ομάδα των οικολόγων μηχανικών (ecological engineer), καθώς δημιουργούν συνθήκες που προσελκύουν την εγκατάσταση πολλών άλλων ειδών.

Οι πανέμορφοι σχηματισμοί διαπιστώσατε ότι γίνονται «σπίτι» για δεκάδες είδη θαλάσσιας ζωής;
Όπως αναφέραμε πριν, οι γοργονίες και το κόκκινο κοράλλι, που ζει σε βάθη που ξεπερνούν τα 50 μέτρα, αποτελούν εμβληματικά είδη για το οικοσύστημα των κοραλλιογενών σχηματισμών. Πέρα από αυτά, εκατοντάδες είναι τα είδη που υπάρχουν, αναπτύσσονται και δημιουργούν βιώσιμους πληθυσμούς σε διάφορες θέσεις, ενώ, στη βαθυμετρική τους κατανομή, κάποια είναι ρηχότερα και κάποια βαθύτερα, ανάλογα τις απαιτήσεις που έχουν σε τροφή, θερμοκρασία νερού, θαλάσσια ρεύματα, κ.λπ. Ανάμεσα σε αυτά, ζουν πολλά εμπορικά είδη ψαριών και αλιευμάτων, όπως ο ροφός, η σφυρίδα, το φαγκρί και ο αστακός, ενώ αποτελούν τόπο αναπαραγωγής για πολλά είδη καρχαριοειδών. Έχουμε καταγράψει μάλιστα, πάνω σε κλαδιά γοργονίας, εναποθημένους σάκους αυγών καρχαρία.

Πόσο κινδυνεύουν από απρόσεκτους αλιείς και την κλιματική αλλαγή;
Καθώς το οικοσύστημα είναι τόπος αναπαραγωγής εμπορικών ειδών ψαριών, αναπόφευκτα, καθώς δεν υπάρχει σχέδιο δράσης για την προστασία των ευαίσθητων οικοσυστημάτων στον ελλαδικό χώρο, δέχεται πίεση από τους αλιείς εν γνώση τους πως υπάρχει ρίσκο να χάσουν τα αλιευτικά τους εργαλεία αν δεν μπορέσουν να τα ξεγαντζώσουν από τους βαθείς υφάλους ή να πάθουν μεγάλη ζημιά, αντισταθμίζοντας το πιθανό όφελος από αλιεύματα που θα τους αποφέρουν ένα προσωρινά καλό εισόδημα. Μακροπρόθεσμα, το όποιο όφελος εξανεμίζεται λόγω της καταστροφής δομικών στοιχείων του οικοσυστήματος που στην πορεία θα χάσει τους μηχανισμούς φιλοξενίας και αναπαραγωγής των εμπορικών ειδών.

Γιατί τα οικοσυστήματα αυτά στη θάλασσα των Β. Σποράδων, στο Βόρειο Αιγαίο τα συναντάμε μετά τα 30 μέτρα βάθος, ενώ στο Νότιο Αιγαίο μετά τα 90 μέτρα;
Το φως καθορίζει την ζωή. Εδώ, όμως, έχουμε ένα παράδοξο. Οι κοραλλιογενείς σχηματισμοί δεν αντέχουν περισσότερο από το 3% της ηλιακής ακτινοβολίας που προσπίπτει στην επιφάνεια της θάλασσας. Θα λέγαμε πως τους προκαλεί «εγκαύματα» και δεν τα αφήνει να αναπτυχθούν. Ως κανόνας, οι σχηματισμοί αυτοί έχουν σχεδόν πάντα είτε βόρειο προσανατολισμό είτε είναι καλά προστατευμένοι από την ηλιακή ακτινοβολία κρυμμένοι σε σπηλαιώματα, χαράδρες και άλλους γεωλογικούς σχηματισμούς. Στο Βόρειο Αιγαίο, τα νερά είναι πλούσια σε θρεπτικά στοιχεία με αποτέλεσμα η ηλιακή ακτινοβολία λόγω του φυτοπλανκτόν και των θρεπτικών συστατικών που υπάρχουν στην στήλη του νερού, να μην φτάνουν τόσο βαθιά όσο στο Νότιο Αιγαίο, όπου λόγω απουσίας εισροών από ποτάμια, η διαπερατότητα της στήλης του νερού να είναι τρεις φορές μεγαλύτερη και να υπάρχουν αντίστοιχα οικοσυστήματα σε βάθη που ξεπερνούν τα 90 μέτρα.

Ποιες διαφορές και ποιες ομοιότητες έχουν με κοραλλιογενείς σχηματισμούς τροπικών περιοχών;
Κύρια διαφορά είναι πως οι κοραλλιογενείς ύφαλοι στις τροπικές περιοχές χρειάζονται το φως για να αναπτυχθούν και επιβιώσουν. Έτσι, απαντώνται σε ένα μεγαλύτερο βαθυμετρικό εύρος όπου ανά βαθυμετρική ζώνη απαντώνται διαφορετικά είδη με διαφορετικές απαιτήσεις. Είναι ευαίσθητοι στην αύξηση της θερμοκρασίας της θάλασσας με αποτέλεσμα τα τελευταία 20 χρόνια να έχουμε συχνά περιστατικά λεύκανσης, τη θανάτωση των συμβιωτικών οργανισμών που συνυπάρχουν με τα κοράλλια με αποτέλεσμα να μείνει μόνο ο λευκός σκελετός. Όταν, όμως, επανέλθει το σύστημα στις σωστές θερμοκρασίες, οι οργανισμοί επανεποικίζουν τους σκελετούς και η ζωή επανέρχεται.

Μετά τη μελέτη και την επεξεργασία των στοιχείων έχετε καταλήξει σε προτάσεις για τη λήψη μέτρων, ώστε να μειωθούν οι επιπτώσεις από τις βλαπτικές ανθρωπογενείς δραστηριότητες;
Καθώς οι αναλύσεις βαίνουν προς την ολοκλήρωσή τους, επόμενο βήμα είναι η κατάθεση των αποτελεσμάτων στον ΟΦΥΠΕΚΑ, όπου είναι πλέον αρμόδιος για τη διαχείριση, διατήρηση και προστασία των περιοχών του δικτύου Natura 2000 και των Εθνικών Πάρκων της Ελλάδος. Θα γίνουν συγκεκριμένες προτάσεις που θα έχουν στόχο τις περιοχές που εντοπίσαμε τα προβλήματα, ενώ θα γίνει και εκτενής συζήτηση με την τοπική κοινωνία για την αναγκαιότητα προστασίας, ώστε να διατηρηθούν οι κήποι των κοραλλιών για τις επόμενες γενιές.